آشنایی با سقا تالار

این سازه‌های آیینی که تنها تعداد اندکی از آنها در مناطق مرکزی استان مازندران برجای مانده، عمدتا در کنار حسینیه‌ها، مساجد و گورستان‌ها ساخته می‌شدند.

سقانفار از دو واژه سقا و نفار یا نپار تشکیل شده است. سقا که یک واژه عربی و جمع آن اسقیه است، به مشک آب یا شیر گفته می‌شود و نفار یا نپار هم در لغتنامه دهخدا به تختی با پایه بسیار بلند چون بالا خانه‌ای که با پله‌های چوبین بر آن بالا روند معنی شده است.

در زمان‌های دور که هنوز آب آشامیدنی به صورت لوله کشی در هر منزلی وجود نداشت و آب مورد نیاز روستاییان از چشمه‌ای در داخل یا خارج روستاها تامین می‌شد، در ایام محرم در سقانفارها ظرف بزرگ و بیضی شکلی قرار می دادند و در آن آب می‌ریختند تا مردم از آن آب بنوشند، سیراب شوند و به یاد تشنه کامان صحرای کربلا بر قاتلان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و شهدای کربلا لعنت بفرستند.

در عین حال، در همان زمان ها و نیز در زمان حاضر، سقانفارها علاوه بر کارکرد آبرسانی به عزاداران امام حسین (ع)، به عنوان چایخانه عزاداران هم مورد استفاده قرار می گرفته است.

به اعتقاد کارشناسان، سقانفارها در کنار حسینیه‌ها تداعی کننده نقش حضرت ابوالفضل العباس (ع) در آب‌رسانی به یاران و خاندان امام حسین (ع) در صحرای کربلای هستند و به همین دلیل نیز زمین سقانفارها در هر منطق‌ ای موقوفه حضرت ابوالفضل (ع) است.

سقانفارها که در بیشتر جاها با چوب ساخته شدند، دارای دو طبقه هستند که طبقه بالایی آن، محل قرارگیری نوحه‌ خوان ‌است و طبقه پایین نیز برای پذیرایی از عزاداران با چای، آب و دیگر نوشیدنی ها در نظر گرفته شده است.

وجود سقانفار در کنار حسینیه ها و مساجد این مزیت را هم داشت که شرایط برای حضور و عزاداری مردم در محوطه این مکان ها نیز فراهم می شد و به این ترتیب شور عزاداری حسینی افزایش می یافت.

دو طبقه سقانفار از طریق پلکان‌های چوبی به هم راه دارند. طبقه اول آن علاوه بر تامین وسایل پذیرایی عزاداران، مکانی هم برای جمع شدن و عزاداری زنان محلی محسوب می شود.

سقانفارها به طور معمول به صورت دو اتاق روی هم یا دو طبقه به نسبت بزرگ با چوب‌های مرغوب تراشیده شده ساخته می‌شدند. کم‌ترین وسعت برای هر اتاق سقانفار 6 متر در 4 متر یا 6 متر در 8 متر بود.

سازندگان سقانفارها را باید با عنوان معماران هنرمند مورد خطاب قرار داد، چرا که آنان هنگام ساخت این سازه، سقف و تیرهای ساق بنا را رنگ آمیزی و روی آن تکه تکه مستطیل رسم کرده، با رنگ روغنی آراسته می ساختند و در میان آن اشعار محتشم کاشانی را به خط خوش می نوشتند.

همچنین در اطراف مستطیل ها گل و بوته و تصاویری از دیو و پری و صحنه هایی از لشگریان حسین (ع) و در مقابل صف آرایی لشگریان ابن زیاد را به تصویر می کشیدند، همانند پرده هایی که پرده خوانان در معابد عمومی به دیوار می زدند و مردم را در پای آن جمع می کردند و شرح و توضیح می دادند.

بیشتر اشعار نوشته شده روی در و دیوار و سقف و بدنه سقانفارها مربوط به واقعه کربلا، شرح فداکاری عباس بن علی (ع) برای آوردن آب از فرات برای فرزندان برادرش است.

همچنین در تزیین بسیاری از این سقانفارها هم، تاریخ ساخت بنا و نام روستا و کسانی که در ساخت آن همت کرده‌اند ثبت می‌شد.

سقا تالارها از عناصر چوبی خاصی بهره می گیرند که نام های محلی دارند:

• شیر سر : قطعاتی چوبی از جنس درخت آزاد که در انتقال بار سقف به سر ستون ها به صورت پلکانی می باشند.
• دهان اژدری : سر ستون های چوبی به فرم دهان اژدها هستند که ارتباط بین تیرهای افقی و عمودی بنا را میسر می سازند.
• هلا : بالاترین تیر چوبی که به صورت اریب شیب اصلی بام را می سازد و تخته کوبی نهایی روی آن صورت می گیرد .
• پَلوِر : تیرهایی هستند که در طبقات اول و دوم، بام را می پوشانند .
• تخته : فضای خالی بین پلورها را می پوشاند و کف اصلی طبقه بالا را هم می سازد .
• پِتَک : برای پوشاندن درز بین دو تخته به کار می رود .

منبع:همشهری