برج سیاه و سفید جاسک
آب و هوای جاسک گرم و مرطوب و تحت تأثیر آب و هوایی بیابانی و نیمه‌بیایانی قرار دارد. بندر جاسک مرکز این شهرستان است و ارتفاع آن از سطح دریا پنج متر است.
موقعیت فعلی
برج سیاه و سفید در داخل شهر جاسک نزدیک خیابان مطهری قرار دارد. این برج در فاصله ۵۲ متری از دریا و در فاصله کمی از خانه‌های مسکونی واقع شده است.
تاریخچه بنا
برج سیاه و سفید از آثار به‌جای مانده از روزگاه تسلط انگلیسی‌ها در جنوب ایران و مربوط به زمانی است که شبه قاره هند تحت نفوذ استعمار انگلستان قرار داشت. این بنا در واقع بخشی از تأسیسات گسترده‌ای است که انگلیسی‌ها به‌عنوان تلگراف‌خانه در جاسک بنا کردند.
سدیدالسلطنه تنها شخصی است که در کتاب خود به زمان و عملکرد برج به خوبی اشاره کرده است. او از این بنا به نام «کابل هُوس» یاد کرده و می‌نویسد: «مناره مرتفعی هم در کنار دریا بنا کرده‌اند. کابل هوس یعنی خانه کابل، اتاقی است که سیم تلگراف از آن‌جا به دریا رود، در کناره دریا فراز یک پارچه سنگ بنا شده، از کابل هوس سیم تلگراف توسط ده چوب به بنگله خواهد رسید، چوب‌ها هر کدام دو عدد است که هر کدام توأم با یکدیگرند که تماما بیست قائمه شود، چون مابین دو قائمه صد وار است پس از کناره دریا تا موقع بنگله هزار وار می‌شود، هر یک‌وار چهارده گره است.»
او در ادامه می گوید: «از کابل هوس یازده رشته سیم به دریا می‌رود، و دو رشته سیم از وسط صحرا گذشته به چاه بهار و سند رود. شرکت تلگراف هند و اروپا در سال ۱۲۸۰ قمری سیم خلیج فارس را کشیده و پنج کشتی در این‌کار مشغول بودند. شرکت مزبور در آن سال، بندر خصب را مرکز تلگراف قرار داده و در سال ۱۲۸۵ مرکز تلگراف را به هنگام انتقال داده و در سال ۱۲۹۷ مرکز را از هنگام به جاسک بردند.» (سدید السلطنه کبابی، بندرعباس و خلیج فارس، ۸۱ و ۸۲)
بر اساس گفته سدید السلطنه بنای برج در سال ۱۲۹۷ هجری قمری یعنی در اواخر عصر قاجار ساخته شده است.
مشخصات بنا
بنای برج سیاه و سفید به صورت توپر ساخته شده و فاقد فضای درونی است. ارتفاع این برج در حدود ۹ متر است و نقشه آن به شکل مربعی است که هر ضلع آن ۱۷۰ سانتی متر است ولی هر چه به رأس نزدیک تر می‌شود از ابعاد مربع کاسته می‌شود.
برای ساخت این برج از دو نوع سنگ متفاوت استفاده شده به طوری که در بخش درونی بنا، سنگ‌های بدون تراش و در نمای بنا، سنگ‌های ماسه‌ای تراش‌خورده و منظم به کار رفته که همگی به کمک ملات ساروج به یکدیگر متصل شده‌اند.
درون بافت ساروجی قطعات خردشده صدف و مرجان‌های دریایی به وضوح دیده می‌شود که نشانگر محلی بودن ساروج است. ضخامت ساروج به کار رفته در نمای بنا حدود سه سانتی متر است. در ضلع شرقی بنا آثار روکش گچی دیده می‌شود که احتمالا نسبت به زمان ساخت بنا جدیدتر است. ساختمان برج را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد: بخش پایه، بخش میانی و رأس برج.
بخش پایه: برج در پایین بنا قرار گرفته و نسبت به بخش میانی ۱۵ سانتی متر پیش‌آمدگی دارد. ارتفاع کنونی این بخش ۴۰ سانتی متر و شامل دو ردیف سنگ‌های تراش خورده است.
بخش میانی: بلندترین و مهم‌ترین بخش بناست که در نمای آن ۴۲ ردیف سنگ‌های تراش به کار رفته است. در این بخش نقشه مربع شکل بنا هر چه به رأس نزدیک‌تر می شود از ابعاد آن کاسته می‌شود.
بخش میانی خود شامل شش بخش جزیی‌تر است که از پایین به بالا به طور یک در میان با رنگ‌های سفید و سیاه رنگ آمیزی شده و علت نام‌گذاری این برج نیز به کارگیری همین رنگ‌هاست. برای ایجاد رنگ سفید از موادی شبیه گچ استفاده شده و در بخش‌های سیاه‌رنگ، مواد قیر مانند به کار رفته است.
بخش‌های شش‌گانه سفید و سیاه در بخش میانی از پایین به بالا به این صورت است:
بخش اول شامل ۹ ردیف سنگ که با رنگ سفید رنگ‌آمیزی شده است.
بخش دوم شامل هفت ردیف سنگ که با رنگ سیاه رنگ‌آمیزی شده است.
بخش سوم شامل هفت ردیف سنگ که با رنگ سفید رنگ‌آمیزی شده است.
بخش چهارم شامل هفت ردیف سنگ که با رنگ سیاه رنگ‌آمیزی شده است.
بخش پنجم شامل هشت ردیف سنگ که با رنگ سفید رنگ‌آمیزی شده است.
بخش ششم شامل چهار ردیف سنگ که با رنگ سیاه رنگ‌آمیزی شده است.
راس برج: رأس بنای برج یک بخش هرمی شکل است که از سه ردیف سنگ تشکیل شده و تراش سنگ‌ها در این بخش طوری است که با روی هم قرار دادن آن‌ها شکل هرم ایجاد می‌شود.
در رأس یا دماغه هرم تنها یک سنگ به شرک هرم ناقص قرار می‌گرفته است. ابعاد هر ضلع مربه سنگ هرمی شکل در قاعده ۳۵ و در رأس ۱۷ و ارتفاع آن ۱۰ سانتی متر است. در مرکز این سنگ، حفره مربع شکلی به ابعاد ۱۰ در ۱۰ سانتی متر تعبیه شده که از قاعده تا رأس هرم به صورت یک پارچه و یکسان است.
مجموع سنگ‌های به‌کار‌رفته در رأس هرم نیز در امتداد بخش ششم از بخش میانی برج با رنگ سیاه رنگ‌آمیزی شده است. در حالی که سنگ‌های به‌کار رفته در بخش پایه برج به تبعیت از بخش اول با رنگ سفید رنگ‌آمیزی شده‌اند.
به گفته اهالی جاسک این برج علاوه بر کارکرد انتقال سیم تلگراف، نوعی برج راهنما بوده و کشتی‌ها در سپیدی روز با دیدن رنگ سیاه آن و در سیاهی شب با دیدن رنگ سفید آن مقر و محل خود را در ساحل می‌دیدند و همان جا لنگر می‌انداختند.
برج سیاه و سفید در سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۷۶۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.