زندان اسکندر

مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)

محله ی تاریخی فهادان در شهر یزد میزبان چندین بنای تاریخی است و مدرسه ضیائیه یکی از این ابنیه ی تاریخی است که از قرن هفتم هجری قمری (قرن ششم و هفتم شمسی) برای ما به یادگار باقی مانده است. مدرسه ضیائیه که به آن زندان اسکندر نیز می گویند در اسفند ۱۳۴۶ با شماره ی ثبت ۷۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تاریخچه ی مدرسه ضیائیه

درباره ی سرگذشت این بنای تاریخی بین برخی از مورخان شک و تردید وجود دارد. برخی از آنها قدمت این مکان را به زمان حمله ی اسکندر مقدونی به ایران (330 پیش از میلاد) نسبت داده اند و نام “زندان اسکندر” بر اساس این نظریه شکل گرفته است. برخی دیگر از مورخان نیز این بنا را متعلق به قرن هفتم هجری قمری (قرن 13 میلادی) می دانند و نام “مدرسه ضیائیه” از این نظریه ناشی می شود.

 

روایت اول: زندان اسکندر

مطابق با برخی از داستان ها و روایت ها، اسکندر مقدونی در زمان حمله به ایران دستور می دهد در محلی به نام “کثه” (نام قدیمی مرکز ناحیه یزد) زندانی ساخته شود. در این روایات آمده است اسکندر مقدونی برای استقرار سپاهیان یونانی و تسخیر سرزمین های پارس و ماد، از این مکان بهره برده است. این زندان سپس پس از قرن ها تغییر کاربری می دهد و به مدرسه تبدیل می شود.

روایت دوم: مدرسه ی ضیائیه

احداث مدرسه ی ضیائیه در سال 631 هجری قمری (612 شمسی) به همت عارف معروف یزدی”ضیاءالدین حسین رضی” آغاز شد و در سال 705 قمری توسط فرزندان وی، مجدالدین حسن و شرف‌الدین علی، به پایان رسید. این مدرسه سالیان متمادی محل تدریس طلاب و مجالس بحث و گفتگو بوده است و نقش مهمی در ارتقای علوم دینی آن دوران داشته است. علاوه بر مدرسه، یک کتابخانه، حمام، محل عبادت طلاب و خانه هایی جهت سکونت مدرسین، بخش های دیگر این مدرسه را تشکیل می دادند.

بررسی روایت ها

روایت نخست (زندان اسکندر)  از صحت تاریخی چندانی برخوردار نیست، چرا که از طرفی در اسناد تاریخی، مدرکی مبنی بر حضور اسکندر مقدونی در یزد و ساخت زندان در این مکان وجود ندارد و از طرف دیگر “نبرد دروازه پارسی”    ( بین سپاهیان اسکندر و سپاهیان ایران به فرماندهی آریوبرزن) که به شکست ایرانی ها و تصرف تخت جمشید انجامید، در جنوب یاسوج رخ داد و دلیلی برای استقرار نیروها در ناحیه ی یزد وجود نداشته است. البته گفته می شود که اسکندر مقدونی دستور داد تا اسرا و زندانیان به یزد تبعید شوند و شاید نام زندان از این روایت گرفته شده باشد. بیشتر مورخان كاربری زندان را برای این بنا رد كرده اند و بر این باورند كه زندانی با عنوان زندان اسكندر وجود نداشته است و یا اگر هم وجود داشته است، مکانی جدا از مدرسه ی ضیائیه بوده است. همچنین در كتاب یادگارهای یزد نوشته ایرج افشار و برخی منابع دیگر به این بنا با عنوان مدرسه، مسجد و آرامگاه اشاره شده و از زندان حرفی به میان نیامده است. از این رو روایت دوم (مدرسه ی ضیائیه) از صحت بیشتری برخوردار است چراکه معماری بنا شباهت بیشتری به مدرسه دارد تا زندان. البته این امکان نیز وجود دارد که در دوره ای این مدرسه به زندان تغییر کاربری داده باشد.

معماری مدرسه ضیائیه

عمارت مدرسه ی ضیائیه از خشت خام ساخته شده است و در تزئین آن خبری از کاشیکاری های هفت رنگ و معرق نیست و در کل با عمارتی ساده رو برو هستیم. گنبد مدرسه ی ضیائیه را می توان شاخص ترین قسمت آن دانست که با ارتفاع 18 متر در گوشه ای از حیاط مسجد خود نمایی می کند. پوسته بیرونی این گنبد در گذشته دارای گچبری و تزئینات زیبائی با آبرنگ طلائی و لاجوردی بوده که امروزه بخش اعظم آن از بین رفته‌است. فقط در قسمت ساقه ی گنبد مقرنس کاری هایی به چشم می خورد. در حال حاضر فضای زیر گنبد (گنبدخانه) محلی برای نمایش سنگ قبرهای قدیمی و کتیبه های تاریخی می باشد.

حیاط مدرسه با چندین ایوان بزرگ و کوچک و رواق احاطه شده است و چاهی نیز با قطر دهانه ی 2 متر در وسط حیاط به چشم می خورد. یکی دیگر از قسمت های مدرسه ی ضیائیه  پایابی با 38 پله است که در گذشته به منظور دسترسی به آب قنات مورد استفاده قرار می گرفته است. در حال حاضر این پایاب به کافی شاپ تغییرکاربری داده است و  در فضایی خنک و سنتی پذیرای مهمانان می باشد.

آدرس: یزد، محله تاریخی فهادان، کوچه رختشویخانه، کوچه حمام نو، مجاور بقعه دوازده امام

ساعات بازدید: 8 الی 17

هزینه ی ورددیه: 4000 تومان برای گردشگران ایرانی و 30000 تومان برای گردشگران خارجی

توجه داشته باشید ساعات بازدید و بهای بلیت ممکن است تغییر کند.