آشنایی با روستای کندوان – آذربایجان شرقی

خانه های سنتی و باستانی کندوان از نظر نوع معماری در ایران نظیر ندارند و به عقیده تعدادی از محققین احداث این خانه‌ها به قرن ۷ هجری همزمان با یورش مغول‌ها برمی‌گردد.

در تاریخ این منطقه، این گونه نقل شده که نخستین کسانی که به کندوان پا گذاشته اند، ساکنان روستایی به نام حیله ور- که در 2 کیلومتری غرب کندوان قرار داشته- بوده اند که در قرن هفتم هجری برای در امان ماندن از حمله مغول ها به دشتی در مقابل کندوان فعلی مهاجرت کرده اند و در طول مدت زمانی به تدریج درون کران‌ها را حفاری کرده و پناهگاهی امن برای خود ساخته اند.

کندوان روستایی است بنا شده در صخره و تنها سازه این دهکده را سنگ‌ها تشکیل می دهند. خانه ها هرمی شکل هستند و برای دام ها نیز حفره هایی در سنگ ها بنا شده است.

کندوان یکی از 3 روستای صخره‌ای جهان است که موجب جذابیت بی نظیر آن شده است. معماری روستای کندوان و جاری بودن زندگی مردم در قالب بافت قدیمی آن یک استثنا در دنیا به حساب می آید. چرا که دیگر در ترکیه و آمریکا کسی در کاپادوکیه و داکوتا زندگی نمی کند.

کوه سهند یکی از 5 کوه آتشفشانی مهم ایران در استان آذربایجان شرقی و در جنوب تبریز واقع است. در دامنه های این کوه و در نزدیکی شهر اسکو، روستایی با نام کندوان قرار دارد که از نظر جاذبه های زمین شناسی و معماری دارای اهمیت است.

صخره های کله قندی و غارهای دستکن توسط انسان که به عنوان خانه های مسکونی مورد استفاده قرار می گیرد، یکی از شگفت انگیزترین روستاهای صخره ای جهان را پدید آورده است.

شیوه بنای خانه‌های این روستا از نوع معماری صخره ای و به شکل مخروطی یا کله قندی می‌باشد. برخی از باستان شناسان قدمت این روستا را به دوره های پیش از اسلام نسبت می‌دهند.

در دل این تپه‌های بلند که ارتفاع بعضی از آنها به 40 متر می‌رسد صدها آغل، انبار و اتاقک حفر شده که بسیار دیدنی است. همچنین آب معدنی گوارایی از دل یکی از تپه های این روستا می جوشد که از شهرت فراوانی برخوردار است و برای امراض کلیوی بسیار مفید تشخیص داده شده است.

این روستا به سبب ویژگی معماری صخره ای و بافت مخصوص آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

در اثر فعل و انفعالات آتشفشانی کوههای سهند، چنین منظره‌ای در یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران ایجاد شده است. توده ها و گدازه های مذاب آتشفشانی، به وسیله باد، برف و باران در طی هزاران سال متمادی شکل گرفته و به فرم کران درآمده است.

خانه های این روستا به مانند کندوی عسل در دل کوه کنده شده اند و جالب اینجاست که عسل یکی از مهمترین محصولات این روستا می باشد.

کندوان منطقه‌ای ییلاقی از رشته کوه های سهند است که مراتع سرسبزش عشایر زیادی را به آن جا می‌کشاند.

معماری خاص این روستا موجب شهرت جهانی آن شده است. دامداری و کشاورزی و باغداری عمده فعالیت مردمان این روستاست، لوله کشی آب و برق در دل این سنگ ها همزیستی مسالمت آمیز بشر با محیط زیست را نشان می‌دهد. کندوان نمونه زیبای استفاده از طبیعت در زندگی انسان است.

آنچه به کندوان هویت باستانی داده وجود 117 خانوار و منزل مسکونی در درون توده های مخروطی و هرمی شکل صخره ای است. روستاییان کندوان داخل این توده ها برای خود خانه مسکونی، آغل، انبار و کارگاه ایجاد کرده‌اند.

معماری صخره‌ای، حاکی از صحنه‌های مبارزه و جدال انسان با طبیعت و در خدمت گرفتن صخره های طبیعی است. در معماری معمولی، به وسیله مصالح ساختمانی گچ، آهک و خشت، هیئت اصلی بنا را به وجود می آورند، در صورتی که در معماری صخره‏ای فضای مورد نظر در درون توده سنگ هویدا می‌گردد و سنگ، مانند کالبدی، قشری مستحکم در اطراف این فضا ایجاد می‌کند.

ارتباط طبقات بالایی کران‌ها با خارج، از طریق پلکان های بسیار زیبایی از بدنه خود کران تامین گشته است. طبقه هم‌کف، اکثرا اصطبل بوده و طبقات دوم و سوم و چهارم به عنوان سکونت‌گاه استفاده می‌شود. در بعضی موارد از طبقه چهارم به عنوان انبار نیز استفاده کرده‌اند.

آبریزها اکثرا در کنار معابر و در خارج از کران ها و محیط مسکونی قرار داشته و هر چند خانواده به طور مشترک دارای یک آبریز هستند. آبریزها اکثرا دارای چند محل نشیمن و انباره می‏باشد که بستگی به شیب زمین دارد.

به خاطر قطر و ضخامت زیاد کران‌ها، ایجاد نورگیر در طبقات پایین کار بسیار مشکلی است، بدین مناسبت نورگیرها اغلب در طبقات بالا واقع شده‌اند. جنس پنجره‌ها از چوب بوده اغلب به شکل شطرنجی و در آنها قطعات کوچک شیشه تعبیه شده است.

آثار معماری صخره‌ای در اغلب نقاط جهان به چشم می‌خورد که در اکثر آنها اکنون دیگر سکنه ای زندگی نمی‌کند؛ ولی معماری صخره ای از نوع کندوان فقط در یک منطقه دیگر در روی زمین ایجاد شده و آن در دره زیبای گورمه ترکیه است.

بافت قدیمی روستای کندوان که یکی از زیباترین و منحصر به فردترین روستاهای تاریخی کشور و تنها روستای زنده صخره‌ای محسوب می شود، با ساخت و سازهای جدید که متفاوت با بافت گذشته است با تهدیدی جدی رو به رو شده است.

وجود آب معدنی، خانه‌های منحصر به فرد، دره‌های سرسبز و خرم، آب و هوای مطبوع و لبنیات و عسل مرغوب کوهستان، سبب جذب تعداد کثیری مسافر از نقاط دور و نزدیک به این روستا به خصوص در فصول مساعد سال می شود.

این روستا به سبب ویژگی معماری صخره ای و بافت مخصوص آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. توده‌ها و گدازه‌های مذاب آتشفشانی، به وسیله باد، برف و باران در طی هزاران سال متمادی شکل گرفته و به این فرم درآمده است. کران‌ها در تابستان‌ها خنک و در زمستان‌ها گرم است.

این روستا طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375، دارای 137 خانوار و ٧٥٠ نفر جمعیت بوده است که به کار کشاورزی و دامداری و صنایع دستی اشتغال دارند.

روستای کندوان دارای مسجد، حمام، مدرسه و آسیا می‌باشد و کران مسجد یکی از بزرگ‌ترین کران‌های روستا را تشکیل داده است. به دلیل شکل مخروطی خاص، اغلب کران‌های دارای طبقات مختلف، از داخل با یکدیگر ارتباط ندارند، کران ها عموما دارای دو طبقه بوده و در بعضی موارد سه و حتی چهار طبقه نیز در آ نها ایجاد کرده اند.

آثار معماری صخره‌ای در اغلب نقاط جهان به چشم می خورد که در اکثر آن‌ها اکنون دیگر سکنه‌ای زندگی نمی‌کند ولی معماری صخره‌ای از نوع کندوان فقط در یک منطقه دیگر در روی زمین ایجاد شده و آن در دره زیبای گورمه ترکیه است.

کندوان جزو سه روستای شگفت انگیز دنیاست که توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است به طوری که سالانه ٣٠٠ هزار گردشگر از این روستای تاریخی بازدید می‌کنند.

منبع:همشهری