گلیم؛ هدیه هنری گذشتگان برای صنایع امروزی

تفاوتی ندارد که یک زن چه کار می‌کند؛ دست به هر چه که بزند، هنری می‌شود بی‌پایان. پشم گلی می‌شود در فرش، لچکی در گلیم و ترنجی در جاجیم. قدمت این هنرها آنقدر زیاد است که همه مادران و مادربزرگان به یاد دارند که مادران و مادربزرگ‌های‌شان، سینه به سینه این هنر را منتقل می‌کنند.

گلیم‌ و گلیم‌بافی نیز یکی از هنرهایی است که در جغرافیای استان زنجان وجود دارد، هنر گلیم‌بافی نیز از قرن‌ها پیش در روستاها به عنوان فعالیتی در کنار کشاورزی تداوم داشته است. از گذشته بسیار دور بیشتر روستائیان هنرمند و با ذوق زنجان به تولید انواع زیرانداز برای مصرف داخلی خانه خودشان می‌پرداختند. انواع گلیم با نقوش سنتی و هندسی خاص استان، انواع خورجین، جل اسب، نمکدان، قاشقدان و رختخواب پیچ با همان شیوه بافت گلیم انواع تولیداتی بود که در استان زنجان از رواج بسیار خوبی برخوردار بوده است.

این بافته‌های داری، بر روی دارهای بسیار ساده چوبی عمودی در منازل روستائیان تولید شده، هر چند در حال حاضر اکثر دارهای چوبی تبدیل به دارهای مقاوم فلزی شده است. تولید انواع بافته‌های کوچک به غیر از زیرانداز، رواج خود را در روستاها از دست داده است که به طور حتم حمایت، دستگیری و برنامه‌ریزی لازم را برای احیا و توسعه این نوع بافته‌های سنتی می‌طلبد.

با توجه به اقلیم سرد منطقه زنجان، بشر ساکن در این منطقه همواره در فکر تهیه کف‌پوش گرم برای استفاده در منازل و نیز به عنوان پرده و … بوده و مواد اولیه موجود، مردم منطقه را به سمت استفاده از بافته‌ای از پشم بز و گوسفند و …، هدایت کرد. در حال حاضر در بسیاری از مناطق استان زنجان بافت گلیم به عنوان یکی از شاخص‌ترین بافته‌های داری مطرح است که برخی از طرح‌ها و نقشه‌های مورد استفاده در گلیم زنجان شامل توت‌فرنگی، لچک ترنج، سماور، توسباقا، صاندیق، پَـقیل، اوچ‌گل، خشتی، لوزی و … است.

معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان، با اعلام اینکه کارگاه‌های خانگی صنایع‌دستی روستای اوچ‌تپه با اشتغال ۲۰۰ نفر در زمینه گلیم‌بافی در حال فعالیت است، می‌گوید: در سالی که با نام تولید، پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها مزین شده است، توسعه زیرساخت‌ها و معرفی هر چه بهتر این روستا در حال انجام است و با همه توان پیگیر حمایت از این قشر کارآفرین با همکاری استانداری و سایر دستگاه‌های اجرایی استان هستیم.

الناز خدایی‌فر ادامه می‌دهد: معرفی توانمندی‌ها و پتانسیل‌های شهرستان ایجرود از طریق ارگان‌های ذی‌ربط و بخش خصوصی را پیگیری خواهیم کرد و ارتقای سطح کیفی محصولات صنایع‌دستی روستایی با برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های تخصصی، ایجاد بازارچه‌های موقت و دائم، توسعه و تقویت رشته‌های مزیت‌دار در روستاهای هدف، از جمله برنامه‌های اجرایی در سال‌جاری است.

وی می‌افزاید: بانوان تاثیر بسیار زیادی در پایدار و احیای هنرهایی از قبیل گلیم‌بافی در استان دارد و همین فعالیت آنان در اقتصاد خانوار روستایی تاثیر زیاد و پررنگی دارد که با تقویت و هدفمند کردن آن، می‌توان اقتصاد روستایی را از طریق فعالیت خانگی بانوان تقویت کرد.

رئیس جهاددانشگاهی استان زنجان نیز با اشاره به اجرای طرح ملی توسعه مشاغل خانگی، می‌گوید: طرح ملی توسعه مشاغل خانگی در ۳۱ استان توسط وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی به عنوان کارفرما و ناظر و جهاددانشگاهی به عنوان مجری طرح در حال اجرا است. طرح ملی توسعه مشاغل خانگی از برنامه‌های اشتغال فراگیر است که در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، جهش تولید، کمک و حمایت از کسب و کارهای خرد در حال اجرا است.

کامران جعفری ادامه می‌دهد: بررسی، شناسایی، اولویت‌بندی مزیت‌ها و هماهنگی‌های اولیه اقدامات انجام‌ شده در فاز نخست این طرح بود و در فاز دوم نیز امکانات موجود شهرستان‌ها، نقاط ضعف قوت، فرصت و تهدید شهرستان‌ها مورد شناسایی قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به رسته‌های مزیت‌دار استان، می‌افزاید: رشته‌هایی که به عنوان مزیت در استان به آن پرداخته شده، شامل قالی‌بافی، بافنده تابلوفرش، گلیم‌بافی، قلم‌زنی، خیاط لباس، ملیله‌سازی، تولیدات چرمی دست‌دوز، ویرایشگر متون، مترجم (کتاب و مقاله)، برنامه‌نویس، انیماتور، پرورش‌دهنده گوسفند و بز، پرورش‌دهنده زنبور عسل و ملحفه‌دوز است.

فرش‌بافی و گلیم‌بافی پس از کشاورزی و دامپروری شغل اصلی روستائیان در بیشتر مناطق استان بوده و تاثیر بسیار زیادی بر اقتصاد این خانوارها دارد. در فصولی که کشاورزی و دامپروری رونق چندانی ندارد و  زمستان چادر سرد و برفی خود را بر سر روستاها کشیده، صدای دفتین بر تار و پود دارهای گلیم و قالی از خانه‌های روستایی بلند می‌شود.

نقشی که صنایع‌دستی در ایجاد اشتغال و درآمد برای روستائیان دارد، سبب شده این مسئله بیش از پیش در طرح ملی توسعه مشاغل خانگی مورد توجه قرار گیرد تا گلیم‌بافی نیز مانند دیگر رسته‌ها برای تقویت اقتصاد خانوارها به عرصه بیاید تا هنر گذشتگان به شغل خانگی مردمان امروز تبدیل شود.

منبع:ایسنا