صنایع‌دستی، شناسه انسان

ظاهراً نخستین صنایع‌دستی از سنگ بود و بعد چوب، استخوان، عاج، صدف، سفال، پوست، الیاف و در نهایت فلز را شامل شد.

به نظر می‌رسد که صنایع ‌دستی در ابتدا نیازهای حیاتی و اصلی انسان مانند تامین خوراک و امنیت را در برهه زمانی حدود یک میلیون سال برآورده می‌کرده و از حدود ۲۰هزار سال پیش که انسان با شناخت مالکیت شیوه زندگی خود را از جمع‌آوری غذا به گردآوری غذا تغییر داده و قادر به ذخیره‌سازی مواد غذایی شده، فرصت یافته در غارهایی که به مالکیت خود در آورده کمی استراحت کند و به زیبا‌شناسی و ماوراءالطبیعه نیز بیندیشد و به صنایع‌دستی خود رنگ و بوی هنری و اعتقادی بدهد.

از همان زمان است که نگارگری و کمی بعد پیکره‌سازی به صنایع‌دستی اضافه می‌شود و اتفاقا آن نگاره‌ها و پیکره‌های اولیه هم یا به قصد تکریم و تمجید نیروهای ماوراءالطبیعی ساخته و پرداخته شدند یا مفهومی استغاثی و درخواست از نیروهای برتر برای تامین مایحتاج غذایی دارند.

از حدود ۱۰هزار سال پیش انسان یکجانشین شد و به کشاورزی و معماری و دامداری پرداخت و تصمیم گرفت بر طبیعت چیره شود. این حس بلندپروازانه و شاید خودخواهانه به انسان آموخت که از طبیعت تقلید کند و مانند طبیعت زیبایی بیافریند و خلاقانه به آن بار فرهنگی و تزئینی بدهد، از اینجاست که صنایع‌دستی هنرآفرین هم می‌شود و کم‌کم  تعریف سازمان جهانی یونسکو از صنایع‌دستی تحقق می‌یابد.

امروزه در سازمان یونسکو ۶۰۰ نوع صنعت دستی ثبت شده که ۴۵۰ مورد از آنها متعلق به ایران است.

صنایع‌دستی ایران به لحاظ کیفی و هویتی ویژگی‌های خاص و جذاب دارد و دلیل آن برخورداری از اندیشه پاک و عارفانه ایرانی است.

در صنایع‌دستی ایرانی تخیل سهم بزرگی به عهده دارد، هنرمند ایرانی صنایع‌دستی در عین حال که از طبیعت الهام می‌گیرد، به تخیلات خود پر و بال می‌دهد و از آن بهره می‌گیرد و حتی چه بسا شعر شاعران بیش از پدیده‌های طبیعت سرمشق هنرمندان صنایع‌دستی ایران قرار گرفته و به جنبه خیالی و رویایی هنر جذابیت خاص ببخشد.

موضوع تقارن، تناسب و هماهنگی نیز از خصوصیات صنایع‌دستی ایرانی به شمار می‌رود. هنرمند، برای هر جا و هر شیء طرحی خاص و متناسب با آن تدارک می‌بیند و به تناسب خردی و درشتی فضای کار خود، طرح‌هایی هماهنگ پدید می‌آورد، از خاتم‌کاری یک قلمدان گرفته تا گچبری یک ایوان.

ویژگی‌های فرهنگی و هنری صنایع‌دستی موجب شده است که یونسکو آن را تحت حمایت خود قرار داده و با مشوق‌هایی که به هنرمندان و دست اندرکاران صنایع‌دستی می‌دهد سعی در ترویج و ارتقای آن دارد؛ از جمله گواهی‌نامه‌ای که یونسکو برای حفظ، احیا و تداوم فعالیت‌ها و ارزش‌های صنایع‌دستی اصیل اعطا می‌کند، یا مهر اصالت که به صنایع‌دستی مشمول اصالت، هویت ملی، ابداع و نوآوری، رعایت جنبه‌های کاربردی، رعایت مسایل زیست محیطی، ارتقای کیفیت و صیانت از کیان فرهنگی خاستگاه آن داده می‌شود.

حمایت و مهر اصالت یونسکو با اهداف تداوم و تقویت دانش سنتی و مهارت های هنری را که در نهایت به حفاظت و صیانت از تنوع فرهنگ‍ی ملت‌ها منتج می‌شود، تعقیب می‌کند.

ایران در اولین سال مشارکت خود در برنامه بین‌المللی یونسکو که در مهر ماه سال ۱۳۸۶ در شهر دوشنبه تاجیکستان برگزار شد، شش گواهی و مهر اصالت از یونسکو دریافت کرد که جای تبریک و تحسین برای هنرمندان خلاق صنایع‌دستی دارد.

صنایع‌دستی ایران فهرست بسیار طولانی را شامل می‌شود که نام بردن همه آنها در این مقوله نمی‌گنجند ولی می‌توان در کلیات اظهار نظر کرد که کارهای خلاق فرهنگی و هنری دستی روی چوب، فلز، عاج ، سفال، بافته‌ها، شیشه، سنگ و مصالح ساختمانی صنایع‌دستی محسوب می‌شوند که خاص انسانند و به همین دلیل شناسه انسان محسوب می‌شوند.

منبع:میراث آریا