پلاس ، دست‌بافته‌ای در خراسان شمالی با قدمت زندگی عشایری
در برخی از نقاط روستایی استان خراسان شمالی زیراندازی به نام پلاس بافته می‌شود. پلاس نوعی زيرانداز است كه از نظر ظاهری به گلیم درشت‌بافت شباهت دارد و مانند گليم و قالی ابتدا چلّه‌كشی می‌شود، سپس آن الياف رنگارنگ پشم تابيده را به شكل خطوط افقی از تار عبور می‌دهند و بعد شانه می‌زنند. در پلاس زمينه كار اغلب از خطوط افقی و رنگارنگ تشكيل می‌شود.
پلاس در برخی مواقع پشمی است که به کار زیرانداز و فراهم‌سازی سیاه‌چادر برای ایلات و عشایر استفاده می‌شود. معمولاً برای تولید آن از نخ پنبه‌ای نمره ۲ برای تار و نخ نمره ۵ برای پود در رنگ‌های مختلف استفاده می‌شود. گاهی به‌جای نخ پود از نوارهای باریک پارچه‌ای که از لباس‌های مستعمل بریده‌شده نیز به‌عنوان پود استفاده می‌کنند و به‌عنوان زیراندازی کم‌بها مصرف دارد.
گاهی برای بافت پلاس از پشم استفاده می‌کنند که در آن صورت عایق رطوبت بوده و برای زمین‌های مرطوب مناسب است. معمولاً بافت یک قطعه پلاس، حدود دو روز طول می‌کشد. به‌جز زیرانداز از پلاس برای کیف، سجاده، خورجین و … نیز استفاده می‌شود.
استفاده از پلاس برای محافظت از سرما و گرما
این دست بافته از دیرباز به‌عنوان یک زیرانداز مناسب محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین به کار می‌رفته است و برای همین در مفروش کردن کف چادرهای عشایر شمال خراسان، و یا به‌عنوان روانداز برای اسباب و اثاثیه، رخت‌ها و رختخواب که در خانه کردهای عشایر و روستایی این دیار استفاده بیشتری دارد. پلاس در سایر نقاط ایران نیز بافته می‌شود ولی بافت پیچ آن منحصر به کردهای شمال خراسان است.
مواد اولیه لازم بافندگی، یعنی پشم گوسفند و شتر، موی بز و پنبه به سهولت به دست می‌آید.
برای بافت پلاس ابتدا دار آن را به‌وسیله دو میخ یا میله فلزی بلند با فاصله معادل طول گلیمی که با نقش موردنظر است بر زمین فرو می‌کنند و یک میخ یا میله فلزی بلندتر در میان آن‌ها قرار می‌دهند و سپس نخ تار را به‌صورت چپ و راست به دور آن‌ها می‌پیچند. تارهای چله بر روی تیرهای بالا و پایین دار مرتب می‌شود و به‌گونه‌ای منظم در کنار همدیگر قرار می‌گیرد، بعد برای اینکه تارها به هم نخورد روی چوب کار را با گل می‌پوشانند. در همین مرحله است که میله‌ای به نام “کجو” یا “کوجی” نیز کار جدا نگه‌داشتن تارهای زیر و رو را به عهده دارد در محل میله‌ها قرار می‌گیرد.
بافت پلاس همانند گلیمِ ساده است و اکثراً بدون نقش و یا دارای نقوش بسیار ساده هندسی در تنوع رنگی محدود (عموماً دو یا سه رنگ) بوده، که به‌صورت نوارهای ساده در عرض دست‌بافته به کار می‌رود. گاهی برای پود از نوارهای باریک پارچه‌های نخی (اغلب کهنه و مستعمل ) استفاده می‌شود و درنهایت دست‌بافته ای با تنوع رنگی زیاد که راه‌راه رنگی است تولید می‌شود.
زنان و دختران عشایر، بافندگان پلاس
بافته‌های عشایر را عمدتاً زنان می‌بافند، تولید پلاس نیز در جوامع عشایری روستایی تقریباً حالت حرفه‌ای غیر دائم و فصلی دارد و بافندگان آن‌که بیشتر زنان و دختران خانه‌دار هستند به‌موازات سایر فعالیت‌های خود از اوقات فراغتشان برای بافت استفاده می‌کنند. قسمت عمده پلاس‌های تولیدی زنان عشایر، برای مصرف خودشان است و به‌صورت گوناگون مانند گلیم، گلیمچه، جوال، خورجین و… در زندگی روزمره آنان دیده و همچنین در مراکز دادوستد محلی مبادله می‌شود و از این طریق بخشی از درآمد موردنیاز خانوار را تأمین می‌کنند. به دلیل اینکه عشایر دائم در حال کوچ کردن و ییلاق و قشلاق هستند، بافته‌ها طوری طراحی و ساخته می‌شوند که به‌راحتی با اسب و شتر قابل‌حمل باشند. خودکفایی عشایر، خودش را در بافته‌های آن‌ها هم نشان می‌دهد.
تاریخچه هنر پلاس بافی به‌طور دقیق مشخص نیست و با توجه به اینکه بافته‌ها و منسوجات پشمی به‌مرور زمان بر اثر سرما و گرما و یا تماس با خاک از بین خواهد رفت به این دلیل نمی‌توان گفت تاریخ دقیق آن مربوط به چه زمانی است. اما با توجه به اینکه از دیرباز پلاس به‌عنوان زیرانداز مناسب برای محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته است و برای همین در مفروش کردن کف چادرهای عشایر خراسان شمالی که اغلب در زمین‌های مرطوب و بدون زه کشی است مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توان گفت که قدمتی با زندگی عشایری دارد.
پلاس بافی با گستره موضوع فرهنگی ناملموس استان خراسان شمالی به شماره ۱۶۸۸ در آبان ماه سال ۹۷ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسید.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.