نخستین شهر دانشگاهی دنیا بعد از ۱۸ قرن به جرگه شهرها پیوست

مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی شاپور و ایوان کرخه با اشاره به آنکه تاکنون فقط ۴۰۰متر از محوطه بیش از ۲۰۰۰ هکتاری گندی شاپورکاوش شده است، گفت: نخستین شهر دانشگاهی دنیا بعد از ۱۸ قرن دوباره به جرگه شهرها پیوست.

به گزارش خبرنگار ایلنا، گُندی شاهپور (جُندی شاپور) از جمله محوطه‌های میراث‌فرهنگی ایران است که گفته‌های زیاد تاریخی درخصوص آن وجود دارد؛ چراکه یکی از مهمترین شهرهای دوره ساسانی بوده؛ که توسط شاهپور یکم ایجاد شد و از همان بدو تأسیس به تدریج به صورت یکی از مراکز علمی و پزشکی جهان آن روز درآمد.

بنا به گفته تاریخ‌نویسان؛ شاپور دستور داده بود تعداد زیادی از کتاب‌های طب یونانی را به زبان پهلوی ترجمه و در آنجا نگهداری کنند، خسرو انوشیروان در این شهر بیمارستان بزرگی ساخت و بر توسعهٔ دانشکدهٔ پزشکی آن افزود. به زودی دانشگاه گندی شاپور در عصر خود بزرگترین مرکز فرهنگی شد. دانشجویان و استادان از اکناف جهان بدان روی می‌آوردند. زندگی و مراودات علمی آن دوره کاملا مسالمت‌آمیز در جریان بود. مسیحیان نسطوری در آن دانشگاه پذیرفته شدند و ترجمه سریانی‌ آثاریونانی در طب و فلسفه را به ارمغان آوردند و افلاطونی‌ها در آنجا بذر صوفی‌گری کاشتند. سنت طبی هندوستان، ایرانی، سریانی، یونانی درهم آمیخت و یک مکتب درمانی شکوفا را به وجود آورد. به فرمان انوشیروان، آثار افلاطون و ارسطو به پهلوی ترجمه شد و در دانشگاه گندی شاپورتدریس شد.

اولین کنگره بین المللی در زمان خسرو انوشیروان باحضور اندیشمندان و نخبگان علمی ایرانی، یونانی، هندی، سریانی در گندی شاپور برگزار شد.

مکتب‌ها و دانشکده‌های داشگاه گندی شاپور

برپایی مجالس مشاوره طب و فلسفه، دانشکده علوم فلسفه و حکمت، دانشکده نجوم و ریاضی، دانشکده نظامی و فنون جنگی، مکتب‌های مهندسی و معماری سازه‌های آبی، صنعت و کشاورزی، موسیقی و سرود (در زمان خسرو پرویز) ازجمله رسومات علمی گندی شاپور بود. به غیر از علوم آموزشی، فرهنگی، سیاسی و نظامی یکی از مهمترین مراکز نساجی در جهان آن زمان نیز در این شهر بوده است.

گفته می‌شود، مانی؛ پیامبر ایرانی؛ در همین شهر به دار آویخته شد و پیکر او را بر دروازه آویختند و از آن به بعد آن دروازه تا ادوار اسلامی بنام دروازهٔ مانی نامیده می‌شد.

یکی دیگر از رویدادهای مهم تاریخی در این شهر قیام انوشکزاد فرزند خسرو انوشیروان بر ضد پدر است. حال با وجود این‌همه داستان‌های تاریخی درباره گندی شاپور، حوزه باستان‌شناسی و کاوش در این محوطه تا چه اندازه پیشرفت داشته تا بتواند بر اساس یافته‌های باستانی این داستان‌ها را به همگان معرفی کند؟

یعقوب زلقی (مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی شاپور و ایوان کرخه) با اشاره به آنکه وجه تسمیه گندی شاپور، جندی شاپور یا جندی شاهپور یا جندشاپور یا وندوشاورکه معرب أن جندسابور است؛ در روزگار شاهنشاهی ساسانیان به صورت واندوشاهپوهر یا وه انتیوخ شاهپوهر خوانده می‌شد، گفت: این محوطه به عنوان شهر علمی دانشگاهی، بیمارستانی در زمان شاپور یکی از مراکز مهم حکومتی و پایتخت‌های ساسانیان به شمار می‌رفت و این محوطه به شماره ۴۶ در سال ۱۳۱۰ شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

به گفته او، واژه گندی‌شاپور در پهلوی و فارسی میانه به معنی سپاه یا پاسگاه سپاهیان است. در تاریخچه شهر گندی‌شاپور آمده است که این شهر پیش از ساسانیان، در بین سال‌های ۱۷۰-۱۴۱ میلادی در مکان کنون (روستای شاه آباد) و سه‌راه شوشتر به دزفول، در سرزمین خوزستان به وجود آمده است و آن در ابتدا یکی از پاسگاه‌های ارتش، یا یک مقر سپاهی بوده است.

وی با اشاره به آنکه در حدود ۱۸۰۰ سال پیش گندی شاپور یک شهر بود گفت: سال گذشته با ابلاغ وزارت کشور گندی شاپور دوباره به جرگه شهرها پیوست و به نام شهر جندی شاپور شناخته شد. 

به گفته زلقی، سوابق مطالعات باستان‌شناسی در گندی شاپور به گمانه‌زنی‌های محدود آدامز امریکایی در سال ۱۹۶۱میلادی بازمی‌گردد. پس از چهار دهه در سال ۱۳۸۵ تعیین عرصه و حریم محوطه انجام و این مهم درسال ۸۸ مصوب شد. در سال ۱۳۹۵ با همکاری معاونت میراث فرهنگی و دفتر امور پایگاه‌های میراث کشور و تخصیص ردیف بودجه، بعد از یک وقفه طولانی فعالیت‌های پژوهشی درگندی شاپور با انجام اولین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی به سرپرستی یوسف مرادی مجدد آغاز شد و در سال ۹۷ نیز گمانه‌زنی در محیط پیرامون یعقوب لیث صفاری به سرپرستی یعقوب زلقی مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفت.

او با اشاره به آنکه گندی شاپور با وسعتی بیش از ۲ هزار هکتار یکی از بزرگترین محوطه‌های تاریخی کشور به حساب می‌آید، افزود: کاوش‌های انجام شده تنها ۴۰۰ متر از محوطه بیش از دو هزار هکتاری این محوطه را دربرمی‌گیرد.

وی درخصوص وضعیت حفاظتی آثار به دست آمده از کاوش‌ها در گندی شاپور گفت: تمام آثاری که در فصل اول و دوم کاوش به دست آمدند؛ در دو نوبت سال ۹۷ و اخیرا (آبان۹۹) مورد حفاظت و مرمت قرار گرفته‌اند.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی شاپور و ایوان کرخه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا تاکنون بر اساس یافته‌های باستان شناسی اخیر، وجود ضرابخانه  و… در گندی شاپور ثابت شده است، گفت: یافته‌های باستان‌شناسی خاصی که این موضوعات را اثبات کند به دست نیاورده‌ایم. اظهارنظر در این خصوص نیازمند بررسی و مطالعات دقیق مستندات، کاوش‌های گسترده، بهره‌گیری از علوم مختلف، انجام مطالعات ژئوفیزیک و… است. 

حفاظت و مرمت

وی افزود: حفاظت و مرمت‌های محوطه آرامگاهی یعقوب لیث پیوسته از سال ۹۶ تاکنون ادامه دارد و در حال حاضر چهارمین فصل مرمت این بنای آرامگاهی با محوریت ساماندهی نمای ضلع شمالی، مرمت گلدسته‌ها و…در حال انجام است.

به گفته زلقی، مرمت آرامگاه یعقوب لیث، پل‌ها، سازه‌های آبی تاریخی شماره ۱و۲ و ترانشه‌های کاوش محوطه گندی شاپور از عمده فعالیت‌های این فصل ساماندهی، حفاظت و مرمت محوطه‌ها و بناهای شاخص این پایگاه  به شمار می‌رود. این پروژه ها با اعتباری به مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان در حال انجام است.

حضور پررنگ مردم محلی در امر حفاظت

به گفته مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری گندی شاپور و ایوان کرخه؛ حفاظت و حراست از محوطه‌های تاریخی، مستلزم فرهنگ‌سازی، ارتباط موثرو تنگاتنگ با مردم، جوامع محلی بوده، همچنین تشریح اهمیت تاریخی آثار می‌تواند در امر حفاظت از محوطه‌ها مفید باشد. این همراهی به شکل قابل توجهی درحفاظت از این محوطه راهگشاست. پایش‌ و مونوتورینگ نیز به صورت دوره‌ای ازآثار و سازه‌های تاریخی این محوطه صورت می‌پذیرد.

ثبت جهانی و حضور گردشگران

نباید فراموش کرد که در سال ۱۳۹۷، سند بین‌المللی ثبت هزار و هفتصد و پنجاهمین سالگرد تاسیس دانشگاه «گندی شاپور» ایران در فهرست بزرگداشت جهانی یونسکو،‌ در نشست عمومی سالانه این سازمان در پاریس منتشر و دانشگاه «گندی شاپور» ایران از منظر فرهنگی (تولید علم و دانش) رسما به عنوان «نخستین دانشگاه و مرکز علمی جهان» معرفی شد. در واقع گندی‌شاپور از منظر تاریخچه و مشاهیر فرهنگی به ثبت جهانی رسید.

زلقی درخصوص تاثیری که ثبت جهانی گندی شاپور و برگزاری کنگره‌های بین المللی و… در معرفی این شهر علمی دانشگاهی و بیمارستانی به جهانیان و البته جذب گردشگران بین‌المللی داشته، گفت: از سال ۹۵ به این سو، هر سال شاهد افزایش بیش از ۵۰ درصدی تعداد بازدیدکنندگان بودیم. اوج بازدیدها را در نوروز ۹۸ تا ۶ فروردین (وقوع سیل خوزستان) شاهد بودیم. برخی از روزها بیش از چند هزار نفر از محوطه تاریخی گندی شاپور (ترانشه‌های کاوش، پل‌ها و سازه‌های آبی تاریخی، آرامگاه یعقوب لیث صفاری و…) بازدید می‌کردند.

منبع:ایلنا