حمام خان یزد

حمام خان یزد؛ گرمابه ی دیروز، رستوران امروز

حمام های عمومی یا گرمابه ها در گذشته های نه چندان دور یکی از عناصر مهم شهرسازی به حساب می آمدند و در کنار اماکن دیگری همچون مساجد، تکایا، بازارها، میادین و آب انبارها هسته ی اصلی هر شهر و دیاری را تشکیل می دادند. گرمابه ها تنها مکانی برای شستشوی تن نبودند، بلکه به عنوان محلی برای دیدار با اقوام و دوستان، حل و فصل مسائل روزمره و کارهای دیگری همچون مشت و مال، اصلاح سر و صورت و حتی عبادت مورد استفاده قرار می گرفتند. از این رو حمام ها به گونه ای ساخته می شدند تا افراد بتوانند ساعت های متمادی در آنجا بمانند و کارهای خود را انجام دهند.

 امروزه بیشتر حمام های قدیمی ویران شده اند و متاسفانه دیگر اثری از آنها نیست. اما کم نیستند حمام هایی که از دل حوادث طبیعی و انسانی جان سالم به در برده اند و همچون برگی از یک کتاب تاریخ، ما را با گوشه ای از آداب و رسوم اجدادمان آشنا می سازند. این حمام های قدیمی به دلیل تغییر سبک زندگی، کاربری پیشین خود را از دست داده اند و اغلب به موزه و یا رستوران تبدیل گشته اند. حمام خان در شهر یزد یکی از این حمام های تاریخی است که امروز قصد داریم بیشتر با آن آشنا شویم.

تاریخچه ی حمام خان یزد

حمام خان یزد که در گذشته به آن گرمابه ی نور نیز می گفتند، در سال 1175 شمسی (1212 قمری) مصادف با آخرین سال حکومت آقا محمد خان قاجار به دستور محمد تقی خان بافقی احداث گردید. محمد تقی خان بافقی، ملقب به خان بزرگ، سر سلسله ی خاندان خوانین یزد بود که به مدت 52 سال حکومت شهر یزد را بر عهده داشت. علاوه بر حمام خان، بازار خان، میدان خان و باغ دولت آباد نیز همگی به دستور وی ساخته شدند. این حمام 12 سال پس از ساخت (1187 شمسی) مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و امروزه یکی از جاذبه های گردشگری در شهر یزد می باشد.

حمام خان یزد در مرداد 1378 با شماره ی ۲۴۰۶ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد.

معماری حمام خان یزد

حمام خان یزد در زمینی به مساحت ۱۱۷۰ متر مربع و زیربنای ۹۰۰ متر مربع احداث گردید و از بخش های مختلفی همچون سربینه، خزینه،  گاورو، کوره حمام (گلخن ) و خزینه تشکیل شده است.

 سربینه همان رختکن حمام است و افراد پیش از ورود به خزینه، لباس ها و کفش های خود را در آنجا قرار می دادند. سربینه سکوهایی برای نشستن دارد و از نظر تزئینات و مساحت نسبت به جاهای دیگر حمام برجسته تر است. در قسمت سربینه اگر به بالای سر خود بنگرید، نورگیر زیبایی را مشاهده خواهید کرد که داخل گنبد ایجاد شده است و روشنایی حمام را تامین می کند. در گذشته این قسمت با نقاشی های زیبایی تزئین شده بود، اما امروزه بیشتر آنها از بین رفته است.

خزینه حوض آب گرم بزرگی است که برای شستشو و غسل مورد استفاده قرار می گرفت. آب خزینه توسط کوره حمام (گلخن ) گرم می شده است.  افراد در خزینه با دلو (سطل) آب گرم را از خزینه برداشته، بر روی سر و بدن خود می ریخته و خود را با آن می‌شستند. در انتها نیز برای آبکشی، وارد خزینه می‌شدند. گاورو نیز فضایی باریک بود که به منظور حرکت گاو و کشیدن آب از چاه استفاده می‌شد.

حمام خان یزد در میدان خان قرار دارد و در سال ۱۳۷۳ به رستوران و چایخانه ی سنتی تغییر کاربری داد. این رستوران در فضایی سنتی با کاشی های لاجوردی و فیروزه ای رنگ هر روز ساعت 9 الی 23 پذیرای گردشگران و علاقه مندان به غذاهای سنتی شهر یزد همچون آش شولی، قیمه یزدی و دیگر غذاهای ایرانی نظیر کشک و بادمجان، دیزی، کوفته، چلو کباب، چلو ماهی  و دیزی سنگی می باشد.

آدرس : یزد، خیابان قیام، میدان خان، جنب مسجد ملا اسماعیل، رستوران سنتی حمام خان یزد