ابنیه و جاذبه های گردشگری استان یزد

میراث جهانی یونسکو در استان یزد

-مجموعه­ی امیرچخماق

-میراث زرتشتیان استان یزد

-مساجد زیبای استان یزد

-عناصر معماری کویری

-بناهای مشهور استان یزد

–جاذبه های طبیعی استان یزد

 

میراث جهانی یونسکو در استان یزد

شهر یزد

-باغ ایرانی

-قنات ایرانی

شهر یزد

شرایط خاص اقلیمی، معماری متأثر از طبیعت، تنوع مذهبی و تغییر حداقلی آداب و سنن در طی اعصار از جمله دلایل برجستگی شهر یزد است. بافت تاریخی شهر یزد که در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت گردیده یکی از هوشمندانه ترین سبک های معماری را به نمایش می گذارد و در هماهنگی کامل با طبیعت کویری پیرامون است. در این منطقه از شهر یزد خانه ها و بناهایی از جنس خشت و گل مربوط به دوره های مختلف تاریخی همچنان پابرجا هستند و مورد استفاده اند؛ هرچند که برخی از آنها کاربری پیشین خود را از دست داده و کاربردی تازه یافته اند. از آن جمله خانه های سنتی که به هتل تبدیل شده اند را میتوان نام برد. با توجه به از بین رفتن شهرهای خشتی مشابه در دیگر نقاط جهان، یزد از معدود شهرهایی است که از تجدد و مدرنیته به دور مانده و بافت سنتی خویش را شامل محله ها، خانه ها و بازارها، حمامها، مساجد، کنیسه ها و آتشکده های زرتشتی حفظ کرده است. حیاط خانه ها معمولا به سبک گودال باغچه است. بادگیرها و حیاط های اندرونی نقش موثری در کاهش گرمای هوا ایفا میکنند. سیستم سنتی آب رسانی شهر با استفاده از قنات آب زیرزمینی اندک کویر را به شهر میرساند. در نتیجه هر محله ی یزد پیرامون یک قنات شکل گرفته است. کوچه های مسقف بافت شهری ارزنده ای به دست میدهند. نمای شهر از دوردست مجموعه ای است از بادگیرها، گنبدها، مناره ها که منظره ای بی نظیر و با اصالت می آفریند. همچنین از آنجا که پیروان مذاهب مختلف مانند اسلام، یهودیت و زرتشی در شهر یزد همزیستی مسالمت آمیز و موفقی دارند، این شهر تنوع فرهنگی بی نظیری را به نمایش میگذارد. مراسم و جشنهای مختلف مذهبی و ملی دیرینه همچنان با شکوه در شهر یزد برگزار می شوند. خارج از بافت تاریخی شهر بناها و خیابانهای مدرن ساخته شده است اما تصمیم گیران شهر به خوبی از بافت سنتی در برابر نفوذ مدرنیته جلوگیری کرده و میراث باارزش خویش را حفظ نموده اند.

باغ ایرانی:

باغ دولت آباد

در اواخر دوره ی افشاریان باغ دولت آباد که یکی از نمونه های باغ ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است ساخته شد. بادگیر عمارت آن مرتفع ترین بادگیر ساخته شده در جهان است. دو قسمت بیرونی که برای امور حکومتی از آن استفاده میشده و اندرونی که محل اسکان حاکم بوده به وسیله ی دیوارهای بلند و یک برج دیده بانی احاطه شده اند. هشتی زیبایی که در ورودی باغ قرار دارد مژده ی باغی خرم و سرسبز را میدهد. محوطه ی باغ با آبنماها، گلها و درختان متنوع تزئین شده است. در نظر خان یزد که متولی باغ بود فضای سبز و درختان اهمیت به سزایی داشت تا آنجا که ابتدا قناتی حفر کردند تا آب مورد نیاز باغ را از مهریز به باغ منتقل نمایند و بعد عمارت آن ساخته شد.

عمارت اصلی به شکل هشت ضلعی است و قسمتهایی مانند هشتی، شاه نشین و پستو دارد. از نکات قابل توجه این عمارت درهای چوبی حکاکی شده و حوض هایی است که در وسط بیشتر اتاقها دیده می شود. این حوض ها به همراه جریان باد راه یافته به داخل فضایی خنک و مطبوع در گرمای تابستان به وجود می آورند. از این رو باغ دولت آباد باغی تابستانه است. اروسی هایی که رو به باغ باز می شوند و با شیشه های رنگی مزین گشته اند تصویری بدیع می آفرینند.

باغ پهلوان پور

باغ پهلوان پور در شهر مهریز در زمان قاجار ساخته شده است. قناتهای متعدد آب مورد نیاز آن را تامین می کنند و از این رو درختان میوه دار مانند خرمالو، بادام و انار علاوه بر درختان سایه دار مانند چنار در باغ دیده می شوند. بناهای متعددی مانند کوشک اصلی و زمستانخانه در این باغ ساخته شده است. نهرهای آب، چینش درختان، تزئینات و باغ آرایی در این باغ به نحو زیبایی انجام شده و از شاخصه های آن به شمار می رود.

قناتهای ایرانی

قنات زارچ

در میان قناتهای ایرانی ثبت شده در لیست میراث جهانی یونسکو قنات زارج است. این قنات به طول صد کیلومتر از روستای فهرج آغاز شده و پس از عبور از شهر یزد و به خصوص مسجد جامع آن به سمت روستای زارچ می رود. با توجه به مربع بودن مقطع چاه این قنات، حفر آن را به دوره ی زرتشتیان و قبل از اسلام نسبت می دهند.

قنات حسن آباد مهریز

قنات حسن آباد مهریز یکی دیگر از میراث فرهنگی ارزشمند ایرانیان است. این قنات در زمان ایلخانی حفر شده است. با توجه به نزدیکی مادرچاه این قنات به چشمه ی غربال بیز و ارتفاعات شیرکوه، آب آن شیرین و گواراست. آب قنات حسن آباد آب مورد نیاز چندین روستا و باغ پهلون پور مهریز را تامین می نماید.

مجموعه­ی امیرچخماق

از مشهورترین آثار تاریخی شهر یزد مجموعه ی امیرچخماق شامل بازار، تکیه، حمام، کاروانسرا، مسجد، آب انبار و بقعه است که در قرن نهم هجری به وسیله ی امیر جلال الدین چخماق از سرداران به نام شاهرخ شاه تیموری، ساخته شده است. شاهرخ شاه که پادشاهی مقتدر اما صلحجو بود به جبران ویرانی ها و آباد کردن کشور و نیز حمایت از تجارت و هنر پرداخت. سرداران او و از آن جمله امیر جلال الدین چخماق نیز روش او را در پیش گرفتند و به عمران و آبادی مناطق تحت حکومت خود همت گماشتند. بازار این مجموعه از پررونق ترین بازارهای شهر یزد و محل عرضه ی محصولاتی مانند پارچه، شیرینیجات یزدی، فرش و طلاست. تکه ی مشرف به میدان نیز محل تجمع مردم برای مشارکت و تماشای مراسم محرم به شمار می رود. مسجد امیر چخماق دومین مسجد قابل توجه و زیبای شهر یزد است. کاشی های معرق، مقرنس کاری و کتیبه های گوناگون زینت بخش این مسجد اند. از سه آب انبار اولیه ی این مجموعه امروزه دو آب انبار باقی مانده است. یکی از آنها که در شمال میدان واقع است پنج بادگیر دارد. آب انبار دیگر در غرب میدان قرار دارد و امروزه بخشی از موزه ی آب شهر یزد است. تمام قسمتهای این آب انبار در دل زمین قرار دارد و بادگیرهای آن نیز در دیوارهای بازار حاجی قنبر پنهان شده اند.

میراث زرتشتیان استان یزد

-آتشکده ی ورهام

-دخمه

-زیارتگاه چک چک

-پیر هریشت

آتشکده ی ورهام

آتشکده ی ورهام محل نگهداری آتش مقدس زرتشتیان است و به آتشکده ی بهرام نیز شهرت دارد. در دوره ی پهلوی اول پارسیان هند هزینه ی ساخت این بنا را متقبل شدند و از این رو طرح و ساخت آن الهام گرفته از معماری آنان است. باغ این آتشکده با درختان همیشه سبز مانند سرو و کاج مزین شده و استخر آبی در جلو ساختمان قرار دارد. ستونهای حجاری شده و نماد فروهر سردر ورودی از عناصر معماری برجسته ی بنا به شمار می رود.

دخمه

از نظر زرتشتیان اجساد مردگان باعث آلودگی عنصر مقدس خاک می شود. بنابراین در قدیم آنان بر فراز کوه های اطراف شهر مکانهایی از خشت و با ساختار مخصوص می ساختند تا اجساد مردگان را در آن بگذارند تا غذای پرندگان و حیوانات گردند. در حاشیه شهر یزد نیز برج خاموشان محل مخصوص زرتشتیان برای این امر است. اما امروزه دیگر از آن استفاده نمی شود.

زیارتگاه چک چک

بنا به اعتقاد زرتشتیان هنگام حمله ی اعراب به ایران و سرنگونی یزدگرد سوم ساسانی، یکی از دختران او به نام نیک بانو به مکانی در میان کوههای اردکان و انجیره پناه برد. از این رو این محل به مکانی مورد احترام برای زرتشتیان بدل گشته است. از مهمترین مراسمی که در این زیارتگاه برگزار می شود، مراسم جشن مهرگان است؛ علاوه بر این، همه ساله مراسم نیایشی از روز 24 خرداد ماه به مدت چهارروز در آن برگزار میگردد.

پیر هریشت

از دیگر نیایشگاههای زرتشتیان پیر هریشت است که در دامنه ی کوهی کم ارتفاع حوالی اردکان قرار دارد و همه ساله روز هجدهم فروردین مراسم شادی و جشن هیرومبا در آن برگزار می شود.

مساجد زیبای استان یزد

-مسجد جامع

-مسجد جامع ابرکوه

-مسجد جامع میبد

مسجد جامع

مساجد استان یزد از کهن ترین مساجد ایران به شمار میروند؛ مسجد جامع کبیر یزد از شاهکارهای معماری ایرانی است و هر یک از قسمت های آن یادگاری از یک دوره ی تاریخی است. بنای اولیه مربوط به دوره پیش از اسلام است اما برخی قسمتهای اصلی که امروزه برجامانده اند در زمان شاهرخ شاه تیموری ساخته شده و با کاشیکاریهای زیبا تزئین گشته اند. در اقع این مسجد از به هم پیوستن سه مسجد کوچک حاصل شده و یک ایوان، دو شبستان، یک صحن وسیع، دو گرم خانه، یک گنبد خانه و شش ورودی دارد. مناره های رفیع، کتیبه های زیبا و کاشی کاری منحصر به فرد مسجد از برجستگی های آن به شمار می رود. با توجه به ارتفاع پنجاه و دو متری و قطر هشت متری مناره ها آنها از عجایب معماری عهد تیموری به شمار می روند. پس از ورود از در اصلی مسجد، هشتی با کتیبه های زیبا و متنوع از جنس سنگ و یا کاشی نمایان می شود و نویدبخش مسجدی با شکوه است. گنبد خوابیده ی مسجد دو پوسته است و تزئینات چشم نوازی دارد. همچنین نمای ایوان و گنبدخانه از شاهکارهای کاشی کاری و استفاده از کاشی معرق و نقوش اسلیمی است.

مسجد جامع ابرکوه

بنای اولیه­ی مسجد جامع ابرکوه مربوط به دوران سلجوقی است اما در عصر تیموری تغییراتی در آن اعمال شده و بخشهایی به آن اضافه گردیده است. گچبری های زیبا، محراب منحصر به فرد و دو سردآب که در دو صحن آن قرار دارد از ویژگیهای این مسجد به شمار میرود. شیوه ی معماری آن به شیوه ی مساجد چهار ایوانی است و با خشت خام ساخته شده.

مسجد جامع میبد

مسجد جامع میبد در زمینی به مساحت حدود سه هزار متر ساخته شده و در واقع مجموعه ای از مساجد و ساختمانهاست که به شیوه ی مساجد ایوان دار رایج در یزد احداث شده. بنای اولیه ی آن مربوط به قرن دوم هجری است و در دوره های مختلف قسمتهایی به آن اضافه گردیده. این مسجد در هماهنگی کامل با خانه ها و محلهای اطراف آن حس آرامش و اصالت خاصی را القا میکند.

عناصر معماری کویری  استان یزد

مجموعه ی سریزد

-مجموعه ی مهرپادین

-قلعه و ارگ

-کاروانسرا

-سابات

–قنات

-آب انبار و یخچال

-بادگیر

مجموعه ی سریزد

قلعه، کاروانسرا، قنات، آب انبار، یخچال و بادگیر از مهمترین عناصر معماری کویری و استان یزد است. از مهمترین مجموعه هایی که برخی از این اجزا را در بر میگیرند مجموعه ی سریزد حوالی مهریز است؛ این مجموعه سازه ای پیچیده و مربوط به دوران پیش از اسلام و شامل قلعه، کاروانسرا، مسجد، چاپارخانه و غیره می باشد. قلعه ی آن کابری نظامی نداشته و جهت حفاظت و نگهداری طلا و اشیا قیمتی و نیز غلات ساخته شده؛ از این رو به اولین صندوق امانات جهان شهرت یافته است.

مجموعه ی مهرپادین

مجموعه ی مهرپادین در شهر مهریز نیز شامل قلعه، آب انبار، مسجد، بازار، حمام و خانه های قدیمی است و ساخت آن در قرن هشتم آغاز گردیده است. فضای داخلی قلعه که ساختاری پیچیده از اتاقها، انبار و غیره دارد شامل دو بخش بالا و پایین است که به ترتیب برای اقامت حاکمان و مردم در مواقع خطر به کار میرفته است. خندق اطراف قلعه نیز جهت تقویت نقش دفاعی آن حفر شده.

-قلعه و ارگ نارین قلعه ی میبد

-قلعه ی مهرجرد

-قلعه ی بارچین

-ارگ عبدالرضا خان بافقی

نارین قلعه ی میبد

نارین قلعه ی میبد مربوط به دوران ساسانیان است و با داشتن اتاقهای فراوان، پنج لایه حصار و بارو و خندق در اطراف آن جهت حفاظت از مردم در زمان حمله ی دشمن به کار میرفته. این قلعه ی خشتی شامل دو قسمت بالا و پایین است که قسمت بالا شاه نشین و قسمت پایین محل استقرار مردم عادی بوده.

قلعه ی مهرجرد

قلعه ی مهرجرد میبد در زمان افشاریه و زندیه از خشت و گل و در سه طبقه ساخته شده و بیشتر به عنوان انبار استفاده میشده است.

قلعه ی بارچین

قلعه ی بارچین نیز در روستایی به همین نام در اطراف شهر میبد به همت زرتشتیان منطقه در دو طبقه از خشت و گل ساخته شده است. سبک بنا به صورت چهار برج در چهار گوشه، حیاط در مرکز و اتاقها در اطراف حیاط است و بیشتر جهت پناه گرفتن مردم در هنگام خطر به کار میرفته.

ارگ عبدالرضا خان بافقی

ارگ عبدالرضا خان بافقی در بافق قلعه ای عظیم از خشت و گل با سه برج است که امروز بخشهایی از آن از بین رفته. گفته می شود که عبدالرضاخان این قلعه را جهت پایگاهی برای مخالفت با فتحعلی شاه قاجار بنا کرده.

کاروانسرا

-کاروانسرای زین الدین

-کاروانسرای میبد

کاروانسرای زین الدین

در میان کاروانسراهایی که در دوران صفوی و پس از آن در استان یزد ساخته شده کاروانسرای زین الدین حوالی مهریز سرآمد است. کاروانسرای زین الدین بنایی دایره ای شکل، ساخته شده با آجر است که به وسیله ی پنج باروی دایره ای اطراف آن محافظت میشود. فضای داخلی شامل تعدادی سکوی استراحت، چندین اتاق، شاه نشین، بادگیر و شترخانه است.

کاروانسرای شاه عباسی میبد

کاروانسرای میبد که بر بقایای یک کاروانسرای قدیمی بنا شده با دارا بودن بخشهایی چون حیاط مرکزی، ایوان، هشتی، مهتابی، حوض خانه، اتاق و سابات یکی از مجهزترین کاروانسراهای بین راهی عهد صفوی به شمار میرفته است. امروزه بخشهایی از این کاروانسرا به موزه، کتابخانه و رستوران تبدیل شده است.

سابات

سابات معبری مسقف است که بیشتر در شهرهای مناطق گرمسیری دیده میشود. طراحی و ساخت سابات از ابتکارات ایرانیان و نشان از هوشمندی و مهارت آنها در معماری است. سابات ها علاوه بر ایجاد سایه برای رهگذران در تابستانهای گرم و اعتدال هوا، در زمستان نیز هوایی گرم تر دارند و همچنین به استحکام ساختمانهای اطراف نیز کمک شایانی می نمایند. ساباتها به دو شکل ساخته می شوند؛ برخی از آنان به شکل طاق و گنبد اند و برخی دیگر سقفی صاف ساخته شده از چوب و حصیر هستند. نکته ی جالب در مورد سابات ارتفاع کوتاه آنان است که مانع از تاخت و تاز راهزنان سواره در میان خانه ها می شده و امنیت مردم را افزایش میداده است.

قنات

طولانی ترین قنات ایران و جهان که زمان احداث آن به دوره ی ساسانیان باز می گردد قنات زارج است. این قنات از روستای فهرج آغازشده و پس از گذشتن از چندین روستا، شهر یزد به بخش زارج از توابع شهر یزد میرسد. این قنات و قنات حسن آباد مهریز که در قرن هشتم هجری حفر گردیده اند جز یازده قناتی هستند که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند. این قنات ها که نمونه ی برجسته ای از فکر و فن آوری گذشتگان هستند علاوه بر آب رسانی به مناطق مختلف نقش برجسته ای در زندگی و فرهنگ همیاری و همزیستی ساکنان مناطق خشک و نیمه خشک برعهده دارند. آب قنات همت آباد قدیمیترین آسیاب استان یزد در شهرستان اشکذر را که در دوره ی ایلخانی ساخته شده به حرکت در می آورد. با توجه به نقش آسیاب در زندگی مردم، بنای آسیاب با صحن اصلی هشت ضلعی، آجرکاری و سقف گنبدی بسیار قابل توجه است.

آب انبار و یخچال

-آب انبار هفت بادگیر

-آب انبار شش بادگیر

-یخچال خشتی آقازاده

آب انبار هفت بادگیر

یکی دیگر از مظاهر فرهنگ و زندگی هماهنگ انسان با طبیعت کویری آب انبارها هستند که در سراسر استان یزد به چشم میخورند. از نمونه های آب انبار -که از نام آن مشخص است برای ذخیره آب استفاده میشود-  آب انبار هفت بادگیر در روستای عصرآباد از توابع زارج است که در زمان قاجار بنا شده.

آب انبار شش بادگیر

در دوره ی قاجاریه آب انباری در شهر یزد ساخته شده که شش بادگیر آن، آن را از سایر آب انبارها متمایز مینماید. همچنین این آب انبار دو راه دسترسی دارد؛ یکی برای مسلمانان و دیگری برای پیروان دیگر مذاهب.

یخچال خشتی آقازاده

با وجود اینکه یخچالهای خشتی امروزه کاربری خود را از دست داده اند اما این موضوع از شگفتی آنها و علم مردمان گذشته نمیکاهد. یخچالها از قسمتهای مختلفی تشکیل میشوند و برای تولید یخ و سرد نگه داشتن آب در مناطق گرمسیری با آفتاب سوزان طراحی شده اند. نمونه هایی از این یخچالها را که بیشتر در زمان دیلمیان و قاجاریان بنا شده اند میتوان در شهر ابرکوه مشاهده کرد. مشهورترین یخچال شهر ابرکوه یخچال خشتی آقازاده است که در دوره ی قاجاریه احداث شده است.

بادگیر

از دیگر عناصر معماری کویر بادگیرها هستند که به عنوان نماد استان یزد نیز شناخته میشوند. از مرتفع ترین بادگیرها میتوان به بادگیر باغ دولت آباد در شهر یزد و بادگیر شکیب در شهر مهریز اشاره کرد. بادگیرخانه ی آقازاده در شهر ابرکوه نیز که تصویر آن بر روی اسکناسهای 20000 ریالی دیده میشود از نمونه های جالب بادگیرهای ایرانی هستند.

بناهای مشهور استان یزد

-گنبد عالی ابرکوه

–بقعه ی دوازده امام

-مدرسه ی ضیائیه

گنبد عالی ابرکوه

گنبد عالی ابرکوه از سازه های دوره ی سلجوقیان و آرامگاه امیر عمیدالدین شمس الدوله ی دیلمی است. بنای هشت ضلعی آن برپایه ای چهارگوش قرار دارد و مقرنسهای سنگی اطراف بنا از شاخصه های بنا به شمار میرود.

بقعه ی دوازده امام

بقعه ی دوازده امام در شهر یزد از سازه های دوره ی سلجوقی در قرن پنج است. سبک بنا و کتیبه ها مشخصه ی متمایزکننده ی آن به شمار میرود.

مدرسه ی ضیائیه

مدرسه ی ضیائیه (زندان اسکندر) قرار دارد که بعد از حمله مغول و تا قرن دهم ساخته شده است.

جاذبه های طبیعی استان یزد

-کویرهای استان یزد

-مناطق حافظت شده ی استان یزد

–سنگ آب های ندوشن

کویرهای استان یزد

علاوه بر معماری خاص، جاذبه های طبیعی شگرفی نیز در استان یزد وجود دارد. جادو و جلوه ی کویر بر هیچ کس پوشیده نیست. گیاهان و جانوران کویری، آسمان پرستاره ی شب، رمزآلود و ناشناخته بودن، آرامش و سکوت و تپه های شنی از جمله جاذبه های کلی کویر است. بیابان های استان یزد بیش از سه و نیم میلیون هکتار از سطح استان را پوشانده اند و از مهمترین دیدنی های آن به شمار می روند.

کویر دره انجیر

-کویر کاراکال

-کویر ساغند

-کویر ریگ­زرین

-کویر اردکان یا کویر سیاه کوه

-کویر ابرکوه

کویر دره انجیر

کویر دره انجیر بافق در شرق استان یزد، از شمال به جاده ی اردکان به طبس و از جنوب به روستای فهرج میرسد. قسمتهایی از این کویر از نمکزارها و تپه های شنی متحرک پوشیده شده است. وزش باد بر گستره ی کویر، ذرات ریز شن و ماسه و ریگ را با خود به این سو و آن سو می برد. این ذرات هنگامی که به مانعی از هر نوع میرسند همانجا انباشته میشوند و به تدریج آنقدر مقدار آنها زیاد میشود که تپه ای شنی با اندازه و شکلی منحصربه فرد می آفریند. مشخص است که این تپه ها ثابت نیستند و پس از مدتی باد دوباره آنها را پراکنده کرده و در جایی دیگر تشکیل میدهد. تپه های درهم ریخته و بیابانهای خالی و لخت بیشتر در نواحی شمالی دیده میشود که به علت شوری بیش از حد گیاهی در آن رشد نمیکند. اما در نواحی جنوبی رودخانه هایی واقع است که زمینه را برای رشد گیاهان شورزیست فراهم می آورد. در حاشیه ی نمکزار نیز پوشش گیاهی پرندگان و جانوران کویری را به خود جلب میکند. تپه ماهورها و پیچیدگی شکلی آنها، جانوران و خزندگان نادر و زیبای کویری از جمله جاذبه های کویر دره انجیر یا کویر بافق به شمار میرود و باعث شده است تا این منطقه تحت عنوان منطقه ی حفاظت شده ی دره انجیر ثبت گردد.

کویر کاراکال

در شرق استان یزد و از قسمت جنوبی کویر دره انجیر تا حوالی شهر بافق کویر کاراکال یا صادق آباد گسترده شده است. نام این کویر برگرفته از کاراکال یا گربه ی سیاه گوش است که در آن به وفور دیده میشود.  پیاده روی بر شنهای طلایی و گردش در نخلستانها، بازدید خانه ی زیبای وحشی بافقی، باغهای پسته و انار از جاذبه های کویر کاراکال است و غروب آن فروغ و آرامش غریبی دارد. آب انبار کاکامیر، یکی از بزرگترین آب انبارهای شهر بافق، نیز در این منطقه واقع است.

کویر ساغند

شرقی ترین کویر در جنوب استان یزد کویر ساغند است که نمکزارهای آن از جنوب به معادن چادرملو میرسند و نواحی مرکزی آن فاقد پوشش گیاهی است. اما در حاشیه ی کویر گیاهانی مانند شب بوی صحرایی، کاکوتی، شقایق کوهی، خارشتر و دیگر گیاهان کویری و نیز پرندگان و حیواناتی گوناگون همچون گرگ، شغال، کفتار، لاک پشت، عقاب دشتی، کبک، بلدرچین و غیره دیده میشود.

کویر ریگ­زرین

کویر ریگ زرین در نواحی شمال شرقی استان یزد، در محدوده ی شهرستان اردکان و بین روستاهای ساغند و بیاضه قرار دارد. با توجه به شوری کم خاک و بالابودن سطح آبهای زیرزمینی این منطقه پوشش گیاهی و جانوری خاص خود را دارد؛ گیاهانی مانند گون، اسفناج وحشی، ملیکا، فرفیون و جانورانی مانند گرگ، شغال، کفتار، روباه و گربه شنی و نیز پرندگانی چون تیهو، عقاب، شاهین و هوبره در آن زندگی میکنند. در نواحی جنوب غربی این کویر گنبدهای نمکی و در سایر نواحی شنزارهای روان دیده میشوند. پیاده روی بر تپه های شنی روان، موتورسواری و اتوموبیل رانی و نیز تماشای ستارگان شب از دیگر جاذبه های کویر ریگ زرین است.

کویر اردکان یا کویر سیاه کوه

شمال استان یزد کویر اردکان یا کویر سیاه کوه در منطقه ای بین اردکان و انارک قرار دارد. کوههای منفرد که بیشتر از سنگهای آذرین و آهکی تشکیل شده اند اطراف این کویر را احاطه کرده اند. مهمترین این کوهها سیاه کوه است. سیلابهای فصلی از این کوهها به کویر سرازیر میگردد و نمک باقی مانده پس از تبخیر آب حوضچه هایی نمکین را به وجود می آورد. به طورکلی در برخی مناطق حاشیه ای به علت بالابودن سطح آب زیرزمینی و نیز شوری زیاد خاک، زمین باتلاقی و پرخطر است. علاوه براین باتلاقی در جنوب و حفره های بیضوی در غرب از دیگر شگفتی های این کویر به شمار میرود. سختی راه و مشکلات دسترسی باعث شده تا این کویر یکدست و طلایی، دست نخورده و بکر باقی بماند. در نواحی مرکزی که شوری در حد اعلایی وجود دارد پوشش گیاهی و جانوری دیده نمیشود اما در بخش های حاشیه ای انواع مختلفی از گیاههان مانند گون، تاغ، زنبق صحرایی و کاکوتی و نیز جانورانی چون روباه، شغال، گرگ، انواع لاک پشتها، عقاب دشتی، دم جنبانک ابلق و غیره زندگی میکنند. گذر خط آهن از حاشیه ی این کویر جالب توجه است.

کویر حاجی آباد زرین

کویر حاجی آباد زرین از دیگر کویرهای شمال استان یزد است که در جنوب روستای حاجی آباد از توابع بخش خرانق شهرستان اردکان قرار دارد. با توجه به شوری خاک و وجود ریگزارها گیاهی در آن نمی روید. با این وجود منظره ی ریگزارها و تپه ماهورهای این کویر بسیار زیبا و چشم نواز است.

کویر ابرکوه

کویر ابرکوه در جنوب شرق شهر ابرکوه و در جنوب غربی استان یزد به شکل بیضی شمالی-جنوبی گسترده شده است. نمکزار و ماسه زار قسمت اعظم این کویر را پوشانده و برخی نقاط شمالی آن نیز باتلاقی است. رودخانه ی فصلی کاسه رود از بخشی از این کویر میگذرد و جلوه ای خاص به آن میبخشد. در کفه ی نمکی کویر گیاهی دیده نمیشود اما همانند دیگر کویرها در حاشیه ی آن گیاهان خشکی پسند مانند خارشتر، گز و اشنان و جانورانی مانند آگاما زندگی میکنند.

کویر هرات و مرست

جنوب کویر ابرکوه کویر هرات و مرست واقع شده که از شرق به کویر سیرجان و از غرب و جنوب به شهرستانهای مروست و هرات محدود میشود. در جنوب رودخانه ی شور و در شمال رودخانه ی فصلی مروست آب کویر را تأمین و آن را به کویری مرطوب با چشمه های جوشان تبدیل میکنند.

مناطق حافظت شده ی استان یزد

-منطقه ی محافظت شده ی کالمند

-منطقه ی حفاظت شده ی بوروییه

منطقه ی محافظت شده ی کالمند

جنوب استان یزد و حوالی شهرستان مهریز منطقه ی محافظت شده ی کالمند زیستگاه گونه های نادر جانوری از جمله آهو، جبیر و هوبره است. 24 گونه پستاندار، 48 گونه پرنده، 13 گونه دوزیست و 115 گونه ی گیاهی در این منطقه تحت حفاظت قرارگرفته اند. از دیگر جانوران این منطقه میتوان به یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، کفتار، روباه، کاراکال، بز، قوچ و میش و نیز گورخر ایرانی (در اسارت) اشاره کرد. نیمی از این منطقه کویر بهادران و نیمه ی دیگر را ارتفاعات صعب العبور پوشانده اند. گیاهان این منطقه از انواع کویری از جمله گون، زنبق صحرایی، گز، بادام کوهی، انجیر وحشی و غیره است.

منطقه ی حفاظت شده ی بوروییه

منطقه ی حفاظت شده ی بوروییه در جنوب استان یزد با غنای گیاهی و جانوری خود از دیگر نقاط دیدنی استان است. در این پناهگاه که بیشتر از ارتفاعات پوشیده است، آبادی و روستایی وجود ندارد. با این وجود قسمتهایی از آن چراگاه ساکنان محلی است. 189 گونه ی گیاهی بومی در این منطقه دیده می شود که اقلامی از آن مانند آنقوزه ی تلخ در خطر انقراض است. از دیگر گونه های گیاهی می توان به بنه، بادام کوهی، گز، گون، کیکم، خارشتر و بومادران اشاره کرد. از مهمترین گونه های جانوری که در این زیستگاه زندگی می کنند می توان به پلنگ، خرس قهوه ای، جبیر، کاراکال، گراز، گرگ و خارپشت ایرانی اشاره کرد. پرندگان متنوعی مانند کبک، تیهو، عقاب طلایی، شاهین، سارگپه و زنبورخوار نیز در این پناهگاه دیده می شوند.

سنگ آب های ندوشن

یکی از عجایب طبیعی این استان سنگ آب های حوالی ندوشن است. این سنگ آبها که در واقع چشمه های آب معدنی موسوم به چشمه های دره آب شور هستند و زیبایی و نظم خاصی دارند؛ تماشای آنها به همراه صدای آب که از چشمه ها میجوشد بسیار روح نواز است.

صنایع دستی استان یزد

کاشی و سفال – طلاسازی – دست بافتهای استان یزد- ساخت ظروف – صابون سازی ابرکوه – حصیربافی بافق – نوغانداری در تفت – چلنگری در اردکان

کاشی و سفال

از آنجا که خاک رسی کویر برای ساخت انواع کاشی و سفال مناسب است، سفالگری از زمانهای دور یکی از پررونق ترین هنرها در استان یزد به شمار می رود. تکه های سفال و ظروف سفالی که در حفاری های این منطقه کشف شده اند نشان از قدمت این هنر دارند. انواع کاشی کف و دیوار، سفال بام ها، آب راهها، گلدان و ظروف مختلف مانند، کاسه، بشقاب، کوزه، سبو، لیوان و غیره – لعاب دار یا بدون لعاب – از جمله تولیدات سفالی استان یزد هستند. ظروف سفالی معمولا با رنگها و نقشهای مختلف که هماهنگ با زندگی، روحیات و آرزوهای سازندگان است تزئین میشود. از پرکاربردترین طرحها میتوان به نقش مرغ، ماه و خورشید اشاره کرد. امروزه انواع کاشی ها به شیوه ی صنعتی و مدرن در مقیاس انبوه تولید شده و یکی از صنایع مطرح استان یزد را تشکیل می دهند.

طلاسازی

صنعت طلا و زرگری استان یزد در بین ایرانیان شهرت فراوان دارد. با توجه به نگاه مردمان یزد به طلا به عنوان زینت و نیز سرمایه­ی اقتصادی، بازار ساخت و فروش طلا در این شهر از قدیم پررونق و پرطرفدار بوده است. برای ساخت طلا ابتدا آن را در بوته هایی از جنس گل نسوز آب میکنند و سپس در قالب ریخته به آن فرم میدهند. در شهر یزد تزئینات و نقشهای زیبای طلا معمولا با دست انجام می شود و ظرافت و ابتکار از مشخصه های اصلی آن است.

دست بافتهای استان یزد

یکی دیگر از صنایع مهم استان یزد قالی بافی است. تهیه ی فرش دست بافت با طرحهای مختلف از جمله ترنج مرکزی و حاشیه های متقارن و نیز استفاده از رنگهای متنوع و غالبا تیره در اکثر نقاط استان یزد انجام میشود. گلیم بافی، خورجین، گیوه و حصیر و نمد از دیگر اقلامی است که در استان یزد تولید می گردد. بافت انواع پارچه نیز از گذشته در استان یزد رونق فراوانی داشته. ترمه، زربافت یا بافت پارچه با نخهای گلابتون، شعر بافی که بافت نوعی پارچه ی تک رنگ از پشم جهت لباس مردانه است از آن جمله اند. همچنین پارچه هایی نظیر مخمل، شمد، قناویز، دستمال یزدی و چادرشب از دیگر پارچه های بافته شده در این استان اند. شمد نوعی روانداز بافته شده از جنس پنبه یا ابریشم طبیعی و مصنوعی برای فصول گرم سال است. ثبات رنگ شمدهای یزدی و نیز طرحهای راه راه و چهارخانه ای آنها از مشخصه های بارز این نوع پارچه است. کاربافی و تهیه ی کرباس که پارچه ای جهت مصارف مختلف است نیز در استان یزد انجام میشده است. قناویز پارچه ی مخصوص آستر بافته شده از ابریشم مصنوعی است. اما امروزه بافت آن منسوخ گردیده.

ساخت ظروف

شیشه گری و ساخت و تزئین انواع ظروف شیشه ای، قلم زنی و ایجاد طرح و نقش بر روی فلزات از دیگر هنر-صنعتهایی است که در شهر یزد از دیرباز انجام میشده.

صابون سازی ابرکوه

صابون سازی در ابرکوه به شیوه ی کاملا سنتی انجام میشود و صابونهای سفید و زرد رنگ تولیدی برای رفع حساسیتهای پوستی مناسب اند.

حصیربافی بافق

به دلیل وجود نخلستانهای فراوان در شهر بافق، حصیربافی و تهیه ی کلاه، زیرانداز، بادبزن، سبد، جارو و غیره بسیار رایج است. برای تهیه ی این مصنوعات از شاخه های درخت نخل و برای تهیه ی ریسمان و پادری از الیافی که از تنه ی آن ساخته میشود استفاده می شود.

نوغانداری در تفت

نوغانداری یا پرورش کرم ابریشم جهت تولید نخ ابریشم در شهر تفت انجام میشود.

چلنگری در اردکان

از هنرهای قدیمی و منسوخ شده چیلونگری (چلنگری) در اردکان است که در واقع تهیه ی ابزارهای کوچک آهنی و فلزی مانند قفل، کلید، میخ، نعل، زنجیر، قیچی، قندشکن، چکش، قندچین و غیره است.

آداب و رسوم مردم استان یزد

مراسم برجای مانده از دوران باستان – مراسم نوروز – مراسم ماه محرم

مراسم برجای مانده از دوران باستان

با توجه به قدمت شهر یزد و همزیستی مسلمانان و زرتشتیان که میراث دار سنتهای ایران باستان هستند، جشنها و مراسم مختلفی که ریشه در تاریخ و فرهنگ کشورمان دارد در استان و شهر یزد برگزار میشود. مراسمی که به دوره ی ایران پیش از اسلام بازمیگردد و با گذشت قرون در سایر مناطق ایران به دست فراموشی سپرده شده اند مانند جشن سده و مهرگان در این منطقه با شکوه خاصی برگزار می گردند. جشن سده که جشن پیدایش آتش است در دهم بهمن – اول چله ی کوچک – و پنجاه شب و روز مانده به عید نوروز برگزار میشود. طبق اساطیر و شاهنامه هنگامی که هوشنگ پادشاه پیشدادی به طور اتفاقی به راز برافروختن آتش پی برد، به شکرانه ی این اتفاق دستور برگزاری جشن و مراسمی باشکوه را صادر کرد. جشن سده در فصل سرد سال با روشن کردن آتش به نشانه ی گرما و انرژی و نیز مغلوب شدن سرما برگزار میشود و اهمیتی فراوان در میان زرتشتیان و سایر ایرانیان دارد. شانزدهم مهرماه نیز جشن مهرگان به مناسبت پیروزی کاوه ی آهنگر بر ضحاک برگزار میگردد. جشنهای گاهان بار و هیرومبا از دیگر جشنهای زرتشتیان است و با رسوم مخصوص برگزار می شود.

مراسم نوروز

مراسم نوروز در استان یزد همانند سایر نقاط کشور با شکوه و انجام تمام رسومات مانند خانه تکانی قبل از سال نو، پهن کردن سفره ی هفت سین، دید و بازدید اقوام و آشنایان برگزار میگردد. اما اهالی بافق با مزین کردن کوچه ها و خیابانها با فانوسهای روشن و شاخه های نخل و پخت شیرینی و کلوچه های محلی به استقبال نوروز و سال نو میروند. در گذشته شخصی با کوبیدن تبل در کوچه ها و خیابانها آغاز سال جدید را اعلام می کرد. سفره ی هفت سین در بافق نیز سفره است سبزرنگ و علاوه بر هفت سین حاوی شمع، خرما، شیرینی و آجیلهای های محلی و نان است. غذای مردم بافق در نوروز پلوتوکی است که با برنج، گوشت، توکی (ارزن پوست کنده یا بلغور آن)، عدس، لوبیا و رب انار پخته میشود.

مراسم ماه محرم

برگزاری عزاداری های ماه محرم در شهر و استان یزد شامل مراسم مختلفی است که مشتاقان زیادی در آنها شرکت میکنند. از مهمترین این مراسم علاوه بر زنجیرزنی، سینه زنی و تعزیه خوانی که با سایر شهرهای کشور مشترک است میتوان به نخل گردانی، کتل بستن، تکیه بند، نخل بند، سقابند، غرفه بند، شده بندی، شده گردانی و پرسه زنی و غیره اشاره کرد که خاص و منحصر به شهر یزد و فرهنگ مردم آن است. مردم زیادی همه ساله با شور فراوان در انجام این مراسم مشارکت میکنند و مسافرینی نیز برای شرکت و یا دیدن آن به استان یزد سفر مینمایند. توزیع آش مخصوص محرم و نیز جمع آوری نذورات و ذبح گوسفندان نیز از دیگر مراسم این ایام است.

غذاهای سنتی استان یزد

در میان غذاهای سنتی، تاس کباب یزدی و خورشتهای قیمه نخود و به آلو از خورشتهای خوشمزه و پرطرفدار شهر یزد هستند. علاوه بر اینها انواع کوفته نیز در یزد طبخ میشود. کوفته لپه، کوفته کباب، کوفته هویج، کوفته برنجی و کوفته نخودچی از آن جمله اند. کوفته هویج از ترکیب هویج، گوشت چرخ کرده، آرد، پیاز، رب انار یا رب گوجه و سبزیجات تهیه میشود. کوفته برنجی نیز حاوی برنج، گوشت چرخ کرده، سبزیجات، تخم مرغ، زرشک و گردو، غذایی بسیار خوشمزه و مقوی است. قلیه ی کدو تنبل معمولا در فصل پاییز پخته میشود و حاوی کدو تنبل، برنج، ماش و لوبیا قرمز است.

طبخ انواع آشها از جمله آش گندم و آش آلو در استان و شهر یزد بسیار رایج است. آش گندم که به عنوان آش نذری در ایام سوگواری محرم و صفر نیز پخته میشود حاوی گندم و جوی پوست کنده، انواع حبوبات، زیره، آویشن و قلقل قرمز است. در فصول سرد نیز آش آلو که با استفاده از برنج، گوشت، لپه، آلوی خشک و سبزی تهیه میشود زینت بخش سفره ی مردم است. آش ماش که بیشتر در شهرستان مهریز پخته میشود و بشتر به عنوان صبحانه ی روزهای سرد مصرف می گردد حاوی برنج، ماش و سبزی آش است. آش انار مهریز نیز با برنج، گوشت، عدس، لپه و آب انار پخته میشود. آش کدو آش سنتی شهرستان تفت است که با استفاده از حبوباتی مانند ماش، نخود، لوبیا، عدس و کدو، شوید و آرد تهیه می گردد.

مصرف چای، کشک، هندوانه، ارده و حلوای ارده در فصول خاص در استان یزد بسیار زیاد است. رب انار ملس و انوع نان های خشک و نان سوروک از دیگر مواردی است که همیشه در سفره های مردم استان یزد دیده میشود. مخلوط کوبیده شده ی توت خشک و گردو یکی از میان وعده های مقوی و مورد علاقه ی مردم یزد و ماقوت دسری خوشمزه است که از نشاسته، گلاب، زعفران و شهد شکر تهیه میشود.

سوغات استان یزد

شیرینهای یزدی – نان سوروک یزدی – حلوا ارده ی اردکان – انار – سفال میبد – زیلو

شیرینی های یزدی

کیک یزدی – قطاب یزدی – باقلوا – پشمک – حاجی بادام – سوهان خانی – لوز – قند یزدی

کیک یزدی

از مشهورترین شیرینی های یزد که امروزه در شهرهای دیگر کشور نیز تهیه می شود کیک یزدی است. در یزد بیشتر از این کیک برای پذیرایی در مراسم مذهبی استفاده می شود.

قطاب یزدی

یکی از معروف ترین شیرینی های یزدی قطاب است که در سراسر کشور طرفدارن فراوانی دارد. قطاب یزدی از مغز و لایه ای که آن را احاطه کرده تشکیل می شود. مغز آن از ترکیب پودر بادام، ل و پودر قند است و لایه ی بیرونی خمیری ساخته شده از آرد گندم، شیر و زرده ی تخم مرغ.

 باقلوای یزدی

باقلوای یزدی از ترکیب آرد، شکر، شیر، گلاب، زرده ی تخم مرغ و هل تهیه می شود و بسته به نوع آن پسته، بادامی و نارگیل نیز به این مواد اضافه شده و به اشکال گوناگون مانند مربع، لوزی و لوله ای در می آید.

پشمک

پشمک از شکر، آرد و روغن تهیه می شود و محبوبیت زیادی دارد. امروزه با اضافه کردن عصاره های مختلف انواع گوناگونی از پشمک مانند میوه ای، زعفرانی، کاکائویی و غیره نیز تهیه می کنند.

 حاجی بادام

از ترکیب مغز بادام، پور قند، آرد و هل شیرینی کوچک و خوشمزه ای در یزد تهیه می شود که حاجی بادام نام دارد.

 سوهان

انواع سوهان مانند سوهان خانی و سوهان آردی در شهر یزد تهیه می شود. سوهان آردی بافتی نسبتا نرم دارد و به شکل سکه است.

 لوز

بسته به ماده ی اصلی انواع مختلفی از لوز مانند لوز بیدمشک، لوز نارگیل، لوز بادام و لوز پسته در شهر یزد تهیه می شوند. لوز بیدمشک از معطرترین شرینی های یزدی است. هر یک از این لوزها عطر و طعم خاص خود را دارند و سختگیرترین سلیقه ها را راضی می نمایند.

قند یزدی

یکی از مرغوبترین انواع قند که در کشور تولید می شود قند یزدی است که طعمی خوش دارد و خیلی سریع در دهان آب می شود.

نان سوروک یزدی

نان سوروک نوعی نان روغنی و خانگی است که اغلب گرم مصرف می شود.

حلوا ارده ی اردکان

در استان یزد و بخصوص شهر اردکان حلوا ارده هنوز به شیوه ی سنتی تهیه می شود و عطر و طعم طبیعی دارد. تولید روغن و ارده از کنجد و سپس تهیه ی حلوا از آن در این منطقه قدمتی دیرینه دارد. در استان یزد ارده را بیشتر با شیره و یا عسل جهت صبحانه مصرف می کنند.

انار

محصول باغات انار میبد، تفت و مهریز از مشهورترین سوغات استان یزد هستند. انواع مختلف انار در باغهای این شهرستانها به عمل می آید و فراورده های آن مانند رب انار و آب انار نیز در منطقه تولید می شوند. لازم به ذکر است که فصل برداشت انار بسته به نوع آن از اوایل مهرماه تا اواسط آذر ماه است.

سفال میبد

استفاده از خاک مرغوب میبد جهت تهیه ی سفال و کاشی قدمتی دیرینه دارد. کارگاههای سفال که همچنان به شیوه ی سنتی کار می کنند در اکثر نقاط شهر دیده می شوند. در میبد از خاک رس جهت تولید دو نوع سفال استفاده می شود. سفالهای سفید ساده و بی رنگ هستند و بیشتر به شکل کوزه و گلدان دیده می شوند. سفالهای رنگینه بیشتر به شکل خمره با اندازه های گوناگون اند و رنگی. از خاک سفید نیز برای تولید سفال کاشی استفاده می شود. طرحهای مختلف نیز که ریشه در تاریخ و فرهنگ منطقه دارد زینت بخش این محصولات و متمایز کننده ی آنها هستند.

زیلو

زیلو زیرانداز معروف استان یزد است که با نخ پنبه بافته می شود. با توجه به مزارع کشت پنبه در منطقه و تناسب آن با محیط کویر این هنر در استان رونق فراوان و سابقه ای طولانی دارد. زیلوها تنها با دورنگ بافته می شوند و برای تهیه این رنگها نیز از گیاهان کویری استفاده می شود. زیلوهای بزرگ با طرح و نقشه ی آبی رنگ بیشتر برای فرش کردن مساجد و اماکن مذهبی به کار می روند. زیلوهای سبز و نارنجی که با نام نفتال نیز شناخته می شوند مرغوب ترین نوع زیلو هستند. زیلوهای جوهری با رنگ آبی و قرمز بافته می شوند. نقش های زیلوی میبد مختص این منطقه و متمایز از سایر نقاط است. این طرح ها بیشتر در قالب نقوش حاشیه ای و نقش زمینه جلوه می کنند.