گور دخمه‌های لیارسنگ‌بن بجا مانده از دوره اشکانی

ولی جهانی روز چهارشنبه در چهارمین نشست تخصصی هفدهمین گردهمایی باستان شناسی ایران در خصوص گزارش چهارمین فصل از پژوهش های میدانی مجموعه باستانی لیارسنگ بن استان گیلان، گفت: پژوهش­های باستان شناختی نشان می ­دهد که رایج­ ترین سنت تدفین در گیلان همزمان با دوران اشکانی و ساسانی، در برخی از مناطق همچون رودبار و دیلمان مبتنی بر ساخت گورهای نوع دخمه ای بود و بر اساس کاوش­های باستان شناختی که تاکنون صورت گرفته در دوره ­های قبل از آن رواج نداشت.
وی ادامه داد: نمونه‌­های قابل مقایسه با گورهای دخمه­‌ای مکشوفه از گورستان لیارسنگ‌بن، تاکنون فقط از چند محوطه در گیلان  شامل شیرکوه، شهران، شاه‌پیر، خرمرود، نوروز محله و فقط یک محوطه در نزدیکی ساری وستمین گزارش شده است.

جهانی با بیان اینکه  سنت تدفین در داخل گور دخمه­‌ها؛ خارج از مرزهای ایران کنونی نیز در محوطه­‌های واقع در استپ­ های جنوب­‌شرقی اروپا و آسیای مرکزی و شمال قفقاز که در بردارنده­ مواد فرهنگی اقوام سرمتی و اسکیتی و آلانی  بدون مقایسه گورآوندها به­ لحاظ گونه­‌شناختی مشاهده می ­شود افزود: ساختار قبور مکشوفه از لیارسنگبن – قابل مقایسه با نمونه های ذکر شده است  هرچند برخی از پژوهشگران همچون سولیمیرسکی، خاستگاه این گونه از قبور را در سرزمین­های آسیای مرکزی می­دانند اما در مورد مسیر ورود و عوامل انتقال دهنده­  این فرهنگ تدفین به کرانه های جنوبی دریای خزر، نمی ­توان اظهارنظری قطعی ارائه کرد.
وی در ادامه گفت: کاوش در گورستان لیارسنگ بن، نشان می ­دهد که سنت تدفین در داخل گور دخمه­‌ها، کم و بیش تا دوره ی ساسانی نیز در منطقه رواج داشت. از دیگر سو سنت انجام تدفین در داخل ظروف سفالی یا اصطلاحاً گورهای نوع خمرهای نیز، هرچند از دوره­ی ایلام مربوط به اواسط هزاره ی دوم  پیش از میلاد نیز گزارش شده است، اما بیشترین رواج آن را در دوره­ی اشکانی شاهد هستیم.

براساس اعلام پژهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، وی یادآور شد: شواهدی از این شیوه ی تدفین، در بسیاری از محوطه های داخل و خارج از مرزهای ایران کنونی به دست آمده که به ­لحاظ بُعد مسافت با گیلان، نزدیک ترین نمونه های آن از گِرمی دشت مُغان گزارش شده است. به بیان کلی؛ بررسی شیوه های تدفین در این گورستان نیز، نشان از تعلق بیشتر این قبور به دورهای همزمان با عصر اشکانی و تا مدتی پس از آن را دارد.

کاوش های جدید در تپه پوستچی استان فارس باعث تغییر در فرضیات مربوط به وسعت محوطه شد
همچنین حسینعلی عرب استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر شیراز و علیرضا سرداری زارچی استادیار پژوهشکده باستان شناسی در تشریح اقدامات این تیم کاوش در فصل سوم کاوش باستان شناسی تپه پوستچی استان فارس گفتند: کاوش های اخیر  نتایج قابل توجهی دربر داشت که مهم ترین آن، کاوش گسترده در لایه های استقراری دوره شمس آباد (اواخر هزاره ششم ق. م) این محوطه بود، چنانکه باعث شد تا برخی از دیدگاه ها و فرضیات فصول پیشین مانند وسعت محوطه در مرحله شمس آباد نیز تغییر یابد.
آن ها با بیان اینکه در کاوش های اخیر سازه بزرگ چینه ای نمایان شده که می تواند یکی از موارد نادر در تاریخ معماری محوطه های پیش از تاریخی منطقه فارس از دوران نوسنگی و مرحله انتقال به عصر مس سنگی باشد افزودند: تا آنجایی که می دانیم، در هیچ کدام از روستاها و محوطه های عصر نوسنگی (فازهای موشکی، جری و شمس آباد) و مس سنگی (فاز باکون) منطقه فارس، چنین سازه چینه ای قطور و بزرگی که دیوارهای آن ضخامتی بین ۲ تا ۳ متر داشته باشند، شناسایی نشده است. بنابراین با احتساب اینکه این فاز معماری و سکونتی متعلق به فاز شمس آباد، تاریخی حدود ۵۲۰۰ تا ۴۷۰۰ ق. م بوده باشد، اهمیت آن در مطالعات باستان شناسی پیش از تاریخ ایران بسیار افزون می یابد.
این اعضای گروه کاوش ادامه دادند: از نمونه های قابل مقایسه پیش از تاریخی با چنین سازه ای، می توان به آثار معماری کاوش شده در تپه چغامیش خوزستان مربوط به دوران شوشان قدیم (۵۲۰۰-۵۶۰۰ ق. م) تا شوشان میانی (۵۲۰۰-۴۸۰۰ ق. م) و دو سکوی بزرگ خشتی یافت شده در تپه چغا سفید دهلران مربوط به فازهای سرخ (۵۷۰۰-۵۴۰۰ ق. م) و مهمه ( ۴۸۰۰-۴۶۰۰ ق. م) اشاره کرد.
آن ها در پایان یادآور شدند :به طورکلی یافته های فصل سوم کاوش تپه پوستچی نشان داد که این محوطه در چارچوب نظام استقراری دشت شیراز و دره های استان فارس از دوران اواخر نوسنگی دارای اهمیت زیادی بوده است. نتایج کاوش دلالت بر گسترش وسعت استقراری این محوطه در فاز شمس آباد دارد و می توان تخمین زد که وسعت این روستا در این دوره حدود ۳ هکتار یا بیشتر باشد. از طرف دیگر، کشف سازه قطور و بزرگ چینه ای دلالت بر وجود یک جامعه ای خان سالار رتبه ای است که مرکز سیاسی- اجتماعی مهمی در دشت شیراز به حساب می آمده است.
دستکندهای زیر زمینی سفید شهر مربوط به  قرون ۶ و ۷ هجری قمری است

علاوه بر این مجید منتظرظهوری، عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران در توضیح گزارش کاوش باستان شناسی دستکندهای زیر زمینی سفید شهر (نصر آباد) گفت: بر اساس مطالعات باستان شناختی و جغرافیایی و همچنین یافته های سفالی و سایر اشیاء و شواهد تاریخی و فرهنگی منطقه می توان اذعان داشت که این مجموعه دستکند زیرزمینی احتمالاً با توجه مناسبات اقلیمی و تحولات تاریخی و سیاسی منطقه، در قرون ۶ و ۷ هجری قمری ایجاد شده که دارای کاربردی پناهگاهی و مسکونی بوده است.
وی ادامه : حجم یافته های سفالی و تنوع گونه های آن و به ویژه ظروف مصرفی نشان از زندگی مستمر در این مجموعه دستکند است که تا قرون متاخر اسلامی با فراز و نشیب های مورد استفاده بوده است.
منتظر ظهوری با بیان اینکه سطوح ارتفاعی در ایجاد این دستکندها از ویژگیهای خاص این دستکند است که گاه به جهت حریم گذاری برای افراد و خانواده ها بوده است افزود: هر چند این تغییر کد ارتفاعی دسترسی به فضاها را سخت تر نیز کرده است البته بررسی ها نشان می دهد فضای دستکند چلیپایی شکل در زیر قدمگاه علی که به احتمال ماهیت مذهبی داشته، پیوندی آشنا با برخی ویژگی های معماری بناهای مذهبی پیش از اسلام دارد.
وی یادآور شد: هر چند که این دستکند زیرزمینی به احتمال قوی در قرون میانی اسلامی ایجاد شده است ولی با لحاظ ماهیت و کاربری ریشه در آیین های ایران باستان دارد که در دوران اسلامی در لفافه ای از آموزه های دین جدید پوشیده شده که اثبات این فرضیات نیازمند مطالعات گسترده تری است که امید است در آینده به ان همت گمارده شود.

منبع:ایرنا