بوریابافی زرقان ، از ديروز تا امروز

پروفسور آرثر آپهام پوپ معتقد است که نخستین زیراندازهای بشری از نی و گیاهانی که در باتلاق‌های سفلای بین‌النهرین روئیده، تهیه‌شده و به هم انداختن ساق گیاهان و درآوردن بافته‌ای «حصیر» مانند اولین قدم در دستیابی انسان به شیوه‌های تولید قالی بوده است ازاین‌رو با قاطعیت می‌توان اظهار کرد که نخستین زیراندازهای تهیه‌شده توسط انسان بافته‌های حصیری بوده و اولین سرپناه‌ها پس از رسیدگی در غارها و غارنشینی به کمک حصیر و نی پدید آمده است.

مراکز تولید انواع محصولات

امروزه در مناطق مختلف کشورمان به‌ویژه مناطق شمال و جنوب آن هرکجا که دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و ترکه امکان‌پذیر باشد می‌توان نشانه‌هایی از حصیربافی و سبدبافی را یافت بااین‌حال این صنعت در استان‌های فارس، سیستان و بلوچستان، خوزستان، کردستان، هرمزگان، بوشهر، خراسان، کرمان، یزد، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و تهران از رونق بیشتری برخوردار است.

حال با توجه به تنوع مواد اولیه و روش بافت در سراسر کشور در این کارگاه آموزشی با چند نمونه از شیوه‌های بافت مناطق مختلف آشنا خواهیم شد.

مواد اولیه مصرفی

مواد اولیه حصیربافان نقاط مختلف ایران به نسبت تنوع محیط جغرافیایی کشور متنوع است و بیشتر عبارت است از برگ درخت خرما، ساقه‌های نی باتلاقی مناطق گرمسیری و سردسیری، ساقه گندم، ترکه بید و … مواد پرداخت‌کننده عبارت‌اند از انواع روغن‌ها ازجمله روغن جلاء.

ابزار کار

ابزار و وسایل مورداستفاده در حصیربافی بسیار ساده و محدود نظیر داس، انواع کارد، اره، رنده، انبردست، قیچی، سوزن، درفش، دفتین و سنگ نفت است.

این ابزار عمدتاً برای قطع گیاهان و پیراستن آن‌ها به‌منظور آماده‌سازی مواد اولیه مورداستفاده قرار می‌گیرد و گاهی نیز حین تولید به‌عنوان وسیله کمکی امر ساخت را تسهیل می‌بخشد.

طریقه تهیه مواد اولیه و شیوه بافت نی باتلاقی

پس از رسیدن نی به قطر و طول مطلوب به‌وسیله داس از نزدیک‌ترین محل به ریشه قطع و پس از جدا کردن برگ‌هایش در قسمت بالای آن در جهت طولی شکافی با چاقو ایجاد می‌شود سپس به‌صورت انبوه روی‌هم قرارگرفته و کوبیده می‌شود تا به‌صورت نوارهایی با عرض‌های متفاوت درآید در مرحله بافت نوارهای حاصله در کنار یکدیگر قرارگرفته و به‌صورت سه تا زیر، سه تا رو بافته می‌شود و همان‌گونه که گفته شد حاصل کار بیشتر به مصرف حصیر زیرانداز، حصیر سقف و بدنه کپر می‌رسد.

شیوه بافت چم بافی، مرواربافی و ترکه‌بافی

شیوه کار چم بافی، مرواربافی و ترکه‌بافی به‌طور تقریبی مشابه یکدیگر و شبیه بافت شعاعی بامبو است به این طریق که بافندگان ابتدا ترکه‌های درخت را که ماده اولیه مورد مصرفشان است انتخاب و آن تعداد از ترکه‌هایی را که قابلیت تقسیم شدن به دو، سه یا چهار قسمت رادارند ابتدا برش طولی داده و سپس ازنظر اندازه به طول‌های موردنیاز درآورده و در آب می‌خیسانند تا انعطاف‌پذیر و قابل‌استفاده شود.

در مرحله بافت تعداد چهار عدد از ترکه‌ها در کنار یکدیگر قرارگرفته و تعداد چهار یا پنج ترکه دیگر به‌صورت متقاطع روی آن‌ها قرار می‌گیرد تا تشکیل یک ستاره هشت پر را بدهد آنگاه به‌وسیله ترکه‌های باریک‌تری مهارشده و بافنده با ترکه‌های نازک عمل بافت را به شیوه یکی از زیر، یکی از رو آغاز کرده و ترکه‌ها را به‌طور یک‌درمیان از لابه‌لای ترکه‌هایی که قبلاً به‌طور متقاطع روی یکدیگر قرارگرفته عبور می‌دهد و این کار را تا تکمیل قسمت کفشی که تولید آن موردنظر است تعقیب می‌کند.

بعد از پایان کار بافت قسمت کف، در محلی که قرار است ازآنجا به بعد لبه کار بافته شود عموماً صنعتگران به بافت حالت مارپیچی داده و کار را به شیوه قبلی ادامه می‌دهند و انتهای کار را نیز به‌صورت مارپیچ درآورده و سر ترکه‌هایی را که درواقع حالت تار کار رادارند به داخل قسمت مارپیچ خم می‌کنند.

کاربرد حصیر

حصیر از گذشته تا به امروز مصارف متنوع و گوناگونی چون کیف، سبد نان، زنبیل (ساک خرید)، سبد میوه، زیرانداز، پاراوان و کلاهک آباژور داشته است.

روش نگهداری و شست و شوی حصیر

حفاظت از حرارت و آتش، فشار، ضربه و اشیای نوک‌تیز و برنده برخی از راه‌های نگهداری است که البته این تولیدات با آب ولرم و شوینده‌های معمولی قابل شست‌وشو است.

منبع:میراث آریا