آشنایی با برج اخنگان در استان خراسان رضوی

شهر مشهد از جمله شهرهایی است که در کنار جاذبه‌های مذهبی از دیدنی‌ها و آثار تاریخی متعددی بهره‌مند است که هرکدام از این آثار تاریخی با خود رازهایی را به همراه دارند. برج‌های تاریخی مانند میل اخنگان یکی از این آثار هستند که دلیل محکمی بر تمدن و پیشرفت علمی دانشمندان ایران زمین در گذشته‌های دورند.

 بنا بر روایات متون کهن در نزدیکی میل واقع در مدخل دره کارده در سده چهارم هجری نبردی بسیار خونین بین والیان و حکام قبلی خراسان و سلطان محمود غزنوی دری داده است این بنا برج مقبره‌ای به ارتفاع 17 متر است که بر روی سکوی مدور با هشت نیم ضلعی قرار گرفته و از داخل بصورت هشت گوشه و نمای خراجی آن علاوه بر دارا بوبدن شکل مدور با هشت نیم ستون الحاقی تزئین گردیده است بر راس بنا گنبدی از نوع مخروطی رک قرار گرسفته با کاشیهای لاجوردی و فیروزه‌ای در نوارهای افقی تزئین شده است علی رغم اینکه هویت مدفون در این بنا مشخص نیست برخی از منابع آن را ساخته‌ای بر فراز مدفن دختر هندی می‌دنند که در راه زیارت دار فانی را وداع گفته است که قرائت آن ممکن نگردیدخ عده‌ای را بر این اعتقاد استوار نمود که این محل قبر گوهر تاج خواهر گوهرشاد آغاز تیموری است ام برخی از محققین به استناد نقوش زنانه گلهای مینایی سطح بنا بر این بوارند که این میل برای آهنگان خاتون نامی بنیان شده است، اما بطور کلی معماری این اثر میلهای دوران تیموری را القاء می‌نماید.

«میل اخنگان» یکی از برج‌های تاریخی خراسان رضوی است که در فاصله 22 کیلومتری شمال شهر مشهد و 9 کیلومتری شرق تابران توس قرار دارد.

این میل دارای برج مقبره مانند به ارتفاع 17 متر است که بر روی سکوی مدوری با هشت نیم‌ضلعی واقع شده است. با وجود سنگ قبر در فضای داخلی بنا، هویت فرد دفن شده در آن مشخص نیست.

تابلوی راهنمای بنا هم که میراث فرهنگی خراسان نصب کرده، آن را گور گوهرتاج خاتون خواهر ناشناخته‌ای از بانو گوهرشاد تیموری معرفی کرده و بر اساس پیشنهادات قدیم که از گذشتگان ثبت شده ، به احتمال زیاد میل اخنگان، مقبره یک بانو بوده است.

ارتفاع ستون استوانه‌ای «میل اخنگان» 13.7 متر و بلندی کلاهک عرق‌چینی که روی ستون قرار گرفته حدود 4.2 متر است. این برج ، سه درب ورودی دارد و در داخل آن، سنگ قبری به طول ۱۱۰ و عرض ۵۰ و ارتفاع ۴۰ سانتی متر دیده می شود که بر روی آن با خط ثلث و نسخ نوشته شده است.

بنای این میل از آجر ساخته شده و با قطعات کاشی به شکل‌های مستطیل، چند ضلعی و ستاره چلیپا با نقوش برجسته و متنوع به رنگ لاجوردی و فیروزه‌ای تزئین شده است.

«آندره گدار» باستان شناس فرانسوی میل اخنگان را به دلیل کاربرد کاشی‌های مربع شکل نقش‌دار، به دوره تیموری قرن نهم منسوب کرده است و احتمالا هدف سازنده بنا از ساخت میل اخنگان به این شکل ساختن بنایی بی‌نظیر بوده به همین دلیل از تجربیات و الگو معماری دوره‌های قبلی نیز در ساخت آن استفاده کرده و بنایی شاخص بر جای گذاشته است.

از دیگر نکات در خصوص ساخت این بنا می‌توان به فضای داخلی آن اشاره کرد که بدون هیچ نقش و نگار و تزئینی ساخته شده و این در حالی است که نمای خارجی آن از دیوار گرفته تا نیم‌ستون‌ها با کاشی تزئین شده است.

نشانی: بنای میل اخنگان بفاصله 22 کیلومتری ضلع شمالی شهر مشهد برکناره جاده توس به پاژ زاده‌گاه فردوسی بزرگ و مجاورت روستایی به همان نام واقع شده است.

«میل اخنگان» در تاریخ 20 خرداد 1321 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع:ویزیت مشهد