یکی از مکان‌های گردشگری شیراز و جاذبه های توریستی این شهر، بازار وکیل است که از دوران زندیه به جا مانده است. بازار وکیل در مرکز شیراز واقع شده و با گذشت سال‌ها هنوز کارایی اقتصادی خود را حفظ کرده است.
تاریخچه بازار وکیل شیراز

در دوران حکومت کریم‌خان ‌زند، شیراز پایتخت کشور بود و در آن زمان حصا‎ر‌ها، قلعه‌ها، کاروانسرا‌ها، مساجد، بازارهای مختلفی ساخته شد که درمیان تمام بناهای ساخته شده، بازار وکیل شیراز همچون گوهری می‌درخشد. ساخت بازار وکیل شیراز از سال ۱۱۳۷ خورشیدی آغاز شد و تا سال ۱۱۵۶ توسعه یافت. این بازار در کنار حمام و مسجد وکیل قرار دارد که مجموعه گردشگری گران‌بهایی از عصر زندیه می‌باشند. بازار وکیل شیراز در داخل حصار شهر یعنی جایی که بازرگانان بسیاری رفت و آمد می‌کردند، بنا گردید. بازار وکیل شیراز در دوره‌های متفاوت دستخوش تعمیرات و تغییرات اساسی شده است و به شکل امروزی درآمده است.
شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در سفر کریم‌خان زند به شهر لار و با دیدن بازار قیصریه شهر لار تصمیم می‌گیرد بازاری شبیه به آن در شیراز بنا کند تا محلی برای کسب و کار و امور اقتصادی مردم شیراز شود. حجره‌های بازار وکیل محلی برای انجام امور بازرگانی، خرید و فروش کالاهای خارجی و داخلی، صدور و دریافت حوالجات و امور صرافی تبدیل شدند و تا به امروزه به فعالیت خود ادامه داده است. بازار وکیل در سال ۱۳۵۱ به ثبت ملی رسید.

این بازار با حجره هایی که عموماٌ به صورت سنتی و قدیمی حفظ شده اند پیوندی میان دوران قدیم و عصر جدید بوجود آورده اند و بازدیدکنندگان می توانند در فضایی سنتی همچون روزگاران گذشته طیف وسیعی از مایحتاج خود را در کنار محصولات سنتی و صنایع دستی در کنارهم بیابند و از خرید خود لذت ببرند.

کالاهای منحصربه فرد در بازار وکیل شیراز

بازار وکیل شیراز ترکیبی از بازار سنتی و مدرن است که کالاهای متفاوت و گوناگونی دارند و می‌توانید کالاها و صنایع دستی مرغوب با قیمت کمتر و کیفیت بیشتری نسبت به سایر بازارها، خریداری نمایید.از جمله کالاها و صنایع دستی در بازار وکیل شیراز میتوان به پارچه‌های مرغوب، مسقطی، عرقیجات، بهار نارنج شهر شیراز، انواع مختلف فرش‌های دستباف، گلیم، گبه، جاجیم، نمد، انواع چرم، زیور‌آلات سنتی، انواع وسایل مسی و نقره، ادویه‌جات، وسایل عتیقه، لباس‌های محلی شیرازی و کلاه‌های سنتی اشاره کرد.
مانند تمام بازارهای سنتی، بخش‌های مختلف بازار وکیل نسبت به مشاغلی که در هر بخش بازار بودند به نام‌های خاصی معرفی می‌شدند مانند بازار مسگرها، بازار شمشیرگرها، بازار بزازان، بازار کلاهدوزها، بازار سراج‌ها، بازار بلورها، بازر خیاط‌ها و غیره. بازاری به نام سرای مشیر در نزدیکی و چسبیده به بازار وکیل شیراز وجود دارد که به علت نزدیکی بسیار زیاد این دو بازار به هم به اشتباه تصور می‌شود که یک بازار هستند. یکی از زیباترین و هیجان‌انگیزترین بازارهای سنتی ایران، سرای مشیر می‌باشد.

معماری بازار وکیل شیراز

بازار وکیل با مساحتی بالغ بر ۲۱۸۴۰ متر مربع دارای پنج درب بزرگ در چهار طرف آن است. ساخت بازار وکیل در میان ارگ و اندرونی کریمخانی توسط بهترین معماران وقت انجام شد. بازار وکیل یکی از مستحکم‌ترین بناهای ساخته شده در عهد خود می‌باشد و علت این استحکام جنس بنای از گچ، آجر و آهک و ستون‌های سنگی آن می‌باشد. استحکام آن تاحدی است که در برابر چندین زلزله شدید شیراز سالم باقی مانده است. معماری این بازار شبیه بازار لار است اما عرض بازار وکیل از دیگر بازارها بیشتر است.
یکی از ویژگی جالب بازار وکیل، پایین بودن سطح بازار از سطح خیابان است. تا چند دهه پیش اختلاف سطح بازار و خیابان ۱۴ پله بود که با گذشت زمان به دلیل پر شدن کف بازار اکنون این اختلاف به ۵ تا ۶ پله کاهش یافته است.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد بازار وکیل نسبت به دیگر بازار‌های سنتی، ارتفاع و بلندی سقف راسته‌ها می‌باشد. در گذشته سقف چهارسوق بازار وکیل، ۱۱ متر بود ولی امروزه به دلیل خاکریزی کف بازار، ارتفاع آن به ۱۰ متر کاهش یافته است. خاص‌ترین بخش بازار وکیل چهارسوق بزرگ با تزیینات گوشواره‌ای، طاق‌سازی و کنج‌سازی است. در گذشته در زیر سقف چهارسوق بازار وکیل، حوض مرمرین بزرگی قرار داشته و آب آن از یک آبراه تامین می‌شد ولی امروزه دیگر خبری از این حوض نیست اما آبراهه همچنان وجود دارد.
در بازار وکیل شیوه نوررسانی با سایر بازارها متفاوت است و در سقف روزنه‌هایی وجود دارد که از تابش مستقیم نور به داخل جلوگیری کرده و مانع ورود حجم زیاد آب به داخل بازار در هنگام بارش باران‌های شدید می‌شود. در زیر سقف این بازار دریچه‌ها و روزنه‌هایی جهت هدایت نور و هوای کافی را به درون حجره‌های تعبیه شده است. در قسمت بالای حجره‌ها پنجره‌هایی مشبک وجود دارد که در ایجاد دمای مناسب و تهویه هوا نقش دارند.

راسته‌های بازار وکیل شیراز

بازار وکیل شیراز به شکل چلیپایی (مانند صلیب) است و از ۴ راسته اصلی شمالی، جنوبی، شرقی و غربی تشکیل شده است. شاخه اصلی بازار وکیل از دو راسته شمالی و جنوبی تشکیل شده است. راسته شمالی از ۲ بخش تشکیل شده است: بازار نو و راسته شمالی بازار وکیل شیراز.

بازار نو در بازار وکیل شیراز

یکی از وزرای ایالت فارس در دوره قاجار، میرزایوسف اشرفی‌مازندرانی بازار نو را بنا کرد. وی با ساخت بازار نو و اتصال آن به راسته شمالی بازار وکیل باعث توسعه این مجموعه شد. شروع بازار نو از دروازه اصفهان است و تا چهار راهی که کاروانسرای گمرک در ضلع جنوب شرقی آن واقع شده، ادامه می‌یابد. بازار نو بسیار طویل است و دارای کالاهای متفاوتی است.

راسته شمالی بازار وکیل

راسته شمالی بازار وکیل شیراز از ۴۸ طاق و ۸۲ باب حجره تشکیل شده است و سه کاروان‌سرای روغنی، احمدی و گمرک در ضلع شرقی آن قرار دارد. راسته شمالی بازار (راسته اصلی بازار وکیل شیراز) از دروازه اصفهان شروع و تا چهار سوق ادامه می‌یابد. راسته شمالی فرعی که از انتهای بازار نو آغاز می‌شود به راسته کلاه دوزان می‌رسد. در شرق راسته شمالی، بازار ترمه‌فروشان است. بازار کلاه‌دوزان مختص به تولید و فروش کلاه است که در گذشته محل گذر مردم عشایر و روستایی بوده است که باعث شده این راسته در مقایسه با دیگر بخش‌های بازار پذیرای مردمان بومی بیشتری باشد.

راسته جنوبی بازار وکیل

راسته جنوبی بازار وکیل به راسته بزازان معروف است که از چهار سوق آغاز و به سرای مشیر ختم می‌شود. بزاز در لغت به معنی پارچه‌فروش است. در ضلع غربی بازار بزازان، بازار شمشیرگران با ۲۲ باب حجره قرار دارد که در قدیم انواع سلاح‌های سرد در این بخش ساخته می‌شده است اما امروزه بیشتر صنایع دستی عشایر را خواهید دید.

چهار سوق بازار وکیل

به تقاطع راسته‌های اصلی شرقی-غربی و شمالی-جنوبی بازار، چهار سوق بازار وکیل گویند که از تزیینات معماری خاص برخوردار است. در گذشته حوض مرمری در مرکز چهارسوق قرار داشت که اکنون از بین رفته است. در شرق چهارسوق، راسته علاقه بندان با ۱۹ طاق و ۳۸ باب حجره است. راسته علاقه‌بندان در گذشته محل تولید و فروش انواع نخ، روبان، نوار ابریشمی و از این نوع کالاها بوده است ولی امروزه قالی‌فروشان و عطاری‌ها جای آنها را گرفته‌اند. همچنین در غرب چهار سوق بازار، راسته ترکش‌دوزان است که از ۱۱ طاق و ۲۲ حجره تشکیل شده و مرکز فروش انواع دست‌بافت و زیرانداز می‌باشد.

نارنجستان قوام یکی از باغ های باصفای شهر شیراز و متعلق به دوره ی قاجار است. در سال 1268 هجری خورشیدی و مقارن با دوره ی ناصری به دستور علی محمد خان قوام، دیوان خانه ی قوام که به نارنجستان قوام و باغ قوام نیز شهرت دارد احداث گردید. این دیوان خانه بخشی از مجموعه ای معروف به مجموعه ی قوام بود که بناهای دیگری نظیر مکتب خانه، بنای اندرونی، حمام، بازار و غیره را در بر می گرفت. دیوان خانه یا نارنجستان قوام با یک دهلیز به بخش اندرونی (خانه زینت الملک) متصل می شود.

در بخش شمالی نارنجستان، عمارت اصلی آن دیده می شود که تزئینات آیینه کاری و نقاشی بسیار زیبایی دارد. معماری عمارت به سبک قاجاری و نقاشی های آن متاثر از هنر غربی است. نقاشی سقف تالار شاهنشین این عمارت اثری از لطفعلی خان صورتگر، نقاش معروف آن دوره است و تاثیر نقاشی اروپا بر نقاشی سنتی ایرانی را به خوبی نشان می دهد. سقف و دیوارهای ایوان اصلی نیز به زیبایی با آینه زینت یافته اند. حوض بزرگ، آبنماهای مسیر منتهی به عمارت، گلها و ردیف درختان نارنج زینت بخش این باغ اند و از ایوان عمارت چشم اندازی زیبا دارند.

در سال 1345 نارنجستان قوام به دانشگاه شیراز اهدا گردید و پس از آن میزبان موزه ی آسیایی به سرپرستی یکی از ایرانشناسان معروف به نام پروفسور آرتور پوپ بود. امروزه نیز زیرزمین این عمارت میزبان موزه ای از اشیا، سکه ها و نقشه های قدیمی و گرانبهاست.

باغ عفیف آباد یا باغ گلشن از باغ های معروف و زیبای شهر شیراز است که در انتهای خیابانی به همین نام قرار دارد. این باغ در دوران صفویه از گردشگاه های باصفای شهر شیراز به شمار میرفته و گویا در بخشی از آن قلعه ای وجود داشته که به عنوان منزلگاه حکمرانان منطقه مورد استفاده بوده است.

در زمان قاجار عمارت کنونی باغ به فرمان میرزا علی محمد خان قوام الملک در آن ساخته شد. اواخر عهد قاجار نیز یکی از وارثان قوام الملک به نام عفیفه خانم تغییرات قابل توجهی در باغ پدید آورد و در نوسازی و بهسازی آن کوشید؛ از این رو از آن پس این باغ با نام او عفیف آباد شناخته می شود.

در دوران پهلوی وارثان باغ، آن را به فرح پهلوی هدیه کردند. اما در نهایت در سال 1340 ارتش، باغ عفیف آباد را خریداری نمود و پس از انقلاب نیز درهای باغ به عنوان یک موزه ی نظامی به روی عموم باز گردید. دیوارهای بلند، باغ عفیف آباد را احاطه کرده اند؛ دروازه ی چوبی ورودی باغ در بخش شمالی آن واقع است و اتاق های نگهبانی در دو طرف دروازه و دالان ورودی دیده می شوند. این باغ قدیمی و سرسبز 127 هزار متر مربع وسعت دارد و علاوه بر درختان سربه فلک کشیده، یک کاخ سلطنتی و یک حمام ایرانی را در خود جای داده است.

یک استخر بزرگ نیز در مقابل عمارت دیده می شود. عمارت سلطنتی باغ دو طبقه است و تزئینات بسیار زیبایی دارد؛ در طبقه ی اول انواع سلاح نظامی، زره و کلاه خود متعلق به دوران های گوناگون نگهداری می شوند. طبقه ی دوم نیز به موزه ی عبرت موسوم است. در این بخش انواع مبلمان و تزیینات سلطنتی به نمایش در آمده اند که به سفارش فرح پهلوی ساخته شده و در عمارت باغ چیده شده بودند. برخی از این لوازم از آثار ارزشمند طراحان مطرح اروپایی هستند.

وقتی به عمارت میان باغ می رسید کمی سر به هوا می شوید؛ کمتر کسی می تواند از خیر تماشای نقاشی های ظریف در سقف این ساختمان بگذرد و آنها را ندیده بگیرد. ستون های برافراشته این سازه، بهانه خوبی برای ثبت عکس های زیبا به شما می دهند. کافیست به سراغ بخش اجاره لباس های سنتی در باغ بروید و تن پوش سنتی شیراز را بر تن کنید؛ حالا همه چیز آماده است تا خاطره بسازید و کلی عکس های قجری و شاهانه ثبت کنید.

در کنار عمارت توپ و تانک ها را می بینید؛ شاید کمی برای تان عجیب باشد اما باید باور کنید که حتی حضور این آلات جنگی نیز چیزی از دلنشینی باغ عفیف آباد کم نمی کند. بلکه کنجکاوتان می کند تا در کنار لذت بردن از این همه زیبایی های یک باغ ایرانی، گشتی هم در موزه ارتش بزنید و با اسلحه ها و توپ و آلات جنگی دورانهای مختلف آشنا شوید.

از هیچ چیز سرسری گذر نکنید و همه چیز را با دقت بنگرید تا وقتی از در باغ عفیف آباد عبور می کنید و دوباره به خیابان باز می گردید تا مدت ها تصاویر شیرینی در ذهن تان داشته باشید. وجود چنین باغهای زیبا و باطراوتی در شیراز و آب و هوای دلپذیر آن لقب شهر گل و بلبل را به این شهر داده است.

• آشنایی با سایر جاذبه های دیدنی و گردشگری شیراز 

مسجد نصیرالملک یکی از شاهکارهای معماری شهر شیراز و کشور است که به دلیل زیبایی منحصر به فردش، شهرتی جهانی یافته است. این مسجد کوچک و دیدنی در عهد قاجار بنا شده و کاشی کاری ها و سرستون های هنرمندانه ی آن بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی را به حیرت وا می دارد. این مسجد در بخش تاریخی شهر شیراز قرار دارد و به برخی از آثار تاریخی این شهر مانند نارنجستان قوام، مدرسه ی خان و بازار وکیل بسیار نزدیک است.

در انتهای کوچه ی نصیرالملک در خیابان لطفعلی خان زند سردر زیبای ورودی مسجد نصیرالملک با کاشی های هفت رنگ و گل های سرخ و زنبق زینت یافته است و نوید مسجدی باشکوه را به مراجعه کنندگان می دهد. کاربندی مقرنس، تابلوهای کاشی کاری، سکوی نشیمین در دو طرف و آزاره های حکاکی شده از دیگر تزئینات قسمت ورودی این مسجد هستند که در کنار در چوبی و چهارچوب سنگی آن که تزئینات ظریف و زیبایی دارد، از دور خود نمایی می کنند. پس از در ورودی وارد هشتی ساده ی مسجد می شویم که شعری از استاد سخن سعدی شیرازی در آن دیده می شود و به حیاط با صفای مسجد رهنمون می گردد. حیاط مسجد نصیرالملک مستطیل شکل است و حوضی بزرگ در میانه ی آن قرار دارد. کاشی کاری های هفت رنگ دیوارهای اطراف حیاط شگفت انگیز و دیدنی اند و در مجموع فضایی باشکوه و زیبا آفریده اند.

مسجد نصیرالملک دو ایوان و دو شبستان دارد. دو ایوان این مسجد در ضلع های شمالی و جنوبی حیاط قرار دارند و کاشی کاری های آنها از زیباترین نمونه های کاشی کاری کشور به شمار می رود. ایوان شمالی تزئینات تماشایی و کاملی دارد و به ایوان مروارید معروف است. ایوان جنوبی مسجد نیز لطف و زیبایی خاصی دارد و دو مناره ی کوتاه بر فراز آن دیده می شود. تمام ضلع جنوبی حیاط با آزاره های حجاری شده و کاشی های به رنگ صورتی و قرمز آراسته شده اند و جلوه ای خاص دارد. رنگ صورتی به کار رفته در کاشی کاری قسمت های مختلف این مسجد که در کاشی کاری مساجد ایرانی کمتر دیده می شود لقب “مسجد صورتی” را برای آن به ارمغان آورده است.

مسجد نصیرالملک در هر یک از اضلاع شرقی و غربی یک شبستان دارد. شبستان شرقی تابستانه و ساده است. رواقی با هشت دهانه نیز در این بخش دیده می شود. اما آنچه مسجد نصیرالملک شهر شیراز را زبانزد کرده، زیبایی دلفریب شبستان غربی آن است. کاشی کاری های بی نظیر این شبستان در دیوارها و سقف، درهای چوبی با شیشه های رنگی و نیز ستون های سنگ خوش تراش از ویژگی های خاص این شبستان به شمار می روند. این شبستان دو سری ستون شش تایی دارد. تزئینات ستون های این شبستان با یک گلدان آغاز می شود و پس از حجاری های مارپیچ بدنه در سر ستون ها به گل های کنگره ای شکل و خطوط اسلیمی زیبا ختم می گردد.

شبستان غربی شبستانی زمستانی و آفتابگیر است. انعکاس نور خورشید در شیشه های رنگی درهای چوبی مشرف به حیاط این شبستان نور پردازی خاص و فضایی منحصر به فرد و بی نظیر ایجاد می کند.

مسجد نصیرالملک نگین مساجد شهر شیراز و از میراث معماری گرانبهای کشور به شمار می رود و در تمام ماه های سال و به خصوص اردیبهشت ماه میزبان علاقه مندان و تحسین کنندگان فراوان است.

• سایر اماکن گردشگری و دیدنی شهر شیراز

آرامگاه حافظ که به حافظیه مشهور است در کنار آرامگاه سعدی و آرامگاه خواجوی کرمانی در شهر شیراز از جاذبه های گردشگری معروف و محبوب این شهر می باشد و نیز میعادگاه همیشگی دوستداران شعر و ادب به شمار می رود. در دوره های مختلف برای آرامگاه این شاعر پرآوازه بناهای مختلفی ساخته شده است. از آن جمله می توان به بناهایی که در دوره ی نادرشاه و دوره ی کریمخان زند احداث شده، اشاره کرد. اما بنای کنونی آرامگاه حافظ در زمان پهلوی اول و با طرحی هنرمندانه از معمار فرانسوی به نام آندره گدار ساخته شد. این طرح سنن ایرانی را با اشعار حافظ و فضای عرفانی حاکم بر آنها به زیبایی در هم آمیخته و باغی بهشتی را در دل شهر شیراز به وجود آورده است. در طرح گدار مقبره ی شاعر در میان سازه ای گنبدی قرار گرفته و با فضای باغ ارامگاه در ارتباط مستقیم است. همچنین بازدیدکنندگان از حداکثر فضا برای گردش به دور مقبره ی سنگی برخوردار اند.

ورودی اصلی باغ آرامگاه حافظ در جنوب مجموعه قرار دارد. پس از ورود، به باغ جنوبی و سپس به ایوان مجموعه می رسیم. این ایوان در ارتفاع قرار دارد و پله هایی به آن رهنمون می گردد. گویی با گذر از این ایوان، بازدیدکنندگان از باغ جنوبی و دنیای مادی به محوطه ی مقبره و دنیای ملکوتی می رسند. بر فراز ایوان سازه ی مقبره مانند خورشید در میان باغی خرم نمایان می شود و زندگی ابدی در خلال مجموعه ی درختان و مقبره تجلی می یابد.

طرح سازه ی گنبدی بر فراز مقبره، از بناهای کلاه فرنگی الهام گرفته شده و از همه طرف باز است. از سوی دیگر این سازه تصویر کلاه درویشان را نیز تداعی می کند؛ از این رو از بیرون با فلز مس پوشانیده شده تا با گذشت ایام زنگاری به خود بگیرد و به واسطه ی شاعر گرانقدر ارزش و اعتباری به دست آورد. درون گنبد نیز که بر هشت ستون سنگی یکپارچه جای گرفته، با کاشی های لعاب دار معرق زینت یافته است. مقبره ی حافظ بر تعدادی پله و به ارتفاع یک متر بالاتر از سطح باغ قرار دارد.

علاوه بر سازه ی اصلی، طرح حیاط باغ حافظیه شیراز از الگوی باغ ایرانی پیروی می کند. حیاط با گلها و درختان سرسبز و حوض های آب مزین گشته و در مجموع فضایی دلپذیر و عاشقانه آمیخته با آرامشی عرفانی را بوجود آورده است. همچنین لازم به ذکر است که در محوطه ی باغ حافظیه انواع برنامه های فرهنگی و هنری مانند برنامه های موسیقی و شعرخوانی نیز برگزار می گردد.

• سایر اماکن دیدنی شهر شیراز