ارسباران عنوان جدیدی است و در گذشته به آن ناحیه قره‌داغ یا قراجه‌داغ می‌گفتند. ساکنان دشت مغان و اطراف مشکین‌شهر و تقریباً همه افراد بومی منطقه هنوز هم این لفظ را به کار می‌برند.

این منطقه از شمال به رود مرزی ارس، از جنوب به ارتفاعات شهرستان‌های تبریز و سراب، از شرق با استان اردبیل و از غرب به شهرستان‌های جلفا و مرند محدود می‌شود.

منطقه جنگلی ارسباران در گذشته نه چندان دور دارای وسعت چشم‌گیری بوده که به علت قطع یکسره جنگل برای تامین ذغال وسعت زیادی از این جنگل از بین رفته است.

وسعت جنگل‌های ارسباران ۱۶۴۰۰۰ هکتار بوده که از این وسعت ۱۴۸۰۰۰ هکتار ار آن به عنوان جنگل حمایتی و حفاظتی گزارش شده است.

گونه‌های گیاهی ارسباران شامل؛ بلوط اوری، بلوط سفید، ممرز، کرب، کرکو، کیکم، سرخدار، بارانک، گیلاس وحشی، آردوج، بنه، تیس، ملچ، اوجا، ذغال اخته، قره غات، ال، پر و … است. میانگین بارندگی در جنگل‌های ارسباران حدود ۳۰۰ تا ۴۵۰ میلی‌متر گزارش شده است.

ارسباران به دلیل شرایط اقلیمی خاص آب و هوایی، دارای ۱۰۷۲ گونه گیاهی و ۹۷ گونه چوبی گزارش شده است که این منطقه حفاظت شده با ۷۸۵۶۰ هکتار که حدود ۵۶ درصد این ناحیه را شامل می‌شود و جزء یکی از ۹ ذخیره‌گاه بیوسفر ایران است.

ارسباران از نظر تنوع زیستی بسیار متنوع بوده و یگانه زیستگاه یکی از نادرترین پرندگان دنیا به نام سیاه خروس است.

از دیگر گونه‌های جانوری می‌توان به خرس قهوه‌ای، پلنگ، سیاه گوش، گراز، شوکا، کل و بز، کبک دری، کبک چیل، قرقاول و… اشاره کرد.

جنگل‌های ارسباران با ۱۶۴ هزار هکتار وسعت در محدوده کوه های قره داغ و رودخانه ارس قرار گرفته است. ارسباران منطقه وسیعی است که دارای ۹۰۰ هزار هکتار وسعت بوده و از دو بخش ارسباران شمالی و جنوبی تشکیل می‌شود.

جنگل‌های ارسباران از نظرجغرافیایی به اتفاق جنگل‌های خزری در زمره منطقه هیرکانی قرار می‌گیرد و شباهت زیادی به جنگل‌های خزری و جنگل‌های کناره دریای سیاه دارد با این تفاوت که به جای درختان راش و توسکای جنگل‌های شمال کشور و درختان کاج حاشیه دریای سیاه، درختان بلوط و ممرز در جنگل‌های ارسباران روییده است.

منطقه ارسباران با طبیعت زیبا و چشم اندازهای دلنشین و وجود اماکن و ابنیه تاریخی مختلف، توان بالقوه بالایی برای جذب گردشگر نیز دارد.

گیاهان دارویی موجود در این منطقه با ارزش قابل توجه، به عنوان یکی دیگر از محورهای توسعه منطقه می تواند از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.

در بیشتر نقاط غربی و شمالی در اطراف دهات وایقان، وینق، آئینه‌لو، حسن‌آباد و دیزمار جنگل‌های کم‌نظیری وجود دارد که به جنگل ارسبارانی مشهور است.

در منطقه‌ حفاظت شده ارسباران ‪ ۲۱۵‬گونه پرنده، ‪ ۲۹‬گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ‪ ۴۸‬گونه پستاندار و‪ ۱۷‬گونه ماهی شناخته شده است.

منطقه ارسباران در سایه وجود زیستگاه‌های غنی یاد شده، زیستگاه پستانداران بزرگ نظیر کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، سیاه‌گوش و پلنگ است.

این منطقه یکی از سحرانگیزترین مناطق کشور و جلوه‌گاه شکوه طبیعت در ایران می‌باشد. کوه‌های صعب‌العبور و سر به فلک کشیده این منطقه، سال‌های متمادی بافت طبیعی خود را از انواع حوادث طبیعی و مصنوعی حفظ کرده و چهره زیبا و استوارش را به صورت طبیعی حفظ کرده است.

اکوسیستم این جنگل دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که مجموعه ای از عناصر هیرکانی و قفقازی و خصوصیات دیگر مناطق گیاهی کشور را در خود جای داده.

افزون بر تنوع عظیم گیاهی، عمده‌ترین گونه‌های پستانداران و پرندگان حمایت شده کمیاب را در چتر حمایت خود دارد. توده‌های کوهستانی آرارات در مناطق شمالی آذربایجان شرقی، نفوذ گسترده‌ای داشته و قوچ و میش از شاخص‌ترین حیوانات این مجموعه است.

در این میان زیستگاه‌های ییلاقی و قشلاقی تپه ماهوری «کیامکی»، ییلاق «قره چی» و مناطق صخره‌ای و صعب العبور کنتال، مأمن طبیعی انواع گونه‌های جانوری مانند: کل، بز وحشی، پلنگ و سیاه گوش است. منطقه حفاظت شده ارسباران، از نظر تنوع گونه‌ای جانوری در سطح جهان کم نظیر است.

درختان این جنگل پهن برگ و مخلوط به چیزی بین حالت نم پسند جنگل‌های شمال و نیمه خشکی پسند استپ‌ها و جنگل‌های زاگرس می‌باشد. نمونه درختان آن کرب، داغداغان، زبان گنجشک، اوری، سماق، بلوط، گیلاس وحشی، افراه و غیره است. ناحیه جنگلی ارسباران با داشتن ۸ درصد از سطح کل کشور بیش از ۱۰ درصد گونه‌های گیاهی را داراست.

جنگل‌های ارسباران یک منطقه حفاظتی است و یونسکو آن را به عنوان منطقه‌ای حفاظتی و ذخیره‌گاه بیوسفر (ژنتیکی) در کره زمین معرفی کرده است.

ارسباران صرف نظر از جاذبه‌های شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی‌ و فرهنگی به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ‪ ۱۳۵۰‬و ‪ ۱۳۵۲‬شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شد.

منبع:همشهری

این جنگل یکی از نقاط گردشگری ایران و استان گلستان به شمار می رود که دارای شهرتی ملی است به طوری که برای بسیاری نام گرگان، ناهارخوران را در ذهن تداعی می کند.

درختان سر به فلک کشیده جنگل باستانی همراه با امکانات گردشگری ناهارخوران، تفرجگاهی زیبا با چشم اندازی دیدنی را در منطقه ایجاد کرده که نه تنها مردم استان بلکه گردشگران بی شماری در تمام ایام سال و بخصوص تعطیلات نوروز و تابستان به آن روی می‌آورند. به همین سبب کمتر گردشگر و مسافری است که به شهر گرگان سفر کرده و یکبار به ناهارخوران نرفته باشد.

در دانشنامه گلستان آمده است: ناهارخوران با مساحت تقریبی ۳۰۰ هکتار به منطقه‌ای گفته می‌شود که بیشتر شامل جنگل‌های حاشیه جاده بوده اما مساحت پارک جنگلی ناهارخوران که مدیریت آن را شهرداری مرکز استان گلستان بر عهده دارد حدود ۱۶۸ هکتار است.

در واقع ناهارخوران را می‌توان نوعی پارک به شمار آورد که برخلاف پارک‌های جنگلی طبیعی، قبل از مطالعه، طراحی و تجهیز به صورت خودجوش برای بهره‌مندی از مواهب طبیعی و مناظر موجود آن توسط مردم از زمان‌های قدیم استفاده شده است.

به مرور زمان و با افزایش جمعیت و وسعت شهر گرگان، فاصله بین مرکز شهر و ناهارخوران به صورت یک خیابان عمومی و نسبتاَ شلوغ و پر رفت و آمد تبدیل شده است.

ارتفاع متوسط بیشتر این منطقه حدود 400 تا 450 متر از سطح دریا است که در برخی نواحی به 700 تا 900 متر نیز می‌رسد. ارتفاعات ناهارخوران دارای دره ، آبریزها و یال‌های زیادی است که محیط مناسبی برای علاقه مندان به طبیعت و کوهپیمایان است.

ارتفاعات غرب و جنوب غربی میدان ناهارخوران مورد استفاده کوهپیمایان و مسیر اصلی صعود آنها برای رسیدن به سفید چشمه و ارتفاعات بالاتر است. دسترسی به این ارتفاعات از راه پله های سنگی قدیمی و زیبای موجود در محوطه ناهارخوران امکان پذیر است.

از لحاظ آب و هوایی، ناحیه ناهارخوران گرگان جزو نواحی معتدل و نیمه مرطوب خزری است که آب و هوای آن مطبوع و ملایم است و به دلیل افزایش ارتفاع، هوای خنک تری نسبت به شهر گرگان بویژه در فصل تابستان دارد.

میانگین حداقل دمای هوای این منطقه بین ۱۲ تا ۲۲ درجه سانتی گراد و بارندگی متوسط سالانه آن ۶۴۹ میلیمتر اعلام شده است.

ناهارخوران از قدیم به عنوان یک منطقه جنگلی تفریحی شناخته می‌شد ولی در دهه‌های اخیر به دلایل مختلف از جمله استفاده نادرست از منابع طبیعی، جنگل زدایی و توسعه بی برنامه و بی رویه شهر گرگان، بافت آن تغییر کرده به طوری که مناطق مسکونی و اداری و امکانات شهری نیز به آن اضافه شده است.

محیط انسانی این منطقه شامل بخش مسکونی، اداری، خدماتی، تفریحی و بخش باغ و فضای سبز خصوصی است. پوشش گیاهی منطقه ناهارخوران از نوع معتدل و جنگل‌های آن خزری متعلق به جغرافیای گیاهی هیرکانی و دارای اراضی جنگلی متراکم است که با توجه به گردشگرپذیر بودن منطقه و دخالت انسانی در محیط، پوشش غیربومی نیز در آن دیده می‌شود.

درختان بلوط، انجیلی، ممرز، افراپلت، نمدار، گیلاس وحشی، آزاد، خرمندی و درختچه های تمشک، کوله خاس، ازگیل و ولیک از گیاهان طبیعی و بومی و کاج، سرو، ماگنولیا، شمشاد، برگ نو، بید مجنون، پاپیتال و مینا از گونه های دست کاشت آن است.

منابع آبی موجود در ناهارخوران شامل چندین چشمه در محدوده این منطقه است که معروف ترین آن سفیدچشمه واقع در ارتفاعات اطراف آن است.

تنها رودخانه ناهارخوران نیز زیارت نام دارد که از ارتفاعات روستای زیارت سرچشمه گرفته و با طول کلی ۴۰ کیلومتر در طول منطقه جریان دارد و جزو حوضه آبریز قره سو است که یکی از منابع اصلی تأمین آب شهر گرگان محسوب می‌شود.

از لحاظ گونه های جانوری هر چند به دلیل از بین رفتن حالت طبیعی و شهری شدن منطقه، جانوران زیادی در آن به چشم نمی‌خورند با این وجود شب‌ها یا زمانی که تراکم جمعیت انسانی آن کم است، مواردی از گراز، شغال، خفاش، موش، راسو، سنجاب، عقاب، شاهین، قمری، دارکوب، جغد، دم جنبانک، صعوه، سهره، چرخ ریسک، گنجشک، کلاغ، سار و مارمولک جنگلی در آن مشاهده شده است.

ناهارخوران از قدیم به عنوان یک منطقه جنگلی تفریحی شناخته می‌شد ولی در دهه‌های اخیر به دلایل مختلف از جمله استفاده نادرست از منابع طبیعی، جنگل‌زدایی و توسعه بی‌برنامه و بی رویه شهر گرگان، بافت آن تغییر کرده به طوری که مناطق مسکونی و اداری و امکانات شهری نیز به آن اضافه شده است.

محیط انسانی این منطقه شامل بخش مسکونی، اداری، خدماتی، تفریحی و بخش باغ و فضای سبز خصوصی است.

منبع:همشهری

عرصه جنگلی فندقلو بخشی از جنگل‌های شرق استان اردبیل به شمار می‌رود که دنباله جنگل‌های نیمه گرمسیری استان گیلان است.

این جنگل یکی از مناطق مهم گردشگری جنگلی است که به فاصله ۱۰ کیلومتر از شهر نمین و ۳۰ کیلومتر از شهر اردبیل قرار دارد.

مساحت منطقه فندقلو حدود ۱۶ هزار هکتار است که بیش از چهار هزار هکتار آن تحت پوشش عرصه‌های جنگلی قرار دارد و بقیه را مراتع تشکیل می‌دهد.

حداقل ارتفاع منطقه فندقلو از سطح دریاهای آزاد ۱۵۰۰ متر و حداکثر ۱۸۵۰ متر می باشد که از شمال به راه قدیم اردبیل – آستارا و آبادی‌های آرپاتپه، خانقاه علیا و سفلی از جنوب به کوه معروف خان بلاغی و آبادی‌های نیارق و از غرب به ننه کران، مهدی پستی، آبی بیگلو، کریم کندی، دگرماندرق و از شرق به حیران محدود است.

در مجموع ۱۹ گونه جنگلی متعلق به ۸ تیره و ۱۷ جـنس در ایـن منطقه شناسایـی شده اند در بیـن انواع شناسایـی شده گونه های نادری نظیر فندق، ممرز، راش، بلوط، بلند مازو و بیدمشک وجود دارد که به ارزش منطقه می‌افزاید.

جنگل فندق‌لو به دلیل نزدیکی به شهر نمین و برخورداری از رطوبت منطقه و دسترسی آسان از جاده بین شهری اردبیل ـ آستارا، همواره به‌عنوان یک گردشگاه در استان اردبیل مورد توجه بوده است.

در داخل جنگل یک استخر آب‌گرم به نام مشه سویی وجود دارد که آب آن خاصیت درمانی دارد. همچنین پیست اسکی روی چمن که برای برپایی اردوهای تیم ملی روی چمن از آن استفاده می‌شود، از جمله قابلیت‌های این منطقه برای جذب توریست در کلیه فصول سال است.

با توجه به اینکه درخت فندق بیش از سایر گونه‌ها در این جنگل روییده است، این منطقه فندق‌لو نامیده می‌شود. در منطقه فندق‌لو گونه‌های جانوری مختلفی از قبیل: گرگ، روباه، خوک وحشی، خرگوش، خرس قهوه ای و پرندگانی چون عقاب طلایی، بلدرچین، هدهد، قرقاول، کبک، چکاوک، کلاغ ابلق و سیاه و … در آن زندگی می‌کنند.

این منطقه به خاطر داشتن جاذبه‌های منحصر به فرد جنگلی – مرتعی و گردنه زیبای حیران با جذابیت‌های طبیعی متنوع، قابلیتی بسیار ممتاز برای توسعه در صنعت اکوتوریسم دارد.

این منطقه دو بهار دارد، یکی از ابتدای فروردین تا پایان خرداد و دیگری از مهر تا آبان. جنگل فندق استعداد پرورش صد نوع گل از جمله بوماداران و بابونه را دارد.

هوای این ناحیه به علت قرار گرفتن در ارتفاعات، دارای تابستانی بسیار خنک و مطبوع و زمستانی سرد و مرطوب است که جزو مناطق سردسیر استان محسوب می‌گردد.

منبع:همشهری