«حیله‌ور»، روستایی که مردمانش زیر خاک زندگی می‌کردند

در مسیر دو کیلومتری روستای صخره‌ای کندوان، وجود حفره‌های متعدد در دل کوه‌پایه ی بزرگ مجاور روستای کندوان، توجه ما را به خود جلب کرده و در کنار آن توقف می‌کنیم، در نگاه اول به طور دقیق نمی‌توان فهمید که حفره‌هایی در دل خاک به چه منظوری در دامنه کوه ایجاد شده اند. با پرس و جو از دستفروشان اطراف دامنه کوه، پی می‌بریم که این مکان، روستایی مدفون شده در دل خاک است.

به گزارش ایسنا، شاید به ذهن کمتر کسی برسد که زمانی مردمانی زندگی در دل خاک را به روی آن ترجیح می‌دادند و خانه‌های خود را به صورت مخفیگاهی پنهان در میان رسوبات آتش فشانی می‌کندند یا شاید هم این مردمان خانه های خود را به عنوان مخفیگاهی برای حفاظت خود از دید دشمنان در جنگ یا درندگان وحشی ساخته اند، چنین روستای شگفت انگیز و پنهان در دو کیلومتری روستای معروف کندوان مستقر شده است.

کنار روستای حیله‌ور، دست فروش‌هایی با وانت به فروش محصولات خشکبار، پسته، گردو و لواشک مشغول هستند، برخی از مردم برای خرید در مسیر توقف کرده و سپس بدون توجه به چاله‌های حفر شده در دامنه کوه، مجددا به راه خود ادامه می‌دهند اما برخی نیز همان ابتدا متوجه این حفاری‌های عجیب شده و کنجکاوانه برای کشف آن، مسیر دامنه تا اواسط کوه را با پای پیاده طی می‌کنند.

برای بازدید وارد خانه‌های حفر شده می‌شویم که روزی با دست مردمان گذشته حفر شدند، داخل غارها  تاریک و البته بسیار خنک است، یک واحد مسکونی از سالن‌های متعدد تشکیل شده که با درب های کوچک به یکدیگر متصل می‌شوند. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی رسوبات را از درون برخی حفاری ها تخلیه کرده ولی با این حال هنوز هم صدها واحد مدفون شده در دل خاک مانده است.

با معرفی خود به عنوان خبرنگار، گردشگران به جای پاسخگویی به سئوالاتم، سئوالات متعددی از من در مورد روستا پرس و جو می‌کنند.

روستای حیله‌ور مانند نامش هنوز هم از دیدها مخفی مانده است

یکی از گردشگران در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص روستای حیله‌ور، اظهار می‌کند: بنده اصالتا تبریزی هستم اما تاکنون از وجود چنین روستای عجیب و شگفت انگیز در نزدیکی کندوان بی خبر بودم، امروز نیز همراه میهمانمان برای بازدید از روستای صخره‌ای کندوان به این منطقه آمدیم تا این‌که به صورت اتفاقی با مشاهده‌ی فروشندگان در کنار این کوه، برای خرید توقف کرده و سپس متوجه وجود چنین مکانی شدیم.

وی ادامه می‌دهد: برای بنده بسیار تعجب‌آور است که چنین روستایی در نزدیکی تبریز مستقر است، اما کم‌تر افرادی از وجود آن با خبر هستند، در حین بازدید از اینجا، متوجه شدم مردم به طور انبوه به سمت روستای کندوان روانه هستند، اما کسی برای بازدید از اینجا توقف نکرده و بی‌تفاوت یا بی‌خبر از کنار آن رد می‌شود، البته حق هم دارند، چون در این مکان حتی تابلو راهنمایی برای معرفی آن نصب نشده است. خود ما به‌عنوان فرد بومی از وجود آن بی‌اطلاع بودیم چه برسد به توریسم خارجی که به مناطق ما ناآشنا و غریبه هستند، بسیار تأسف‌بار است توریستی بدون بازدید از این روستای جالب و عجیب از اینجا گذر کند.

وی با بیان این‌که روستای حیله‌ور مانند نامش هنوز هم از دیدها مخفی مانده است، اضافه می‌کند: معماری این روستا به گونه ای خاص طراحی شده که هوای داغ تابستانی بیرون به این خانه‌ها نفوذ نمی‌کند و از این‌رو هوای درون غارها خنک است. به نظر می‌رسد هنوز تحقیقات لازم از سوی میراث فرهنگی انجام نشده چرا که تاکنون باید این روستا به جاذبه‌ی گردشگری تبدیل و مملو از گردشگران داخلی و خارجی می‌شد.

وی بیان  می‌کند: متأسفانه اطلاعات اندکی در اینترنت در خصوص تاریخچه دقیق و مردمان روستا درج شده که  این مقدار اطلاعات برای ما کفایت نمی‌کند.

وی با انتقاد از نوشته‌های درج شده در برخی دیوار غارهای روستای حیله‌ور توسط افراد، اظهار می‌کند: متأسفانه به‌علت نبود نظارت و حفاظت کافی برخی از افراد حتی به آثار تاریخی رحم نکرده و روی دیوار غارها با اسپری جملاتی نوشته‌اند که این واقعا اقدامی تأسف‌بار است.

بعد از بازدید از خانه‌های روستای حیله‌ور جهت کسب اطلاعات با معاون سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی در این خصوص مصاحبه‌ای انجام می‌دهیم.

معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که خانه‌های روستای حیله‌ور به عنوان روستایی دست کن در میان رسوبات آتشفشانی کنده شده است، افزود: تاریخچه دقیق روستا هنوز به طور دقیق مشخص نشده اما طبق سفال‌های کشف شده در اطراف آن، گمان می‌بریم قدمت سکونت از قرن هفتم تا 12 هجری قمری بوده و مربوط به دوره ایلخانی تا صفوی است، البته وجود قبرستانی در فاصله 300 متری آن یعنی شمال غرب حیله‌ور نیز نشان‌دهنده‌ سکونت افراد در قرون اسلامی است.

«محمد فتحی» با بیان این‌که در خصوص روستای حیله‌ور هنوز تحقیقات علمی دقیقی انجام نشده است، افزود: امسال برای نخستین بار 30 میلیون تومان اعتبار جهت شناخت روستای حیله‌ور اختصاص یافته تا عرصه واقعی این روستا مشخص شده و بعد از مشخص شدن مساحت و حریم، از فضاهای داخلی و بیرونی آن نقشه‌برداری شود.

وی ادامه داد: بعد از انجام تحقیقات علمی، مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی، اقدامات لازم جهت حفاظت و مرمت آن آغاز می‌شود تا بعد از مشخص شدن حریم حفاظتی، فضا برای گردشگری آماده ‌شود.

وی با بیان این‌که سال 84 روستای حیله‌ور با شماره‌ی 12622 در فهرست آثار ملی ثبت شده است، گفت: در کنار خانه‌ها آغور یا اصطبل برای حیوانات به صورت جداگانه ساخته شده تا حیوانات نیز از گرمای خانه‌ها بهره‌مند شوند و این نشان می‌دهد اکثر مردم ساکن در این خانه‌ها به دامداری و کشاورزی مشغول بودند، در داخل برخی واحدهای زیستی فضاهایی به عنوان تنور کشف شده که احتمال می‌رود این مکان نیز برای پخت و پز یا به عنوان سیستم گرمایشی استفاده می‌شد.

وی با بیان این‌که متأسفانه روستای حیله‌ور هنوز ناشناخته و مهجور مانده است، افزود: تاکنون فضاهای محدودی تخلیه شده و حفر قسمت‌های بالایی باقی مانده است، متأسفانه تابلو راهنمایی برای اطلاع ‌سانی گردشگران در محوطه آن نصب نشده که امیدوارم با تأمین اعتبار مورد نیاز به زودی اقدامات لازم برای تبدیل این روستا به جاذبه گردشگری انجام شود.

وی خاطرنشان کرد: هنوز به طور قطعی علل متروکه شدن این روستا را نمی‌توان توضیح داد، چون تحقیقات کافی در این خصوص انجام نشده تا بتوان پی برد که آیا اهالی روستای کندوان قبل از مهاجرت در این روستا سکونت داشتند.

وی با بیان این‌که گام نخست باستان‌شناسی برای شناسایی این روستا انجام می‌گیرد، افزود: از سال 84 تاکنون نهرهای جاری شده به این حفره‌ها ساماندهی شده و تعدادی از فضاها یعنی خانه‌های قدیمی نیز از رسوبات تخلیه شدند، اما هنوز تحقیقات علمی دقیقی روی آن انجام نشده است.

وی با بیان این‌که روستاهای مشابه مانند روستای حیله‌ور نیز در استان کشف شده است، اظهار کرد: روستای سور در بناب و معابد مهرپرست ورجوی در مراغه نیز از لحاظ معماری شبیه به روستای حیله‌ور هستند، به نظر می‌رسد این نوع معماری در مناطق کوهستانی، امن‌ترین و راحت‌ترین نوع معیشت بوده و با توجه مرغوبیت سنگ، این محل توسط گذشتگان برای زندگی انتخاب شده است.

منبع:ایسنا