چشمه منحصربه‌فرد و زیبای باداب سورت در ارتفاعات شهرستان ساری از تعطیلات عید فطر تا امروز شرایط متفاوتی نسبت به گذشته پیدا کرده که ناشی از آغاز به کار سرمایه‌گذار بهره‌برداری از این چشمه و اجرای طرح‌های حفاظت و احیا چشمه و ساماندهی حضور گردشگران در این محوطه طبیعی خاص است.
چندی پیش تصاویری از کم‌آبی حوضچه‌های چشمه سورت در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شد که نگرانی دوستداران محیط زیست و این میراث طبیعی ارزشمند را به دنبال داشت. خبرگزاری ایرنا پس از انتظار آن تصاویر گزارشی را درباره آخرین وضعیت این چشمه منتشر کرد که در آن به روند رو به بهبود باداب سورت و آغاز به کار سرمایه‌گذار بهره‌برداری چشمه از اواخر فروردین اشاره شده بود.
«عرفان خشته» که پس از برنده شدن در مناقصه بهره‌برداری از چشمه در سال گذشته، از ۲۰ فروردین محوطه این چشمه را برای بهسازی و احیا و بهره‌برداری در اختیار گرفت، در گزارشی ۱۰ اردیبهشت توسط خبرگزاری ایرنا با عنوان «باز شدن روزنه‌های امید برای احیاء و رونق چشمه سورت» منتشر شده بود اعلام کرد که از عید فطر، مسافرانی که به این محوطه طبیعی زیبا سفر می‌کنند با شرایط متفاوتی مواجه خواهند شد که به سود چشمه است و سبب نظم و ساماندهی در ورود مسافران و گردشگران می‌شود.
حال خوشِ چشمه سورت
پیگیری‌های خبرنگار ایرنا چند روز پس از زمان اعلام شده توسط سرمایه‌گذار بهره‌برداری از چشمه سورت نشان می‌دهد که طبق وعده‌های داده شده شرایط این چشمه تغییر کرده است. چند روز است که گردشگران در قالب گروه‌های ساماندهی شده وارد محوطه چشمه می‌شوند تا رفت و آمد در چشمه تحت نظارت عوامل حراست از چشمه انجام شود. محدوده ورود ممنوع با زنجیری در دور تا دور حوضچه‌ها مشخص شده، پاکسازی محوطه هر روز انجام می‌شود، گل‌کاری و نهال‌کاری در حال انجام است، سطل‌های زباله در اطراف محوطه قرار گرفته، آنتن‌دهی موبایل و پوشش اینترنت در محوطه تقویت شده و مسیر دسترسی نیز در حال بهسازی است.
اقدامات دیگری هم در حال انجام است. مانند برپایی غرفه‌هایی برای حضور و فعالیت فروشندگان محلی که محصولات غذایی و صنایع دستی روستا را عرضه می‌کنند. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که وضعیت چشمه نیز رو به بهبود است و حوضچه‌های احیا شده بیشتری نسبت به یک ماه قبل در باداب سورت دیده می‌شود.
سرمایه‌گذار و بهره‌بردار چشمه سورت در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با بیان این که بهسازی محوطه طبق اصول کارشناسی حفاظت از چشمه و همچنین مقررات تدوین شده در طرح بهره‌برداری از چشمه سورت بدون وقفه در حال انجام است، می‌گوید: شرایط چشمه طوری شده که حتی در برخی نقاط به دلیل پاکوب نشدن حوضچه‌ها در چند هفته اخیر شاهد جوشش آب هستیم. یعنی علاوه بر این که با هدایت آب به سمت حوضچه‌های خشک شده احیای بخشی از محوطه در حال انجام است، چشمه به صورت طبیعی نیز به دلیل جلوگیری از ورود مردم به حوضچه‌ها در حال احیا شدن است.
ممنوعیت ورود به حوضچه‌ها
به گفته خشته از زمان اجرای طرح جدید مدیریت در چشمه سورت، تحت هیچ شرایطی کسی وارد حوضچه‌ها نمی‌شود و روی پلکان نمی‌ایستد. چرا که کل محوطه با زنجیر پلاستیکی ورود ممنوع شده و محیط چشمه محصور است. حتی پرسنل مجموعه نیز برای پاکسازی و جمع‌آوری زباله‌هایی که هنوز برخی گردشگران در محوطه رها می‌کنند و ممکن است توسط باد به داخل حوضچه‌ها بیفتد، از روی پل‌های سیار چوبی وارد محوطه می‌شوند تا آسیبی به بافت شکننده حوضچه‌ها وارد نشود.
این روزها در محوطه اطراف چشمه نهال‌کاری هم توسط سرمایه‌گذار در حال انجام است. سرمایه‌گذار پروژه می‌گوید: با انتخاب نهال درخت‌هایی که سایه‌گستر هستند علاوه بر زیبایی محوطه در آینده، فضاهایی برای استراحت مسافران زیر سایه درخت‌ها نیز فراهم می‌شود. گل‌کاری نمای بیرونی چشمه هم در حال انجام است. حتی روی دیوارهای فلزی نیز گلدان‌هایی تعبیه شده تا فضای زیباتری ایجاد شود. قرار است با توجه به مستعد بودن منطقه، کشت گل‌محمدی هم در اطراف محوطه انجام شود.
یکی از اقدامات مهمی که توسط سرمایه‌گذار طی هفته‌های اخیر انجام شده و می‌توان در محوطه آن را احساس کرد، جلوگیری از شنای افراد در حوضچه اصلی چشمه است. اقدامی که با مقاومت برخی مسافران سورت مواجه شده است.
خشته درباره قوانین و مقررات جدید بازدید از چشمه سورت می‌گوید: باید برای همه این موضوع جا بیفتد که در این محوطه طبیعی تاریخی ثبت شده نمی‌توان و نباید شنا کرد. متأسفانه با افراد زیادی مواجه هستیم که قصد ورود به آب را دارند. ناچار شدیم این موضوع را از طریق مراجع قضایی و مسئولان پیگیری کنیم. دادستانی شهرستان نیز حمایت کرده و در نامه‌ای اعلام شده تخریب پلکان و شنا در حوضچه‌ها قابلیت پیگیرد قانونی دارد و فرد متخلف مشمول حبس و جریمه نقدی می‌شود.
وی می‌افزاید: برای ورود مسافران به آب و همچنین ایجاد فضای شنا در آب چشمه سورت برنامه‌های بلندمدتی داریم که از سال سوم به بعد در صورت پیشرفت برنامه‌ریزی‌های مد نظر اجرا خواهد شد. مانند چشمه پاموکاله در ترکیه قسمت محدودی از محوطه را برای پیاده‌روی افراد در آب چشمه انتخاب خواهیم کرد. برای این کار تعدادی از چشمه‌های خشک شده در دهه ۸۰ را مد نظر قرار دادیم که پس از احیا علاقه‌مندان بتوانند بدون کفش در آب چشمه پا بگذارند. اما برای شنا در نظر داریم که طی سال‌های آینده در فاصله حدود سه کیلومتری محوطه چشمه با استفاده از آب خروجی سورت، یک مجتمع آب‌درمانی ایجاد کنیم.
بی‌توجهی مسافران به قوانین جدید
اجرای برنامه‌های جدید مدیریت چشمه سورت همچنان مخالفانی در بین جامعه بومی و حتی مسافران دارد و این موضوع به گفته سرمایه‌گذار پروژه، سرعت اجرای طرح‌های جدید را کم کرده است. علاوه بر اصرار برخی از مسافران و بازدیدکنندگان به شنا در حوضچه اصلی چشمه سورت، اصرار به برداشتن آب از حوضچه‌ها، برپا کردن چادر و اتراق کردن در محوطه و همچنین مقاومت در پرداخت حق ورودی از چالش‌های مهم مدیریت این چشمه محسوب می‌شوند که حتی منجر به بروز درگیری‌هایی نیز در این محوطه طی روزهای اخیر شده است.
خشته می‌گوید: بسیاری از افرادی که به چشمه می‌آیند ظرف‌هایی به همراه دارند تا از چشمه با خودشان آب ببرند. این اقدام طبیعتا به چشمه آسیب وارد می‌کند. عده‌ای هم کماکان اصرار می‌کنند که برای عکس گرفتن وارد حوضچه‌ها شوند و وقتی با مقاومت پرسنل مجموعه مواجه می‌شوند، رفتارهای نامناسبی نشان می‌دهند. فرهنگ‌پذیری و قانون‌مندی مسافرانی که از پاموکاله ترکیه یا چند چشمه مشابه در سایر کشورها دیدن می‌کنند با آن چه که در سورت می‌بینیم اصلا قابل قیاس نیست.
وی می‌افزاید: یکی از کارشناسان را که مدتی در پاموکاله کار می‌کرد به سورت دعوت کردم و از مشاوره‌های او بهره می‌گیرم. همین چند هفته حفاظت از چشمه باعث شده که آب به عمده پلکان‌ها برسد و چشمه در مسیر احیا قرار بگیرد. اگر مردم همراهی کنند قطعا تا چند ماه دیگر دوباره سورت به شرایط خوب خودش برمی‌گردد. هدف این است که از این مجموعه طبیعی محل درآمدی برای همه اهالی منطقه ایجاد شود و این فقط در صورت احیای چشمه و محافظت از آن امکان‌پذیر است.
سرمایه‌گذار بهره‌برداری از چشمه سورت اظهار می‌کند: در حال حاضر ۱۲ نفر از نیروهای بومی منطقه در این مجموعه مشغول به کار هستند و از محوطه محافظت می‌کنند. شب‌ها نیز سه نگهبان حضور دارند. فعلا حداکثر ظرفیت حضور همزمان افراد در محوطه ۲۰۰ نفر است که با انجام برخی اقدامات در آینده افزایش می‌یابد. دور تا دور محوطه محصور شده و بازدیدکنندگان فقط از ورودی محوطه می‌توانند پس از تهیه بلیط وارد مجموعه شوند.
اجرای برنامه‌های جدید مدیریت چشمه سورت همچنان مخالفانی در بین جامعه بومی و حتی مسافران دارد و این موضوع به گفته سرمایه‌گذار پروژه، سرعت اجرای طرح‌های جدید را کم کرده است.
بی‌توجهی به تهیه بلیت
البته خشته به مقاومت بسیاری از مسافران برای پرداخت نکردن حق ورودی نیز اشاره می‌کند و با انتقاد از این رفتار مسافران و گردشگران می‌گوید: مردم و مسافران سال‌هاست که حضور رایگان در چشمه سورت عادت کردند و حالا نمی‌خواهند بپذیرند این چشمه برای نگهداری به هزینه نیاز دارد.
وی خاطرنشان می‌کند: سالانه ۵۰۰ میلیون تومان باید برای بهره‌برداری از این پروژه اجاره بپردازم. از طرفی هزینه‌های جاری محافظت از چشمه هم باید تأمین شود. ضمن این که زیرساخت‌های محوطه باداب سورت هم باید گسترش یابد. همه این اقدامات باید از فروش بلیت در ازای ارائه خدمات تأمین شود. خدمات را ارائه کرده‌ایم و کماکان در حال انجام است. اما خیلی‌ها در عین حال که از این فضا و خدمات آن بهره میگیرند میلی به پرداخت هزینه‌های آن ندارند. عده‌ای هم با نشان دادن کارت‌های سازمانی خود سعی می‌کنند از دادن حق ورودی خودداری کنند. فعلا شاید حدود ۷۰ درصد بازدیدکنندگان با اصرار و درگیری بدون تهیه بلیط وارد می‌شوند.
به گفته این سرمایه‌گذار حوزه گردشگری، هفته گذشته یک گروه حدوداً ۲۰ نفره از گردشگران به دلیل مقاومت نگهبانان برای جلوگیری از ورود رایگان آنها به محوطه سورت، اقدام به ضرب و شتم نگهبانان کردند که پرونده قضایی علیه خاطیان تشکیل شده و در حال پیگیری است.
حضور رایگان در چشمه سورت طی همه سال های اخیر، بلیط فروشی برای این مجموعه در دوره مدیریت جدید را با مشکل مواجه کرده است.
ناقلان زباله
دغدغه دیگر مدیر مجموعه طبیعی باداب سورت بی‌توجهی بازدیدکنندگان به نظافت محوطه است. خشته می‌گوید: با این که سطل‌های زباله در محوطه قرار داده شد، همچنان هر روز یک تا دو کیسه زباله در محوطه جمع‌آوری می‌شود که نشان دهنده بی‌توجهی مسافران به نظافت محوطه است. حتی تابلوهای لازم هم در محوطه نصب شده است. اما هر روز انواع زباله مانند ته‌سیگار، دستمال کاغذی و پلاستیک انواع خوراکی را در محوطه می‌بینیم که رها شده است.
مشکلات موجود در این مجموعه به همین موارد ختم نمی‌شود. مسافران و حتی کارکنان مجموعه همچنان در برخی مسائل مشکلات مشترکی دارند که ناشی از کمبود زیرساخت‌هاست. نبود سرویس بهداشتی و متصل نبودن محوطه به شبکه برق از مشکلات مشترک کارکنان و مدیریت مجموعه و مسافران سورت است. به گفته سرمایه‌گذار بهره‌برداری از چشمه سورت، دستگاه‌های ناظر بر فعالیت سرمایه‌گذار اجازه استقرار کانکس مدیریت و سرویس بهداشتی در نزدیکی محوطه را نمی‌دهند و به همین دلیل بخشی از خدمات هنوز در این محوطه ارائه نشده است.
معضل سرویس بهداشتی
خشته می‌گوید: خدمات ارائه شده را در سخت‌ترین شرایط انجام دادیم و پیش می‌بریم. خودم شب‌ها در ماشین می‌خوابم. چون به ما مجوز استقرار کانکس داده نشد. اعلام کردم حاضرم با هزینه شخصی کانکس اداری و نگهبانی در منطقه مستقر کنم و چند کانکس سرویس بهداشتی هم در محوطه قرار دهم. اما می‌گویند کانکس باید خارج از محوطه ۷۱ هکتاری چشمه یعنی دست‌کم ۲ کیلومتر فاصله با محوطه قرار بگیرد.
این موضوع را بسیاری از مسافرانی که به چشمه سورت سفر می‌کنند همواره احساس کردند. اما در شرایطی که سرمایه‌گذار برای طرح انتخاب شده و مسافران باید برای ورود به محوطه بلیط تهیه کنند، نبود سرویس بهداشتی برای آنها پذیرفتنی نیست. «فریدون آریایی» کارشناس ارشد هتلداری، یکی از بازدیدکنندگان چشمه سورت در روزهای اخیر است که از این وضعیت انتقاد دارد و می‌گوید: تا چند هفته پیش هیچ اقدامی در محوطه انجام نشده بود و شاید کسی انتظار نداشت. اما حالا که شاهد این اقدامات خوب توسط سرمایه‌گذار هستیم، ایجاد سرویس بهداشتی هم مورد انتظار است.
وی می‌افزاید: نزدیک‌ترین سرویس بهداشتی به این محوطه حدود ۲۰ کیلومتر با اینجا فاصله دارد که اتفاقا آن هم بسته بود. این کمبود جای توجیه ندارد. انتظار داریم برای رفع این مشکل مشهود هر چه زودتر اقدام شود.
به گفته سرمایه‌گذار بهره‌برداری از چشمه سورت، مسئولان به استناد کتابچه طرح می‌گویند باید زمینی خارج از محوطه تهیه و برای استقرار این کانکس‌ها یا ساخت مجموعه اداری شامل سرویس بهداشتی، اتاق نگهبانی، اتاق مدیریت و انبار اقدام شود.
خشته می‌گوید: نزدیک‌ترین زمینی که برای خریداری توانستم پیدا کنم چهار کیلومتر با محوطه فاصله دارد. یعنی کارکنان مجموعه یا مسافری که برای بازدید از چشمه میآید اگر به سرویس بهداشتی نیاز داشته باشند باید چهار کیلومتر را طی کنند و برگردند. این شکل ارائه خدمات برای یک مجموعه گردشگری مناسب نیست.
چالش‌های بی‌برقی سورت
این سرمایه‌گذار گردشگری با بیان این که باید برای گردشگر زیرساخت‌های مناسب به منظور جذب بیشتر و جلب رضایت فراهم شود، اظهار می‌کند: فعلا برق محوطه با ژنراتور تأمین می‌شود. اعلام کردم حاضرم با هزینه خودم سیستم تولید برق از انرژی خورشیدی را در این محوطه اجرا کنم تا مسافران هم بتوانند از آن بهره بگیرند. به خاطر نداشتن برق امکان شارژ تلفن همراه مسافران در محوطه وجود ندارد. حتی نمی‌توانیم برای فروش بلیط از کارتخوان استفاده کنیم و ناچاریم از مسافران پول نقد دریافت کنیم. در حالی که کمتر کسی پول نقد همراه دارد.
خشته به ضرورت تأمین برق در محوطه برای حفاظت از مجموعه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از نیازهای ضروری ما مثل همه مجموعه‌های گردشگری نصب دوربین‌های مداربسته است. اعلام کردم می‌توانیم با هشت دوربین محوطه را پوشش دهیم و حتی امکان مشاهده آنلاین محوطه را برای میراث فرهنگی و منابع طبیعی فراهم کنیم. اگر اجازه اجرای تأمین برق از انرژی خورشیدی در محوطه صادر شود بسیاری از این زیرساخت‌ها را می‌توانیم آماده کنیم.
وی با تأکید بر این که گردشگر باید علاوه بر جاذبه طبیعی، مزیت‌های دیگری را نیز در منطقه احساس کند، می‌افزاید: باید خدمات و امکاناتی را فراهم کنیم که وقتی مسافر صدها کیلومتر راه را در گرمای هوا طی می‌کند تا به این نقطه برسد، از حضور در این محوطه لذت ببرد و جامعه بومی هم از حضور مسافران منتفع شود.
سرمایه‌گذار چشمه سورت: به خاطر نداشتن برق امکان شارژ تلفن همراه مسافران در محوطه وجود ندارد. حتی نمی‌توانیم برای فروش بلیط از کارتخوان استفاده کنیم. اگر مسئولان مجوز صادر کنند می توان سیستم تولید برق از انرژی خورشیدی را در این محوطه اجرا کرد.
ایجاد غرفه محصولات بومی
این سرمایه‌گذار همچنین از ساماندهی فضایی برای حضور بومیان و عرضه محصولات روستایی خبر می‌دهد و می‌گوید: سازه‌های سبکی تهیه شده و تا پیش از تعطیلات این هفته در خارج از محوطه چشمه سورت نصب می‌شود تا بومیانی که در این محوطه پیش از این محصولات خود را می‌فروختند، در فضایی منظم و ساماندهی شده به فعالیت خود ادامه دهند. مشخصات این دسته از بومیان دریافت شده و قرار است دست‌کم یک تا ۲ سال از آنها بابت این غرفه‌ها اجاره‌ای دریافت نشود. آب شیرین هم از یک چشمه در نزدیکی محوطه به این محدوده انتقال داده شد.
خشته با اظهار این که سرمایه‌گذاری بدون همراهی بومیان و منتفع شدن جامعه میزبان از یک پروژه به سرانجام نمی‌رسد، می گوید : معتقدم چنین پروژه‌ای زمانی به درآمد می‌رسد که اقتصاد محلی و بومگردی فعال شود. از همه تورگردان‌هایی که گردشگرانی را به سورت می‌آورند خواستم تا برای اقامت تور در خانه‌های روستایی برنامه‌ریزی کنند. به این شکل روستاهای منطقه نیز به درآمد می‌رسند.
این فعال حوزه گردشگری به ضعف‌های کتابچه طرح که توسط بخش دولتی تهیه شده نیز انتقاداتی را وارد می‌داند و می‌گوید: بسیاری از الزامات بهره‌برداری از این مجموعه که تا کنون انجام شد و در دست اقدام است در کتابچه طرح وجود ندارد. ایجاد فضای سبز، احیای چشمه‌های خشک شده، تأمین برق دائمی، زنجیرکشی دور حوضچه‌ها و حتی درآمدزایی برای بومیان در کتابچه طرح دیده نشده است.
دعوت مردم به مشارکت در حفاظت از سورت
وی درباره مسیر تردد مسافران به چشمه و فعالیت برخی بومیان برای جابه‌جایی گردشگران نیز به برخی کارشکنی‌ها و مقاومت‌های عده‌ای از بومیان اشاره می‌کند و می‌افزاید: جابه‌جایی مسافران با وانت و تراکتور طبق کتابچه طرح ممنوع است. اما متأسفانه دیده شده که برخی افراد با استقرار در پایین‌دست چشمه از برخی مسافران ورودی دریافت می‌کنند تا کرایه‌ای که نمی‌توانند دریافت کنند جبران شود. اعلام کردیم که این افراد می‌توانند با خرید خودروهای مناسبت مانند جیبپ و پاترول در همین مسیر تردد کنند. حتی پیشنهاد دادم که برای هر روستا حاضرم یک مینی‌بوس خریداری کنم و به عنوان منبع درآمدی روستا در اختیارشان قرار دهم.
البته به گفته خشته مزاحمت‌ها برای سرمایه‌گذاری در این چشمه صرفا در حد این رفتارها نیست و به دلایل مختلف شکایت‌هایی نیز در برخی ادارات مربوطه علیه وی انجام شده که هیچ کدام به سرانجام نرسید. او ضمن قدردانی از همکاری معاون میراث فرهنگی مازندران، رئیس شعبه دادگستری کیاسر، رئیس پاسگاه منطقه و مدیرکل منابع طبیعی مازندران-ساری از همه مسئولان خواستار همکاری برای تسریع در روند بهسازی زیرساخت‌های گردشگری چشمه سورت شد و از مردم هم خواست قوانین وضع شده برای حضور در این محوطه را بپذیرند تا این مجموعه طبیعی و تاریخی ارزشمند برای نسل‌های آینده حفظ بماند.
باداب سورت یکی از جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فرد ایران است. چشمه‌ای پلکانی با رنگ‌های مختلف که به گفته بسیاری از کارشناسان مانند آن در دنیا وجود ندارد و فقط می‌توان در ترکیه، آمریکا، انگلیس و نروژ نمونه‌هایی محدود و کوچک‌تر از آن را یافت. اهمیت میراثی و طبیعی این چشمه که در بخش چهاردانگه شهرستان ساری قرار دارد در دهه ۸۰ بیشتر احساس شد. تا جایی که سال ۱۳۸۷ پس از پیگیری‌های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران، این چشمه به عنوان دومین اثر طبیعی ایران بعد از قله دماوند در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. از همان زمان نیز نام چشمه سورت بیشتر در جامعه و بین گردشگران و مسافران مطرح شد.
منبع:ایرنا
