خانه ‌ای با هزاران قصه

 علی آدینه، یکی از مالکان این خانه قدیمی (براساس وکالتی که از مادر خود دارد)  با همفکری دیگر اعضا خانواده، کمر به احیا این بنا تاریخی بسته و قصد دارند آن را به طور کامل مرمت کنند. این خانه، ارزشمند امروز در خیابان وحدت اسلامی – شاهپور سابق – قرار گرفته، خانه‌ای که ورودی‌اش از کوچه‌باغ وزیر دفتر بوده و امروز از کوچه عبدالله‌وند در محله شاپور باید به آن وارد شد.

در فلزی خانه، نخستین نشانه از تغییر بخش‌هایی از بناست. در سمت جنوبی خانه دیواری از آجرهای بلوک‌مانند آن‌قدر بالا رفته که انگار خط آسمان را هم کور کرده. بخش نخست خانه هم با الحاقاتِ زیادی عجین شده‌؛ از نصب کمدهای چوبی و کاغذدیواری گرفته تا ساختِ راه‌پله جدید و تقسیم خانه به دو بخش.

اما بخش دوم خانه، هنوز نشانه‌های صد سال قبل را دارد، از شومینه خانه گرفته تا عکس ناصرالدین شاه و سبیل‌هایش روی گل وسط اتاق.

علی و احمد آدینه دو برادری هستند که تصمیم به احیا خانه دارند. آن‌ها  از نقشه‌های خود برای احیای خانه‌ قدیمی‌شان می‌گویند.

علی آدینه با بیان این­‌که این خانه، بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد، می‌گوید: «خانواده‌ام این ملک را در سال ۱۳۵۵ از شخصی به نام آقای چنگیزی می‌خرند و در آن ساکن می‌شوند. وقتی به این خانه آمدیم بسیاری از بخش‌های بنا دست‌خورده بود، سرداب پر شده و روی گرم‌خانه حمام را پوشانده بودند، در واقع به مرور زمان یک‌سری تغییرات در آن داده بودند. با این وجود از آن سال تا همین هشت سال قبل همه‌ خانواده این‌جا زندگی می‌کردیم. پدرم معروف به «حسین فرش‌فروش» شاگرد حاج قاسم بود و پدربزرگ خیاط‌خانه ستاره را سر چهارراه مختاری در کنار سینما اورانوس داشت‌.

معمولا رسم این بود کسانی که در گذشته در بازار تهران کار می‌کردند، می‌خواستند خانه و محل کارشان نزدیک به هم باشد. خاطرم هست زمانی که پدرم به بازار می‌رفت ساعت ۲ برای استراحت به خانه می‌آمد. قبل از خریدِ این خانه، به او پیشنهاد شد تا در شمیران خانه‌ای بخرد؛ اما جوابش این بود که «چه کسی وسط شهر را رها می‌کند و در دهات‌های شمیران خانه می‌گیرد؟»

مالک قبلی خانه، حدود ۸۰ سال در این بنا زندگی کرده بود، پدرم سال ۱۳۵۵ این خانه را تحویل گرفت و خانواده همراه با مادربزرگ، عمه‌ها و عموها در این خانه، ساکن شدیم.»

او با بیان این‌که خانواده با وجود ثبت نشدن آن در فهرست آثار ملی، تصمیم به احیای خانه گرفته‌اند، می‌گوید: «بر این اساس و با نشست‌هایی که دوستان و همفکران ما مطرح کردند، تصمیم گرفتیم تا این ملک را به همان حالت حفظ کنیم و احیا شود، که بعد از احیا به فکر انجام یک کار اقتصادی در این بنا هستیم که اکنون در مرحله تعامل با شهرداری و وزارتخانه میراث فرهنگی هستیم تا کار انجام شود.

بیشتر مراجعه­‌های ما به شهرداری بود، آن­‌ها بیشترین تشویق را برای حفظ خانه داشتند و بسیار بهتر از میراث فرهنگی به ما جواب می­‌دهند. میراث فرهنگی در حد نامه‌نگاری به ما پاسخ داده و به نظر می­‌رسد در حالت کلی هیچ تمایلی برای ورود به این مساله ندارد.»

آدینه با اشاره به پیگیری­‌هایی که برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر از خانه انجام داده، بیان می­‌کند: «بر اساس آن‌چه در دفتر ثبت اسناد نوشته شده است تاریخ آخرین پایان کار خانه متعلق به سال ۱۲۹۷ است، اما به ما مدارک را ندادند. از سوی دیگر بر اساس نقشه­‌هایی که به چشم خودم دیدم این خانه نخست یک باغ هزارمتری بوده که می­‌گویند جزء باغ­‌های وزیر دفتر بوده است، از سوی دیگر در سال­‌های قبل از ۱۳۰۰ درست در کنار همین خانه، چند خانه­ کوچک‌تر با متراژهای ۳۰ تا ۴۰ متری بوده که گفته می­‌شود وزیر دفتر آن­‌ها را برای کارگران و خدمه خود ساخته بوده که متاسفانه به مرور تخریب شده و جای آن‌ها آپارتمان‌های چندطبقه بالا رفته­‌اند.

اما این خانه با توجه به بافت و تراکم آن، از ابتدا در همین متراژ بوده است، همچنین با توجه به عناصر موجودِ خانه مانند گرمخانه و خزینه حمام، این بنا متعلق به اعیان­‌نشین‌­ها بوده است. آن سال‌ها به ندرت خانه­‌ها حمام یا سرداب داشته و ارتفاع بخش سرداب و نوع آن و حجم آبی که نگه می­‌داشته، نشان از افرادی بوده که در آن زندگی می­‌کرده‌اند.»

در کنار همه خانه‌هایی که در طول چند سال گذشته به‌راحتی و در سکوت کامل تخریب شدند، اما چند سالی است که خبرهای مختلف تخریب خانه­‌های تاریخی نه تنها شنیده می‌شود بلکه با واکنش­‌ها و حساسیت­‌های زیادی نیز مواجه می­‌شود، خانه‌هایی که مالکان‌شان راهی بی‌دردسر برای خروج از ثبت و تخریب آن‌ها یاد گرفته‌اند؛ «شکایت به دیوان عدالت اداری و حکم خروج از ثبت بنا» و در نهایت برجی چندطبقه بالا می­‌رود؛ اما در این میان این خانواده در محله شاپور تهران به جای انتخاب راه ساده­‌تر، حفاظت از خانه‌ای را که کودکی‌شان را آن‌جا ساخته‌اند در پیش گرفته‌‌اند.

آدینه با بیان این­‌که می­‌توانستند کارهای زیادی با زمینِ این بنای تاریخی انجام دهند، می­‌گوید: «قطعا اگر خانه را خراب می­‌کردیم و دوباره می­‌ساختیم، پول بیشتری دست­‌مان را می‌گرفت. اما به این نکته فکر کردیم که مگر در همین منطقه که روزی یکی از بافت­‌های قدیمی تهران بوده، چند خانه به این شکل باقی مانده است؟ اگر قرار به ساخت خانه بود هر متر را بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون می­‌توانستیم بفروشیم، اما باز هم آن­‌ها بعد از مدتی قدیمی می­‌شدند.

اما اکنون وضعیت این بنا به نقطه‌ای رسیده که به طور دائم در حال ارزشمند شدن است. نفس و حس و زندگی که در آن بوده، برای ما ارزشمند است. بنابراین معتقدیم که ما اشتباهی نکرده­‌ایم. ۵۰ سال دیگر این خانه ۲۰۰ ساله است. حتی از این بعد نیز این خانه قطعا برای ما ارزشمند است.

در عین حال معتقدیم از نظر تجاری نیز این کار تجارت بدی نیست. بسیاری از افراد  می‌توانند با دیدن این خانه، تجدید خاطره کنند. به اندازه کافی رستوران و زندگی مدرن در خارج از این خانه وجود دارد.»

اما همسایگان بناهای تاریخی که می­‌توان نام­‌شان را متروکه گذاشت، معمولا ازمخالفان باقی ماندن این بناها هستند، کسانی که حضور معتادان در این بناها را مهم‌ترین دلیل مخالفت­‌شان بیان می­‌کنند؛ اما آدینه می­‌گوید: «بعد از گذشت حدود ۱۰ سال از زمانی که این خانه را ترک کرده­‌ایم هر کس ما را می­‌بیند نخستین سوال­ش همین است که «هنوز همان خانه را دارید؟» شاید برای خیلی­‌ها عجیب باشد، اما یادم هست که درحیاط همین خانه حتی تا ۲۰  کیلو سبزی را حدود ۱۰ خانم همسایه دور هم نشسته و پاک می­‌کردند یا مادربزرگم همیشه اقلام خوراکی مانند رب را در حیاط خانه درست می­‌کرد.

از سوی دیگر با توجه به این­‌که پدربزرگم هیات­‌دار وتکیه­‌دار بود، این خانه، برای همه شناخته‌شده بود و هر سال محرم در آن مراسم برگزار می­‌شد، بنابراین معتقدم هر خانه­‌ای که چنین خاطراتی را برای مردم محله خود ایجاد کرده باشد، هیچ‌گاه چنین فکری درباره آن نمی‌کنند.

از سوی دیگر خودمان وقتی وارد این خانه می­‌شویم، حال مان خوب است. ما یک نوع تعصب نسبت به این خانه داریم، سکوت این خانه ما را از دغدغه­‌ آپارتمان‌نشینی بیرون می­‌آورد.

در این خانه، حتی اکنون که در حال بازسازی و احیاست، زندگی در جریان است، حتی همه مردم محل هنوز نسبت به این خانه تعصب دارند، حتی هر کس ما را می­‌بیند از زمان به پایان رسیدن کار مرمت سئوال می­‌کند.»

او به معماری و سازه­‌ها و مصالحی که در حدد ۱۵۰ سال قبل برای ساخت این خانه، استفاده شده، نیز اشاره می­‌کند و ادامه می‌دهد: گرم‌خانه­‌ حمام خود نمونه­‌ای از این مدعاست. بسیاری از افراد فکر می­‌کنند که شاید گرمایش از کف در خانه­‌ها، ابداع اروپایی‌ها باشد، اما نمی­‌دانند که این یک تکنیک بسیار جالب در ایران و مربوط به حدود ۱۵۰ سال است. سازه­‌ای که با نوعی ساروج در سرداب یا دپو کردن آب و حتی با کانال­‌کشی برای انتقال آب مورد استفاده بوده است، اما متاسفانه برخی مردم این موارد را نمی­‌دانند و معتقدند ما عقب‌افتاده هستیم.

او حتی به این نکته اشاره می­‌کند که حدود ۲۵ عروسی در این خانه قدیمی برگزار شده است و ادامه می­‌دهد: «هستند افرادی که درخواست می­‌کنند مکانِ برگزاری عروسی مادربزرگ­‌شان را که این خانه بوده، ببینند. آن‌­ها برای نوه­‌های‌شان تعریف کرده­‌اند و حالا نوه­‌های‌شان دوست دارند این خانه را ببینند.

به جرات می­‌گویم این نوع رفتارها در این خانه تاریخی و حتی در دیگر بناهای تاریخی چیزی نیست که از بین برود. امیدواریم بتوانیم این حس خوب را به خانه‌ها برگردانیم. ما آمده‌ایم و خانه و سرمایه خود را برای مرمت و احیای این خانه تاریخی وسط گذاشته­‌ایم، اما ادامه‌دار بودن این کار به همکاری و حمایت نیاز دارد.»

اما احمد آدینه، دیگر مالک خانه،  علت تمایل­ش به احیا این خانه قدیمی را این­‌طور برای ایسنا توصیف می­‌کند:  دلیل اصلی  ما به دنیا آمدن و بزرگ شدن در این خانه قدیمی بود، نقطه به نقطه­ این خانه برای ما خاطره است، به همین دلیل تصمیم به حفظ این خانه، گرفتیم تا دست­ کم برای خودمان، مردم و اطرافیان­‌مان، اصالتی از تهران قدیم را به نمایش بگذاریم و آن حسی را که ما در بچگی خود داشتیم به دیگران نیز بچشانیم.

ایسنا نوشت، از سوی دیگر معتقدم نسل­‌های دهه‌ها­‌ی ۸۰ و ۹۰ هیچ‌گاه احساسی را که ما درک کردیم دیگر نمی­­‌فهمند. شاید با احیای این خانه بتوانیم قدری از آن فرهنگ و اصالت را به دیگران نیز بچشانیم.