کتیبه‌های ارزشمند فارسی بر دیوار شهر دربند روسیه

مرتضی رضوانفر گفت: طبق پرونده ثبت جهانیِ دربند در یونسکو (۲۰۰۳میلادی)، دیوار دربند جمهوری داغستان روسیه نمادی از معماری ساسانی است که ۱۵۰۰ سال کارکرد دفاعی داشته است.
به گفته وی، این دیوار ۴۰ کیلومتری، توسط قباد و فرزندش انوشیروان برای حفاظت از منطقه آذربایگان احداث شده و جدای از ۳۲ کتیبه پهلوی، چندین کتیبه به خط فارسیِ دری دارد که غالباً به مرمت آن اشاره دارند.
این پژوهشگر تصریح کرد: طبق اعتقاد عامه، دیوار دربند همان دیوار ذوالقرنین (یا سدِ سکندر) است که در تورات، انجیل و قرآن کریم ذکر شده و هنگامی که دیوار توسط قوم یأجوج و مأجوج فتح شود، روز حشر یا قیامت فرا می رسد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، او در پایان به متن کتیبه دروازه چهلتن یکی از کتیبه های یاد شده که با همکاری داریوش ذوالفقاری و سعید فرمانی خوانش شده اشاره و متن آن را اینطور بازخواند:
در عصر شاه شروان سلطان خلیل سرور، این حِصن شد مرتب واین قلعه گشت ساتر/ یأجوج باز برگشت چون فتنه سکندر، تا صیْت این عمارت شد در بلاد کافر/ بادا بُن حصارش تا روز حشر معمور، بادا ثبات ملکش تا قرنها وافر/ مخبر شوی هرآنگه یابی خبر ز سالش، گر زانک برشماری تاریخ او ز مخبر (۸۴۲ ق)

گذشته دربند

دَربَند، مرکز شهرستان دربند شهری بندری در حاشیه دریای خزر در جنوبی‌ترین قسمت فدراسیون روسیه واقع شده‌است. این شهر به لحاظ اهمیت دومین شهر جمهوری داغستان با جمعیتی بالغ بر 119 هزار و ۲۰۰ نفر (آمار سال ۲۰۱۰) است.  آذربایجانی‌ها، لزگی‌ها و تبرسری‌ها بیشترین ساکنان این شهر را تشکیل می‌دهند. دربند مرکز فرهنگی داغستان است و بر دشت ساحلی باریکی میان کوه‌های بزرگتر قفقاز و دریای خزر، به فاصلهٔ ۲۲۵ کیلومتری شمال غربی باکو واقع است و با راه‌آهن و جاده به باکو مرتبط است. این ناحیه دارای منابع نفت و گاز طبیعی و همچنین باغستان‌ها، صنعت ماهی‌گیری و کارخانه‌های تهیه مواد غذایی و نساجی است.

شهر دربند به دست قباد یکم ساسانی تجدید بنا شد و انوشیروان آن را مستحکم گردانید و در ۲۲هجری قمری به دست اعراب گشوده شد روزگاری در دست شروان‌شاهان بود، یکبار شاه عباس صفوی و بار دیگر نادرشاه آن را از ترکان پس گرفتند و در ۱۷۹۶ میلادی به دست روس‌ها افتاد و پیمان گلستان آن را از ایران جدا ساخت.

ناحیهٔ اطراف دربند در دوران باستان آلبانیا نام داشت و گردنه باریک بین دریا و کوه‌های قفقاز در محل دربند در آن ایام، تنگه خزر یا دروازه خزر یا دروازه آلبانیا نامیده می‌شد. گردنه دربند، از دوران باستان و هم در دوره اسلامی برای دفاع از حملات مهاجمین شمالی اهمیت بسیار داشت. تاریخ تأسیس دربند و مستحکم کردن گردنه دربند به‌درستی معلوم نیست. شهر دربند را معمولاً با شهر باستانی آلبانا پایتخت آلبانیا یکی می‌شمرند و گویند نام فارسی دربند پس از تجدید بنای شهر به‌دست قباد اول ساسانی رایج شد. خسرو انوشیروان (قرن ششم میلادی) دربند را مستحکم کرد و گویند دیواری بطول هفت فرسنگ از کوه بدریا ساخت و بقایای این دیوار (دیوار قفقاز) که بعضی آن را همان سد سکندر شمرده‌اند، هنوز باقی است.

منبع:ایرنا