آیین باستانی پیرشالیار که مردم منطقه آن را عروسی پیرشالیار می‌نامند، هر ساله در فصل زمستان و در نیمه‌های بهمن ماه برگزار می‌شود، این مراسم نماد عینی از مشارکت‌های فعال مردم در مناسبت‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی است و سابقه‌ای به قدمت تاریخ دارد و هر سال بر شکوه برگزاری آن نیز افزوده می‌شود.

هر چند نام مراسم عروسی است ولی در اصل پیرشالیار یک مراسم آیینی و سنتی است که در آن قربانی می‌کنند و به سماع و نجوا با خدا می پردازند.

این مراسم که هر سال در آخرین چهارشنبه و پنجشنبه منتهی به نیمه بهمن ماه برگزار می‌شود آیینی است که بعضی از مورخان تاریخ برگزاری آن را به یک هزار سال گذشته مربوط می‌دانند و عده‌ای دیگر نیز معتقدند که قدمت این مراسم بیش از اینهاست ولی نکته مهم این است که با وجود گذشت این همه سال، پیرشالیار همچنان به عنوان نمادی از مشارکت اجتماعی مردم این منطقه به شمار می‌رود.

محل برگزاری

پس از پشت سرگذاشتن کوه‌های سربه فلک کشیده و پوشیده از برف و عبور از جاده‌های پر پیج و خم و گذر در مسیر رودخانه سیروان که با آرامش خاصی همراه است و در دل کوه‌های پست و بلند زاگرس، به یکی از روستاهای استان کردستان قدم می‌نهی که معماری آن زبانزد خاص و عام است و بدلیل ویژگی‌های فراوان این روستا به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری در سطح کشور نیز به ثبت رسیده است.

روستایی که معماری ویژه و خاص آن در کنار طبیعتی بکر و زیبا که به نوعی با آدم سخن می‌گوید هم اکنون به عنوان یکی از مناطق گردشگری کشور مطرح و حتی در بعضی از روزها علاوه بر گردشگران داخلی افرادی را نیز از دیگر کشورهای خارجی در دامان خود می‌پذیرد.

روستایی که بام خانه جلوی حیاطی است برای خانه دیگر و این داستان همچنان تا پشت روستا ادامه می‌یابد و نوع معماری به کار رفته در آن نیز چشم هر بیننده‌ای را به سوی خود جلب می‌کند به نحوی که معماری سنتی این روستا مبتنی بر سنگ بوده و در ساخت خانه‌های مسکونی از ملات به هیچ وجه استفاده نشده است.

روستای اورامان تخت در دهستانی به همین نام و در مسیر رودخانه سیروان که از برزگترین رودخانه‌های کشور است قرار دارد که برگزاری آیین‌های مختلف به ویژه عروسی پیرشالیار در کنار معماری خاص و ویژه که با استفاده از صنایع بومی و محلی ساخته می‌شود باعث شده که اورامان به شهره‌ای جهانی و بین‌المللی دست یابد.

یکی از فرضیات رایج درباره نام اورامان این است که واژه اورامان یا هورامان از دو بخش هورا به معنی اهورا و مان به معنی خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده ‌است و به همین دلیل اورامان به معنی سرزمین اهورایی و جایگاه اهورامزدا است هور در اوستا به معنی خورشید نیز آمده و هورامان جایگاه خورشید نیز معنی می‌دهد.

از سوی دیگر فرهنگ و تمدن این کهن دیار به عنوان بخشی از تمدن بزرگ ایران باستان با زیرساخت هایی محکم و استوار از موسیقی و عرفان گرفته تا ادبیات نوشته و نانوشته‌اش و آداب و رسوم مبتنی بر خرد جمعی و نبوغی سازگار با طبیت اهورایی‌اش شایسته است و باعث شده که هر ساله گردشگرانی از سایر نقاط کشور و در مواردی از بعضی از کشورهای دنیا راهی این منطقه شوند.

مردم روستای اورامان به زبان اورامی سخن می‌گویند و مردان اورامانی چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله بال و زنان آن جانی، کلنجه، شال، کلاه و کلله می‌پوشند که علاوه بر وجود رنگ‌های متنوع انواع این لباس‌ها با زیور آلات مختلف تزیین می‌شود.

پیش از ورود پارچه و کفش‌های خارجی و سایر منسوجات داخلی به استان کردستان، بیشتر پارچه‌ها و پای افزار مورد نیاز مردم روستای اورامان به دست بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شده که هنوز هم تعداد محدود از این نوع البسه وجود دارد.

پیرشالیار

مراسم جشن عروسی پیر شالیار یکی از جشن‌های رایج است که هر ساله ۴۵ روز بعد از شروع فصل زمستان به مدت دو هفته برگزار می‌شد، این مراسم سالگرد ازدواج پیری افسانه‌‌ای به نام شالیار است که ریشه در اسطوره‌ها و اعتقادات و آیین‌های قدیم مردم این سرزمین دارد.

این مراسم شامگاه سه شنبه با تقسیم گردوهای باغ پیر شالیار بین اهالی روستا آغاز می‌‌شود و به ترتیب با مراسم کلاو روچنه، قربانی کردن گاو و گوسفند و بز، پخت غذاهای مخصوص، دف‌نوازی و رقص عرفانی، سماع، پخش نذورات بین اهالی، نماز و ذکر و دعا، همچنین برپایی مراسم شب‌نشینی و دست به دست گرداندن کفش چرمی پیر شالیار و تبرک آن و پخت نان مخصوصی به نام کلیره مژگه (که از خمیر آرد، گردو خرد شده و پیاز درست می‌شود) در طول سه روز متوالی ادامه پیدا می‌کند.

اما امروزه چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه منتهی به ۱۵ بهمن ماه را در نظر می‌گیرند و چهارشنبه قبل از آن را روز آغاز مراسم اعلام می‌کنند. انتخاب روز و اعلام شروع جشن بر عهده متولی پیر شالیار است که این کار را با تقسیم گردوهای درخت‌های وقفی پیر شالیار بین خانواده‌های روستای اورامان و روستاهای اطراف انجام می‌دهند.

کودکان وظیفه تقسیم این گردوه در بین اهالی روستا را بر عهده دارند به نحوی که کودکان روستای اورامان صبح چهارشنبه و قبل از طلوع آفتاب به گروه‌های سه یا چهار نفری تقسیم شده و با حضور در درب منازل افراد و با درب زدن و گفتن کلمه کلاوروچنه حضور خود در محل را اعلام می‌کنند و سپس صاحب خانه نیز در قبال برداشت چند عدد گردو از کیسه کودکان به آنها تنقلات و خوردنی هدیه می‌دهد.

ذبح

هر ساله تعداد زیادی گوسفند که نذورات مردم برای پیر شالیار است در روز چهارشنبه و حدود ساعات ۹ صبح قربانی می‌شود که این دام‌ها به وسیله اهالی و یا افرادی از روستاهای دیگر در اواخر فصل پاییز برای متولی فرستاده می‌شود و او در فصل زمستان از آن دام‌ها نگهداری کرده در روز جشن همه آنها را قربانی می‌کنند.

تعداد گوسفندان قربانی شده گاه به ۷۰ تا ۸۰ راس نیز می‌رسد و بعد از این کار گوشت‌های قربانی شده را بین اهالی تقسیم کرده و با مقداری از آن نوعی آش به نام ولوشین تهیه می‌کنند و روز چهارشنبه و بعد از ساعت ۱۶ و اقامه نماز عصر در مسجد، آن آش نیز بین اهالی روستا و مهمان‌های که از سایر نقاط راهی اورامان شده‌اند، تقسیم می‌شود.

مراسم

مراسم جشن در عصر پنجشنبه با شرکت اهالی روستا و افرادی از روستاها و شهرهای اطراف برگزار می‌شود این مراسم توام با برپایی رقص و سماع عرفانی به شکل دسته‌جمعی و نواختن دف است و در آن عده ای به عنوان متولی کار هدایت سماع کنندگان را بر عهده می‌گیرند.

کارگزاران این مناسک مذهبی را افرادی از طوایف مختلف روستای اورامان تخت و روستاهای اطراف تشکیل می‌دهند و در میان این طوایف بر اساس یک قرارداد نامکتوب و شفاف اجتماعی نوعی تقسیم کار بر اساس طایفه‌ای وجود دارد که هر کس در آن سه روز و در طول ایام برگزاری مراسم پیرشالیار کار خود را انجام می‌دهد.

رقص و سماع عرفانی دراویش که در بیشتر روزهای این جشن همراه با نواختن دف برپا می‌شود، نوعی رفتار جمعی است که آنان را به احساس مشترک می‌رساند.

آش تهیه شده از مواد مشارکتی و گوشت‌های قربانی (که به آن ولوشین می‌گویند) به عنوان خوراکی سمبولیک و نمادین غذایی است که در روز مراسم همه اهالی روستا با دارا بودن نقش‌ها و پایگاه‌های اجتماعی مختلف از آن می‌خورند و به نوعی خوردن این غذا در روزهای جشن را متبرک می دانند.

حضور دسته‌جمعی افراد شرکت کننده در مراسم، دعا و ذکر همگانی در محوطه مزار، خوردن نان کولیره مژگه و ماست به صورت دسته‌جمعی و تثبیت باورهای ذهنی خود به وسیله بستن پارچه‌ای بر در و دیوار و درخت مزار آخرین مرحله از این حرکت جمعی است.

مراسم پیرشالیار تا روز جمعه و قبل از برگزاری نماز جمعه ادامه پیدا می‌کند و مردم صبح روز جمعه در محل زیارتگاه پیرشالیار حاضر شده و بعد از راز و نیاز دسته جمعی راهی مسجد می شوند تا نماز جمعه را اقامه کنند.

باور ذهنی زنان روستا نیز نسبت به پیرشالیار در رفتار جمعی و نقش مسلط آنان در پخت نان محلی متجلی می‌شود و مشارکت آنها همراه با دعاها، اعتقاد قبلی به پیرشالیار، جدیت در انجام کار و صحبت کردن با یکدیگر فضایی صمیمی در هنگام پخت نان و انجام کارهای این مراسم ایجاد می‌کند.

کرونا

مراسم عروسی پیرشالیار امسال با توجه به  تصمیم جمعی مردم شهر هورامان مبنی بر اهمیت سلامت عمومی جامعه، گردشگران و تورهای هورامان‌گردی و همچنین به منظور جلوگیری از  شیوع و گسترش ویروس کرونا، برگزار نخواهد شد و مردم  شهر هورامان، علیرغم میل باطنی، در ایام اخیر از پذیرش مسافر معذور هستند.

منبع:میراث آریا

امروزه یکی از رشته‌های صنایع‌دستی و مهم استان کرمان هنر تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است.

استفاده از سنگ (کانی قیمتی) از گذشته به طور سنتی در کشور ما که تاریخی چند هزار ساله دارد، معمول بوده است.

در چند دهه اخیر نگاه خاص و نوینی به سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی شد و گوهر‌تراشی و گوهر‌شناسی و اکتشاف در این زمینه، خیلی مورد توجه اهل فن قرار گرفت.

سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی به سنگ‌هایی از قبیل فیروزه، زمرد، آماتیس، عقیق، فیروزه، گارنت سبز (زمرد) لاجورد، یاقوت، یشم و… اطلاق می‌شود. این سنگ‌ها که در ایران به وفور یافت می‌شود و پس از تراش و نشاندن در رکابی از طلا یا نقره، زیبایی و ارزش افزوده زیادی خواهند یافت. امروزه تراش چنین سنگ‌هایی با دستگاه تراش سنگ برقی انجام می‌شود.

پس از انتخاب نوع سنگ و تراش و فرم دهی آن را پرداخت می‌کنند و برق می‌اندازند تا به عنوان انگشتر، گردنبند، دستبند، گوشواره و.. مورد استفاده قرار گیرد. تحقیقاتی درباره خواص درمانی سنگ‌ها نیز انجام شده که خود باعث رونق این هنر شده است. سنگ خام (به اصطلاح اهل فن زنده) از معدن تهیه می‌شود و پس از در ‌نظر‌ گرفتن الگو یا طرح پیش‌بینی‌شده تراش می‌خورد. تراش و فروش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و صادرات آن یکی از اقلام صادرات غیرنفتی در ایران به حساب می‌آید.

تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی با ابزار و وسایل مخصوص برای ساخت زیورآلات، ظروف و اشیای تزیینی یکی از رشته‌های صنایع‌دستی را شامل می‌شود.

ابزارهای این رشته عبارتند از دستگاه برش سنگ، دستگاه تراش الماسه، دستگاه پرداخت، سنباده، براق کننده، فِرِز انگشتی، انواع مته الماسه برای ایجاد طرح روی سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی.

شهربابک، شهر سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی

شهرستان شهربابک در استان کرمان از دو حیث در زمینه گردشگری، حائز اهمیت است نخست روستای صخره‌ای میمند که در فهرست میراث‌جهانی به ثبت رسیده است و دوم هنر تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی که در شکل نگین انگشتری بر دست بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی خودنمایی می‌کند.

معادن فیروزه شهربابک در کنار سایر معادن کانی این شهرستان فعال است که متاسفانه طی سال‌های گذشته، فیروزه‌ای که از این معادن استخراج می‌شد کمتر مورد توجه قرار داشت به‌طوریکه سنگ‌های معدن شهربابک بعد از استخراج به صورت رسمی به شهرهایی که مرکز فیروزه تراشی بودند منتقل می‌شدند.

در این شهرستان معدن مستقل فیروزه وجود ندارد و در حین برداشت مس، رگه‌های غنی سنگ فیروزه نیز دیده می‌شود که از نظر ارزش ریالی کم ارزش‌تر از مس است، این سنگ‌ها بعد از برداشت به سمت دستگاه‌های سنگ شکن ارسال می‌شود و در نهایت در این بخش سنگ‌های فیروزه جدا شده (اکثرا به صورت دستی) و در اختیار صنعتگران قرار می‌گیرد.

بخش قابل توجهی از این سنگ‌ها به شهرهای دیگر به عنوان متاع ممنوع المعامله و در نهایت به اسم و برند شهرهای مذهبی کشور به گردشگران فروخته می‌شود. متاسفانه در چند سال اخیر سهم استان کرمان در زمینه صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی بسیار اندک بوده است و برند سازی، صنعت بسته‌بندی و تجاری سازی به صورت پایه‌ای انجام نشده است.

تعداد هنرمندان رشته تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی استان کرمان حدود ۷۰۰ نفر است که بیشتر هنرمندان این رشته در شهرستان شهربابک فعالیت می‌کنند.

با وجود ثبت و فعالیت بیش از ۴۰ شرکت تعاونی در شهرستان شهربابک این شهرستان قابلیت تبدیل‌شدن به برند ملی با عنوان شهر فیروزه را دارد.

اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان آمادگی خود را برای انجام مطالعات لازم برای ثبت شهر شهربابک به عنوان شهر ملی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی اعلام کرده است که چنانچه فرمانداری این شهرستان اعتبار مورد نیاز را تامین کند این موضوع اجرایی خواهد شد.

در حال حاضر صادارات این رشته هنری به صورت چمدانی انجام می‌شود که در صورت سرمایه‌گذاری و تکمیل زنجیره تولید امکان اشتغال برای هزار نفر در رشته فرآوری سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و زیورالات‌سنتی ایجاد می‌شود.

تسهیلات مناسبی برای حمایت از صنعتگران تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی اختصاص یافته است و جوانان شهربابکی می‌توانند در صورت تمایل درخواست خود را به معاونت صنایع‌دستی استان کرمان ارائه دهند.

منبع:میراث آریا