گردشگری کشاورزی، مزیت نسبی در دوران کرونا

بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری، گردشگری روستایی شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی است، که امکان بهره‌مندی از منابع طبیعی و جاذبه‌های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی و کار در مزرعه و کشاورزی را فراهم می‌آورد.

گردشگری کشاورزی (agritourism) از دو واژه کشاورزی (agriculture) و گردشگری (tourism) تشکیل‌شده است و بر اساس این تعریف شاخه‌ای از گردشگری روستایی است که در آن کارآفرینان کشاورزی و اعضای خانوار آن‌ها، خدماتی را برای فراهم شدن امکان مشارکت عملی و اقناع نیازهای بازدیدکنندگان در محیط‌های کشاورزی ارائه می‌کنند. این نوع از گردشگری، مدت‌هاست در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی به‌عنوان مقاصدی پرطرفدار مورد اقبال عموم قرار گرفته و به‌عنوان یک کسب‌وکار ارزشمند شناخته‌شده است و بسیاری از مردم از هر فرصتی استفاده می‌کنند تا از زندگی در شهر و ازدحام و شلوغی‌های آن رهاشده و به گذران اوقات خود در سفرها به روستاها و مزارع کشاورزی هم‌جوار با آن‌ها بپردازند. تورهایی که مرتبط با فعالیت‌های کشاورزی در مزرعه، چیدن میوه‌ها، استفاده از نوشیدنی‌های مختلف، نگهداری از گاوها، دوشیدن شیر حیوانات یا تولیدات حیوانی، کار کردن با حیوانات، شکار و ماهیگیری سوارکاری، قایق‌سواری و… سروکار دارند و گردشگری کشاورزی به‌عنوان یک منبع درآمد و اشتغال مکمل در قبال ایجاد تجربه فعالیت‌های کشاورزی برای گردشگران، درآمدهایی را برای کشاورزان به همراه دارد به عبارت دیگر گردشگران در ازای برخورداری از خدمات گردشگری مربوطه و با خرید محصولات آن‌ها و پرداخت هزینه‌هایی بابت تأمین خدمات اقامت، پذیرایی و تفریحی به معیشت کشاورزان کمک می‌کنند.

در ایران نیز وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اخیراً در راستای اجرای ماده (۱) آیین‌نامه «ایجاد، اصلاح، تکمیل، درجه‌بندی و نرخ‌گذاری تأسیسات گردشگری و نظارت بر فعالیت‌های آن‌ها مصوب ۱۳۹۴» و نظر به اهمیت و ضرورت سامان‌دهی گردشگری کشاورزی کشور، «دستورالعمل صدور مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی» را برای اجرا به ادارات کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان‌های کشور ابلاغ کرده است.

مرکز گردشگری کشاورزی واحد تولیدی کشاورزی است که طیف وسیعی از بخش‌ها اعم از مزرعه، باغات، گلخانه، ماکیان، دام‌پروری، شیلات، عرصه‌های تولید در فضای باز و بسته رویشگاه‌های طبیعی را شامل می‌شود و هر فرد حقیقی و یا حقوقی می‌تواند برای ایجاد کسب‌وکار گردشگری کشاورزی به‌صورت فعالیتی (تجربه‌گرا و حتی‌الامکان بدون نیاز به سازه ثابت) پس از دریافت مجوزهای لازم از وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و با رعایت قوانین و مقررات مربوطه و استعلامات لازم از دستگاه‌های اجرایی مرتبط فعالیت نماید.

مزین شدن سال ۲۰۲۰ به‌عنوان «گردشگری و توسعه روستایی»، انتخاب هوشمندانه سازمان جهانی گردشگری در سالی است که ویروس کرونا به‌طور بی‌سابقه‌ای صنعت گردشگری را با رکود مواجه ساخته و خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به این صنعت وارد نموده است. به نظر می‌رسد با توجه به نوع تورهای خانوادگی که به‌صورت تورهای غیر انبوه و تخصصی برگزار می‌شود و معمولاً به دور از ازدحام جمعیت و در فضای باز طبیعت و مزارع کشاورزی صورت می‌پذیرد در این روزها می‌تواند خانواده‌هایی را که بیش از هشت ماه اخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا در منازل خود محبوس شده‌اند و البته دغدغه سلامت و پرهیز از ابتلا به ویروس کرونا رادارند متقاعد کند که با این تورها همراهی کنند.

اگرچه کشور ما ایران با برخورداری از آب‌وهوای چهارفصل و متنوع پتانسیل‌های بی‌نظیری در جذب گردشگران کشاورزی دارد و هر استان کشور می‌تواند شرایط مناسبی را در این خصوص برای ارائه خدمات گردشگری فراهم کند ولی نبود مجوزهای مرکز گردشگری کشاورزی جهت سرمایه‌گذاری و فعالیت بخش خصوصی ازیک‌طرف و عدم پیش‌بینی زیرساخت‌های لازم توسط دولت از سوی دیگر و هم‌چنین نبود نیروی آموزش‌دیده جهت ارائه خدمات استاندارد موانع مهم عدم توسعه کشاورزی در کشور به شمار می‌رود.

آنچه که در حال حاضر مشاهده می‌شود اقبال، همسویی و عزم جدی دولت و بخش خصوصی در راستای تحقق نوع جدیدی از گردشگری در کشور است که با توجه به شیوع ویروس کرونا در حال حاضر، در مقایسه با سایر انواع گردشگری‌ها، هم دارای مزیت نسبی است و هم فرصت خوبی است تا هم‌زمان با شیوع ویروس کرونا که فعالیت‌های گردشگری را مختل نموده است، امکانات و زیرساخت‌های لازم جهت ارائه خدمات به گردشگران در پساکرونا فراهم گردد.

استان خراسان رضوی با وسعت ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومترمربع معادل ۷ درصد مساحت کل کشور شامل ۲۸ شهرستان، ۷۰ بخش و ۲۵۴۰ روستاست. این استان همچنین با ۸.۱ درصد جمعیت کشور ۶ میلیون و ۴۳۴ هزار و ۵۰۱ نفر جمعیت را در قالب ۲ میلیون و ۴۵۰ هزار و ۹۱۶ خانوار دارد در خود جای‌داده است که یک‌میلیون و ۷۳۳ هزار نفر از این جمعیت در روستاهای استان سکونت دارند.

برابر اعلام رسمی اداره‌کل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی سطح زیر کشت اراضی زراعی و باغی استان خراسان رضوی حدود یک‌میلیون هکتار است که از این مقدار بیش از ۶۲۷ هزار هکتار زراعی و حدود ۳۶۲ هزار هکتار باغی است.

همچنین تولید محصولات زراعی و باغی استان نیز بیش از ۵ میلیون و ۹۰۲ هزار تن است که از این مقدار بیش از ۴ میلیون و ۸۲۸ هزار تن محصولات زراعی و حدود یک‌میلیون و ۷۳ هزار تن محصولات باغی است.

خراسان رضوی دارای یک‌میلیون هکتار سطح زیر کشت انواع محصولات زراعی و باغی آبی و دیم با هشت میلیون تن انواع محصولات است. این استان مقام نخست کشور در تولید زعفران و زیره، رتبه دوم در تولید پسته، رتبه سوم در تولید انار ، مقام چهارم کشور در تولید انگور و رتبه دوم کشور درکشت گلخانه‌ای را در اختیار دارد.

کسب رتبه نخست کشور در تولید گوشت قرمز (با تولید حدود ۸۳ هزار تن)، رتبه دوم در تولید تخم‌مرغ (با تولید ۱۴۵ هزار و ۷۰۰ تن)، مقام سوم در تولید شیر (با تولید بیش از یک‌میلیون و ۱۴۰ هزار تن شیر) و مقام چهارم در تولید گوشت مرغ (با تولید ۱۸۳ هزار تن ) نیز نشان از جایگاه این استان در حوزه دام و طیور دارد.

بعلاوه داشتن رتبه دوم کشور در تولید پیله تر (بعد از استان گیلان با تولید ۳۳۵ تن) و رتبه نخست کشور با دارا بودن بیش از ۱۴ میلیون واحد دامی از دیگر جایگاه‌های برتر استان در کشور به شمار می‌رود.

همچنین استان خراسان رضوی با تشکیل و پوشش ۶۹۲ شرکت تعاونی روستایی با بیش از ۱۲۸ هزار عضو زیرپوشش از این حیث رتبه نخست را در کشور داراست.

آمار و اطلاعات رسمی فوق نشان می‌دهد که استان خراسان رضوی به‌عنوان یکی از استان‌های موفق و برتر در حوزه کشاورزی دارای توانمندی‌ها و ظرفیت‌های فراوانی است که از آن‌ها کمتر در زمینه توسعه گردشگری کشاورزی استفاده‌شده است.

در چند ماه گذشته با ابلاغ دستورالعمل گردشگری کشاورزی از سوی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تعداد معدودی تقاضا برای اخذ مجوز مرکز گردشگری کشاورزی به اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی واصل شده و جلسات هماهنگی با اداره‌کل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی و سازمان نظام‌مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان و دستگاه‌های اجرایی مرتبط برگزار گردیده و امیدوار هستیم با هماهنگی و همراهی بخش‌های مختلف دولت، با صدور پروانه بهره‌برداری برای تعدادی از پروژه‌های فوق تا پایان سال جاری بتوانیم زمینه تبدیل اجرایی شدن پتانسیل‌های بالقوه فوق در حوزه گردشگری کشاورزی فراهم شود.

منبع:میراث آریا