آداب و رسوم شب یلدا در کردستان

در خانواده‌هایی که پدر، در قید حیات باشد معمولاً فرزندان با عروس‌ها و دامادها شب چله را در آنجا می‌گذرانند. البته در برخی از مواقع این موضوع نقض می‌شود و افراد با رفتن به خانه پدرخانم و یا پدر شوهر دیگر نمی‌توانند به خانه پدری خود بروند اما نکته اصلی همان جمع شدن کنار یکدیگر است که مردمان این مناطق بسیار بر آن پایبند هستند.

قبل از هرچیزی باید دانست برگزاری مراسم یلدا، آئینی است خانوادگی و گردهمایی‌ها به خویشاوندان و دوستان نزدیک محدود می‌شود.

قسمت اصلی شب یلدا در گذشته بی‌گمان قسمت کرسی نشینی بود، قسمتی که امروزه کمرنگ‌تر شده و شاید فقط توصیفی از گذشته برای نسل فعلی از آن سال‌ها برجای مانده باشد. در زمستان‌ها، استفاده از کرسی برای گرم کردن خانه و دور کرسی نشینی معمولا از شب یلدا، نخستین شب زمستان، شروع می‌شد و تا پایان چله بزرگ و در برخی خانواده‌ها تا پایان چله کوچک ادامه می‌یافت. کرسی به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از خانه‌ها در آغاز فصل سرد اعضای خانواده، از کوچک و بزرگ را دور خود جمع می‌کرد  هربار با تزئین آن و پوشاندنش با مواد غذایی و خوراکی‌های متنوع خاطرات خوشی را در ذهن اعضای خانواده برجای می‌گذاشت.

غذای مخصوص شب یلدا در کردستان

«کاله‌ک تورش» را می‌توان یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی حاضر روی سفره‌های شب یلدا در کردستان دانست. خربزه‌هایی که از چندین ماه گذشته درون تفاله سرکه انداخته شده تا برای شب یلدا آماده شود. همچنین چند ماه قبل از زمستان، خوشه‌های انگور را در زیرزمین یا در سایه، نخ کرده و از سقف آویزان می‌کنند که به آن «ئه‌نوو» می‌گویند.

غذای این شب عموماً دلمه برگ مو و کلم است که گوشت را میان آن قرار می‌دهند. سفره‌ شب چله علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شیره‌ انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش است.

امروزه در کنار دلمه‌ برگ مو و کلم، دولمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه می‌شود. بعد از صرف شام، کالَک ترش را قاچ کرده و میل می‌کنند. بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه‌ ترش، هضم غذا را آسان کرده و باعث می‌شود بقیه‌ شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه‌های رنگارنگ شب چله نیز استفاده کرد.

در کردستان، در هر محله‌ای اگر خانواده‌هایی وجود داشته باشند که استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران برایش شام برده می‌شود.

هم‌چنین چون در بازار کاله‌ک تورش به تعداد کافی وجود ندارد و یا معمولاً گران است، اگر زن منزل در همسایگی یا در فامیل بداند زن بارداری وجود دارد، حتماً از آن خربزه ترش برایش خواهد برد. هم‌چنین در این شب اگر همسایه‌ها مایل باشند از غذایی که تهیه کرده‌اند به یکدیگر می‌دهند که به آن «کاسه هاوسا» می‌گویند.

در گذشته قبل از خوردن یا بعد از صرف آن، بزرگان فامیل داستان‌ها، مثل‌ها و افسانه‌های قدیمی به جای مانده از گذشته را برای نسل فعلی بازگو می‌کنند. امروزه در روستاها، حکایت‌گویی هم‌چنان پابرجا مانده و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند «خاتون زه‌م‌ هه‌ریر» را برای نوه‌هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می‌کنند. هم‌چنین در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده اما در حال حاضر متاسفانه این موضوعات تقریبا به دست فراموشی سپرده شده است.

خوردن تنقلات و خشکبار مرحله بعدی است. انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، توت خشک، هسته‌ زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، تخمه بو داده کدو و گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌های کوچکی درآمده از جمله خشکبارهای شب چله است.

اما میوه‌های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و «ئه‌نوو» می‌شود از ضروریات شب چله است. در بسیاری از خانواده‌ها برای خوردن میوه‌های شب چله سفره می‌اندازند و در برخی دیگر به روال امروزی است. هندوانه از جمله میوه‌هایی است که حتماً باید سر سفره باشد. خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرما و پیشوازی از زمستان است و در اعتقادات محلی خوردن آن را در این شب باعث قوی تر شدن بدن در مقابل بیماری‌های زمستان می‌دانند.

منبع:برنا