سوگواری محرمی مردم گرگان با آیین سنتی «دسته چوبی»
برخی از آداب‌ورسوم چندین قرن است که بین مردم این دیار رونق دارد هرچند که زندگی امروزی و پیشرفت فنّاوری برخی از آن‌ها را به تاریک‌خانه تاریخ سپرده اما رسوم کهن مردمان استرآباد در ماه محرم، نشان از عشق و ارادت این مردم به اهل‌بیت (ع) دارد و همچنان زنده است.
آیین‌های دسته چوبی و طوق بندان و چهل‌منبر و غیره از گذشته‌های دور تا به امروز، در قلب تاریخی دیار گرگان به شور خاصی برگزار می‌شود، هرچند شاید اطلاعات درستی از فلسفه و پیشینه برخی از این خرده آیین‌ها در دست نباشد اما هرآن چه که مایه شکل‌گیری این آداب‌ورسوم شده، نشان ولایتمداری مردمان این سرزمین کهن است. «دسته چوبی» یکی از همین آیین‌ها است.
این آیین از دیرباز، یعنی حداقل از زمان شکل‌گیری بافت تاریخی گرگان، به‌صورت محلات دوازده‌گانه در این شهر، رایج بوده و در شامگاه یازدهم ماه محرم که مصادف با شب دوم شهادت امام حسین (ع) است، توسط عزاداران محلات اجرا می‌شد.
در شأن نزول این آیین روایات شفاهی مختلفی ذکرشده که از بین این روایات دو روایت از بقیه مشهورتر است. یکی از روایات حاکی از این است که یکی از سفیران امام حسین (ع) نامه‌ای را از طرف آن امام بزرگوار برای مردم استرآباد می‌آورد و از آنان دعوت می‌کند که در جنگ با یزیدیان او را یاری دهند، اما زمانی که مردم استرآباد قصد حرکت به‌سوی لشکر امام حسین و یاری ایشان می‌کنند در مسیر کوهپایه‌های البرز (در نزدیکی آمل کنونی) متوجه می‌شوند آن امام به شهادت رسیده لذا با ابزار و وسایلی که در دست داشتند در حالت عزاداری به استرآباد بازمی‌گردند و از آن زمان هرساله این حرکت را به شکل نمادین در دومین روز شهادت امام حسین (ع) انجام می‌دهند.
اما روایت دیگر بدین قرار است که وقتی اهالی استرآباد (گرگان قدیم) از شهادت امام حسین (ع) باخبر می‌شوند به خونخواهی آن امام برخاسته و هرکدام آلات و ابزاری را که در اختیار داشتند به دست می‌گیرند و برای یاری خاندان آن بزرگوار و سرکوب دشمنان لعین آن‌ها به حرکت درمی‌آورند و تا دارالمرز مازندران (سرزمین طبرستان) می‌روند که در آنجا مانع از رفتن آن‌ها می‌شوند و به استرآباد بازمی‌گردند. این قول هرچند سندیت تاریخی نداشته و به‌احتمال‌زیاد از اعتبار ساقط است اما به‌هرحال از دیرباز این آیین به شکل نمادین، برای یاری پیروان امام حسین (ع) و خونخواهی آن بزرگواران در شهر استرآباد انجام می‌شده و هم‌اکنون نیز صورت می‌پذیرد.
شیوه اجرای این آیین به این صورت است که مجموعه‌ای از عزاداران در محل گرد هم جمع شده تعدادی چوب در دست می‌گیرند و دسته چوب به دستان را تشکیل می‌دهند و عده‌ای هم در جلو دسته مشعل به دست گرفته، به حرکت درمی‌آیند. در پشت سر مشعل‌داران چوب به دستان راه می‌افتند. چوب به دستان با یکدست خود چوب را به بالا و پایین می‌برند و با دست دیگر سینه می‌زنند و اشعاری را که مداح می‌خواند، تکرار می‌کنند.
آئین دسته چوبی یکی از آئین‌ها و مناسکی است که ریشه در باورها و اعتقادات مذهبی داشته و نشان از ارادت مردم استرآباد به سرور و سالار شهیدان (امام حسین (ع) دارد. اوج اجرای این آئین از اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره رضاشاه بود و در ۱۲ محله و تکایای بافت قدیم شهر استرآباد، به نیت ۱۲ امام اجرا می‌شد.
این آیین هم‌اکنون در محله‌های میخچه گران، سرپیر، دباغان و نعل‌بندان گرگان برگزار می‌شود که شاخص‌ترین و اصیل‌ترین محل در اجرای این مراسم محله میخچه گران است.
درگذشته در اکثر محلات بافت قدیم شهر گرگان مراسم آئین دسته چوبی اجرا می‌شده که باگذشت زمان و به علت ازهم‌گسیختگی بافت اجتماعیِ بومی محلات قدیم از رونق اجرای مراسم دسته چوبی کاسته شد چنان‌که تا اواخر دهه ۱۳۴۰ و به‌صورت پراکنده تا اوایل دهه ۱۳۵۰ خورشیدی، محلات یکی پس از دیگری اجرای مراسم این آیین را تعطیل کردند.
آئین دسته چوبی سنتی به‌عنوان یک میراث معنوی ناملموس در ۲۲ آذرماه سال ۹۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.