برج خلعت‌پوشان تبریز یادگاری از آیین کهن خلعت‌پوشی
به گفته تاورنیه در این دوره چاپار خان یا حاکم، به محض آگاهی از ارسال خلعت، تا یکی دو فرسخ آن‌سوتر از خلعت‌پوشان (محل پوشیدن خلعت) می‌رفتند و وضع و محل حاملان خلعت را لحظه به لحظه گزارش می‌کردند تا حاکم و همراهان در لحظه ورود حاملان خلعت، در محل حاضر باشند. همراهان حاکم با ساز و نقاره از حاملان خلعت شاه استقبال می‌کردند و حاکم به محض دیدن خلعت از اسب پایین می‌آمد و کرنش می‌کرد و پس از دعا برای سلامت شاه، خلعت می‌پوشید. آنگاه در میان استقبال جماعت وارد شهر می‌شد، به عمارت سلطنتی می‌رفت و در آستان درِ عمارت نیز شاه را دعا می‌کرد. سپس به خانه‌اش بازمی‌گشت و مردم دسته دسته به او تبریک می‌گفتند، همین آداب و تشریفات، با شاخ و برگ بیشتر، در دوره قاجار هم تداوم یافت.
سرجان مالكُلم نیز در كتاب خود به نام تاریخ ایران درباره مراسم خلعت‌پوشان می‌نویسد: «چون وضع حكومت چیره بر ایران چنان است كه می‌بایست در هر امری ملاحظه شئونات سلطنت بشود بسیاری از آیین‌ها در ایران از این سبب رواج یافته است.
هر چیز كه نام پادشاهی بر آنست یا از آن شاه است باید با احترام و آزرم با آن عمل نمایند و به گونه ویژه‌ای ادای لوازم آداب كنند، برای نمونه اگر خلعتی از سوی پادشاه به حكام بلد یا كسی دیگر حتی شاهزادگان خانواده پادشاهی فرستاده شود، باید به مسافت چند میل به پیشواز آن رفته با سپاسگزاری بسیار خلعت را بپوشد آن گونه كه هر استان حاكم نشینی جای ویژه‌ای در بیرون شهر دارد كه آن را خلعت‌پوشان گویند. خلعت پوشان حدوداً ۴ مایل بیرون شهر قرار دارد.»
دارالسلطنه تبریز در دوره قاجاریه در میان شهرهای ایران موقعیتی ممتاز داشت. این موقعیت تابع رابطه سیاسی-اقتصادی ایران با جهان پیرامون بود که به تبریز موقعیت سیاسی و اقتصادی ویژه ای می بخشید.
یکی از معروف ترین باغ های دارالسلطنه تبریز در دوره قاجاریان باغ خلعت‌پوشان است. این باغ در آن دوره که تبریز شهر ولیعهد نشین بود، اهمیت بسیار داشت.
عمارت آجری زیبای خلعت‌پوشان واقع در این باغ به عنوان یكی از جاذبه‌های گردشگری تبریز در جنوب منطقه كركج در ۵ كیلومتری مركز این شهر و در جوار رودخانه میدان چایی واقع شده است.
علت نام‌گذاری این برج به خلعت پوشان برگزاری مراسم اهدای خلعت توسط ولیعهدان مقیم در تبریز به مردم و یا حکام و سایر شاهزادگان بود. این مراسم اغلب در طبقه آخر برج برگزار می شد و ولیعهدی که در تبریز اقامت داشت در این مراسم خلعت یا انعام شاهی و یا حتی برخی نشان ها و مقامات دولتی را به افراد اهدا می کرد. البته این مراسم با تشریفات بسیاری برگزار می شد و افراد دریافت کننده انعام و یا خلعت و یا حتی نشان های دولتی در روبروی درب برج به انتظار می ایستادند. این افراد با هدایای گران قیمتی همچون عبایی ترمه به تن و شمشیرهایی جواهر نشان به کمر که از دست ولیعهد دریافت می کردند در حرکتی نمادین و به پاس قدردانی از الطاف ملوکانه به سمت عالی قاپو حرکت کرده و بر درگاه آن بوسه می زدند.
آخرین مراسم اهدای خلعت در سال ۱۳۳۰ ه.ق در این برج صورت گرفته است. در این دوران صمدخان مراغه ای حکمران تبریز بوده است. این برج در سه طبقه و شبیه یک منشور ساخته شده که قاعده کثیر الاضلاع این برج دارای ۱۶ ضلع است.
برج در نمای بیرونی خود با طاق نماهایی آجری در هر یک از اضلاع آراسته شده است و در طبقه دوم دو پنجره وسیع با شیشه های رنگی زیبا به چشم می خورد. برج با قطر ۹,۵ متری در میان محوطه سرسبز و درختکاری شده قرار داشته و آنطور که به نظر می رسد در دوران آبادانی خود یکی از زیباترین چشم اندازهای اطراف تبریز را داشته است.
بر اساس سفر نامه هایی که در دوره حکومت قاجاریه نوشته شده، پیرامون برج خلعت پوشان استخری قرار داشته که با گذر از پل، ورود به داخل ساختمان میسر می‌شد. در طبقه سوم برج کنگره ای به شکل دندانه بنا شده است که در قدیم محل برگزاری مراسم خعلت پوشی بود.
حفظ بنای عمارت خلعت پوشان تبریز به عنوان شاهدی از یک سنت قدیمی و منحصر به فرد به عنوان باز مانده ای از نسل کهن آیین های ایرانی به حق ضروری است. بنای خلعت پوشان در تاریخ ۱۲/۰۲/۷۷ و به شماره ۲۰۱۰ توسط وزارت میراث فرهنگی به عنوان اثر تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی به عنوان متولی اصلی صیانت و حفاظت از مواریث تاریخی، مرمت و سامان‌دهی برج تاریخی خلعت پوشان تبریز را که از جمله مهم‌ترین پروژه‌های مرمتی این اداره‌کل محسوب می‌شود در سال‌های اخیر به‌صورت مداوم در کاری خود قرار داده است.
طی سال‌های مذکور اقداماتی نظیر استحکام‌بخشی بنا، دوخت و دوز ترک‌های ایجادشده در طاق‌های طبقه همکف، مرمت مقرنس‌های گچی و تزئینات گچی وابسته به معماری، بازسازی درب‌های ورودی و ارسی‌های طبقه همکف، احیا و بازسازی طاقچه‌های دارای قطاربندی و مقرنس‌کاری و نیز شومینه‌های آجری، بازسازی و اجرای کف اصلی بنا در داخل طبقه همکف، کاوش در راستای به دست آوردن خطوط معماری استخر دور تا دور بنا، ارائه طرح مرمت و بازسازی گنبد طبقه اول و استخر محوطه و همچنین اجرای مکان صحیح پل دسترسی برج تاریخی انجام شده است.
طی سال جاری اقدامات پایانی حفاظت و مرمت برج تاریخی خلعت پوشان تبریز در حال اجرا است که در این راستا بازسازی استخر محوطه، مرمت و بازسازی طبقه اول، مرمت و نصب در ب و پنجره‌های طبقات انجام خواهد شد.
منبع:میراث آریا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.