کلیسای «مریم مقدس» و آرامستان ارامنه در مشهد

کلیسای «مریم مقدس» تنها کلیسای ارامنه مشهد است که از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در فهرست آثار تاریخی و فرهنگی کشور به ثبت رسیده است.

این کلیسا در خیابان امام خمینی و در حوالی میدان ده دی مشهد واقع شده است. از نمای بیرونی کلیسا، تنها گنبد سفید و سنگی آن با صلیبی که در نوک گنبد جای گرفته قابل دیدن است. این کلیسا با نام کلیسای «مسروپ مقدس» در سال ۱۹۴۱ میلادی در مشهد بنا شد و قدمت آن به دوران پهلوی اول می‌رسد. در گذشته مسیحیان مشهد در این مکان عبادت می‌کردند که پس از مهاجرت آن‌ها از مشهد، این کلیسا به ثبت ملی رسید و در حال حاضر غیرفعال است. همچنین آرامستان تاریخی ارامنه که در مرکز شهر مشهد واقع شده، تنها قبرستان مربوط به ارامنه در شهر مشهد است که از لحاظ تاریخی و سیاسی از جایگاه و ارزش خاصی برخوردار است و با مشارکت شورای خلیفه گری ارامنه تهران – شمال و پیگیری‌های انجام شده این اثر با شماره ۳۱۴۴۴ در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفت. درون قبرستان ارامنه مشهد کلیسا یا مادور(نمازخانه) ‌ای به وسعت ۱۰۲ مترمربع قرار دارد و طبق کتیبه سردر مادور، راهبه کاترین را آرپنیک و ملکوم هارتونیاس به یاد مادر و مادرزن خود که در همین مکان دفن هستند در سال ۱۹۴۷ میلادی این مکان را بنا نموده اند. بر اساس تاریخ حک شده بر روی سنگ قبرها، قدیمی‌ترین سنگ قبر متعلق به سال ۱۹۱۸ و جدیدترین آن مربوط به سال ۱۹۹۵ است و مدفونین گورستان ارامنه شهر مشهد از کشورهای آمریکا، روسیه، گرجستان، کانادا، فرانسه، لهستان بوده‌اند. به همین منظور خطوط نوشته شده روی الواح قبور شامل رسم الخط فارسی، آرامی، ارمنی، انگلیسی، لهستانی، فرانسوی، روسی است. مهم‌ترین قبر این گورستان متعلق به مبلّغ آمریکایی لوئیس اف. اسلستین است که در سال ۱۳۱۲ قمری (۱۸۹۵ میلادی) در مشهد ساکن شد. در این گورستان افرادی با فرق گوناگون دفن شده اند که می توان به ارتودکس‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگور و آشوری‌ها اشاره کرد و بخشی از قبور این گورستان متعلق به مهاجران لهستانی و گویای حقیقتی تلخ از برگ‌های تاریخ جنگ جهانی دوم است. در این آرامستان یک قطعه مربوط به کشور لهستان است که در بخشی ویژه مدفونند و شکل سنگ‌های تراشیده بر روی قبور بسیار متنوع بوده و تعدادی از آن‌ها محل مخصوص عودسوز دارد.