گردشگری مسئولانه در طبیعت و راهکار‌های هم‌افزایی آن

بشر اولیه از ابتدای آفرینش، در دامان طبیعت زیسته و نیازهای خود را بر‌طرف کرده است. خاک، آب، باد، هوا و نور از عناصر سازنده و مهم برای رفع دغدغه‌‌های معیشتی و اجتماعی بوده‌‌اند و انسان همواره برای بهره‌‌وری هر چه بیشتر از منابع و نعمات الهی برای ایجاد آسایش و رفاه زندگی خویش استفاده کرده است.

آب، عنصر اصلی حیات، با نور خورشید و عناصر سازنده خاک، بستر رشد درختان و گیاهان را فراهم آورده و منبع اصلی تامین خوراک و غذای بشر و دام بوده است. چرخه زیستی تکرار‌‌پذیر طبیعت طی میلیون‌‌ها سال حیات زمین همواره ادامه داشته و به باز‌‌یابی و احیای آسیب‌‌های خواسته و نا‌خواسته انسان‌‌ها و موجودات زنده پر‌داخته است. روابط مسالمت‌آمیز انسان با سایر موجودات و طبیعت اطراف مدت‌هاست به مخاطره تبدیل شده و از حالت ابتدایی و سنتی به جدال سخت تغییر کرده است.

غار، مأمن و مسکن انسان اولیه به عنوان مکانی امن برای پناه گرفتن از حیوانات وحشی و درنده و محلی برای استراحت از تلاش روزانه بوده است. جایی که بر اثر کشف اتفاقی آتش، سنگ سرد و سخت، گرم می‌شده و با شکار و پخت غذای گرم، کم کم مسیر زندگی تغییر می‌کرده است. ساخت ابزار و ادوات سنگی کار‌‌بردی روزانه و مخصوص شکار، نمونه‌‌ای از فعالیت‌‌های شاخص برای سهولت زندگی، حفاظت از جان خود در برابر حیوانات درنده و ادامه حیات در شرایط سخت بوده است.

اولین خانه‌‌های ابتدایی در نزدیک رودخانه‌‌های پر‌‌خروش که آب و غذای مورد نیاز بشر اولیه را در خود جای داده بود ساخته شده‌‌اند و به واسطه آن اهلی کردن حیوانات و به تدریج استفاده از شیر، پوست، پشم… آن‌‌ها رواج یافته است. تبدیل شدن نوع سکونت از کوچ‌‌نشینی به یک‌‌جا‌‌نشینی در طول سالیان متمادی و در اثر تغییرات بنیادی و گسترده در شیوه زندگی، تامین خوراک و ما‌‌یحتاج انسان‌‌ها حاصل شده است.

طبیعت همواره بدون هیچ چشم‌داشتی امکانات و نیاز‌های زندگی را فراهم کرده و زمینه را برای ادامه حیات انواع گوناگون موجودات زنده از جمله انسان مهیا کرده است. اما انسان با حرص و طمع سیری نا‌پذیر خود و با‌ نا‌‌آگاهی آن را به ورطه نا‌بودی کشانده و با چالش جدی رو‌‌برو ساخته و شرایط را برای بقای گونه‌‌های جانوری و گیاهی، سخت و پیچیده کرده است.

طبیعت‌دوستی ایرانیان همواره در طول ادوار مختلف تاریخی از جمله خصایص بارز آن‌ها بوده که با احداث باغ‌های با‌شکوه و پرورش گیاهان گوناگون آن را بسط و گسترش داده‌اند. در سال‌های اخیر و با ایجاد زیر ساخت‌های لازم، حوزه گردشگری توسعه یافته و به ویژه شاخه طبیعت‌گردی به عنوان شاخه‌ای مجزا از این حوزه با اقبال عمومی مواجه شده است. علاقمندان به این رشته از گردشگری در قالب فردی دوستدار محیط‌زیست علاوه بر حضور در طبیعت و استفاده از طبیعت بکر و فضاهای تفریحی و گردشگری، اقدام به حفظ و حراست آن کرده و با گردشگری مسئولانه سعی در حفاظت از محیط زیست، گونه‌های گیاهی، جانوری و اشاعه این فرهنگ دارند تا با جلو‌گیری از آسیب و تخریب آثار طبیعی، آن را حفظ کند.

چرخه تبادلی انسان و طبیعت طی میلیون‌ها سال همواره ادامه داشته و داده‌ها و نعمات الهی در خدمت انسان بوده و نقشی اساسی و اثر گذار در ادامه حیات او داشته است. علاوه بر حض بصری و آرامش روحی حاصل از حضور در دامان طبیعت، الگو‌های عملی برای سبک زندگی و راهکار‌های کار‌برد‌ی در نحوه تعامل گونه‌های گیاهی و جانوری راهگشا خواهد بود.

در حال حاضر انسان با رفتار‌های مخاطره‌‌آمیز خود طبیعت و هر آن‌چه در آن وجود دارد را به ورطه نا‌بودی کشانده و طبیعتی که روزگاری مأمن اولیه بشر بوده و با شکار حیوانات و پرورش گیاهان ابتدایی موجب پایداری و حفظ زندگی او شده را با خطر‌ات جدی مواجه کرده است. دستاورد میلیون‌‌ها سال استفاده و بهره‌‌بر‌دار‌ی از ارکان و اجزای طبیعت بخشنده، چیزی جز نا‌‌بودی عناصر تشکیل‌دهنده آن و حیات‌وحش نبوده طوری که در سال‌‌های اخیر با سرعت بیشتری در سرا‌زیر‌ی سقوط قرار گرفته است.

خود‌‌خواهی و خود‌‌بینی انسان عصر حاضر بر‌خلاف بشر اولیه که با توجه به تعامل با آن سعی در حفظ آن داشته و قدر‌شناسی خود را در برابر عظمت و بخشندگی طبیعت نشان داده ، مشهود و بارز است. با نگاهی گذرا بر محیط‌‌زیست اطراف خود، نا‌بودی جنگل‌‌ها، فضای‌سبز و آلودگی‌‌ها‌ی آب‌و‌هوایی که در بیشتر ماه‌‌های سال اتفاق می‌‌افتد و سلامتی گروه‌های مختلف جوامع انسانی را به خطر می‌‌اندازد، می‌‌توان به عمق فاجعه پی برد.

گرچه طبیعت همواره در خدمت انسان بوده اما عبور از مرز‌های انسانیت، موجب شده تا این روز‌‌ها محیط‌‌زیست حال و روز خوبی نداشته و عوارض آن دامن‌‌گیر ما نیز شود. ورود پساب‌‌های صنعتی به رودخانه‌‌ها و در‌یا‌چه‌‌ها، قطع گسترده درختان، نا‌بودی مراتع و دشت‌‌ها به منظور ساختمان‌‌سازی از جمله اقدامات مخاطره‌‌آمیز‌ی است که در سال‌‌های اخیر به طور پیوسته و مداوم، اتفاق افتاده است.

نابودی طبیعت نابودی بشر است

انقراض گونه‌‌های گیاهی و جانوری بومی هر منطقه با رشد صنعتی و چالش‌‌های آن از بارز‌ترین نمونه‌‌های دشمنی انسان با محیط‌‌زیست و طبیعت است که شایسته انسان به عنوان اشرف مخلوقات نیست. این در حالی است که ارزش و جایگاه طبیعت در ابعاد مختلف زندگی بشر غیر‌‌قابل‌‌انکار است به گونه‌‌ای که نا‌‌بودی طبیعت، نا‌‌بودی بشر است.

بر‌گزار‌کنند‌گان تور‌های گردشگری با هدف جلو‌گیری از تخریب هر چه بیشتر طبیعت و فرهنگ‌سازی این مهم، در‌صدد حفظ ارزش‌های تاریخی و طبیعی هستند و با بر‌گزار‌ی کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی به آگاه‌ساز‌ی اقشار مختلف اجتماع اهتمام می‌ورزند. در زمان حضور این گروه‌های طبیعت‌گرد در جنگل‌ها، دشت‌ها، مراتع و … روابط مسالمت‌آمیز با اجزای گو‌نا‌گون طبیعت از درخت و گیاه گرفته تا خاک و آب به صورت عملی به اجرا گذاشته می‌شود تا علاوه‌بر ثبت خاطرات خوش حضور در دامان طبیعت و استفاده از مواهب الهی، آن را به عنوان امانت برای نسل‌های بعد حفظ و حراست کنند. جلو‌گیری از قطع درختان کهنسال، عدم بر‌پا‌یی آتش در طبیعت و عدم ‌رها‌سازی زباله‌ها به منظور حفظ سلامت و اصالت محیط‌زیست و گردشگر از اولین اقدامات حضور آگاهانه و مسئولانه در طبیعت بکر و‌ خدا‌‌داد‌ی است که در تور‌ها‌ی حرفه‌ای به آن پرداخته می‌شود.

تور‌های طبیعت‌گردی با اخذ مجوز از اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در چهار‌چوب‌های قانونی اقدام به بر‌گزار‌ی این دوره‌های آموزشی و تفریحی کرده و علاوه بر در‌آمد‌زایی موجب آشتی انسان امروزی با طبیعت می‌شوند.

حضور گردشگر‌ان در مناطق تفریحی و گردشگر‌ی علاوه بر توسعه اقتصاد‌ی، ایجاد اشتغال و تبادلات فرهنگی، موجب افزایش سطح آگاهی و مشارکت ساکنان بومی منطقه می‌شود. همچنین در سال‌های اخیر دوره‌های آموزشی ویژه بومیان و ساکنان مناطق گردشگر‌پذیر در راستای آموزش و ترویج فرهنگ گردشگر‌ی از طرف نهاد‌های مرتبط مانند ادارات میراث‌فرهنگی، گردشگر‌ی و صنایع‌دستی برگزار شده که اثرات قابل توجهی در این حوزه داشته است.

با شیوع ویروس کرونا و یک‌‌جا‌‌نشینی دوباره انسان، طبیعت فرصتی برای احیا و باز‌آفرینی خود پیدا کرده و در‌‌صدد حفظ بقا و ادامه حیات خود بر‌‌آمده است. هر چند آسیب‌‌ها و صدماتی که سالیان دراز بر پیکره آن وارد شده برای احیا به زمان بیشتری نیاز داشته و عمق فاجعه و گستره تخریب، فرا‌‌تر از حد تصور است.

کرونا، تلنگری جدی برای انسان‌‌ها بود تا به نحوه رفتار و بر‌‌خورد خود با طبیعت و محیط اطراف خود بپردازد و با آن مهربان‌‌تر باشند. طبیعتی که زندگی در آن جریان دارد و موجب انتقال انرژی به اطراف خود می‌شود. در دامن همین طبیعت هنر شکل گرفته، پایه‌‌گذار‌ی شده و روح متعالی تجلی پیدا کرده است. دست‌سازه‌‌ها‌ی بشری از سنگ، گل، چوب و خشت، سفال‌‌های شاخص، بنا‌ها‌ی معماری و حجاری‌‌ها‌ی شگفت‌‌انگیز به جا‌‌مانده نشان از پیشرفت فوق‌‌العاده در این زمینه بوده که بی‌‌تاثیر از محیط زندگی نیست.

پرورش نسلی طبیعت دوست که با افزایش آگاهی و اطلاعات خود درباره‌ ساختار پیچیده طبیعت و اجزای موجود در آن با کمترین تاثیرات منفی صرفا از مواهب آن استفاده می‌کند رمز نجات آن است که جز با رفتار‌های اصولی و عملی امکان‌پذیر نیست. طبیعت مانند آئینه‌‌ای هر آنچه در خود داشته را به نمایش گذاشته و انسان از آن الگو‌ گرفته و به تقلید پرداخته و در این راه تجربه‌‌ها‌ی بسیار‌ی اندوخته است. در واقع طبیعت به عنوان اولین معلم انسان، نقش به‌‌سزایی در تعیین و تغییر سر‌‌نوشت انسان داشته است. زندگی شهری و پیشرفت تکنو‌لوژ‌ی، فاصله محسوسی را میان انسان و طبیعت به وجود آورده و همین دوری موجب بروز نقصان شده است.

با اندکی تامل، تفکر و اندیشه در گذشته‌‌ای نه چندان دور می‌‌توان راه درست بر‌قرار‌ی ارتباط با طبیعت را دو‌‌باره یافت و با کشف راز‌ها‌ی پنهان در آن، خط سیر زیست بشر را ارتقا بخشید. از ابتدای آفرینش، بشر اولیه و سایر گونه‌‌های جانوری و گیاهی در تعامل با یکدیگر زیسته و نیاز‌ها‌ی متقابل را بر‌طرف کرده‌‌اند. روابط مسالمت‌آمیز گذشتگان با محیط ‌اطراف و احترام به طبیعت و نعمات خدا‌‌داد‌ی الگوی عملی ماند‌‌گار‌ی است که همواره چراغ راه آیندگان است. با تلنگر و نگاهی به تاریخ و هماهنگی و انسجام بخش‌‌های مختلف جوامع بشری می‌‌توان راه سعادت را یافت و به جبران خسارت‌‌ها‌ی وارده پرداخت.

منبع:میراث آریا