آب و جاروی طولانی‌ترین بازار ایران

یکی از بهترین راه‌های شناخت آداب و رسوم هر شهری بازارهای تاریخی آن است، دردانه‌های به جامانده از دوران زندیه، صفویه، قاجاریه با قدمتی صدها ساله که همچنان تکاپوی اقتصادی‌شان را حفظ کرده‌اند. بازار بزرگ تبریز، بازار تاریخی کرمان، بازار سنتی اصفهان، آنهایی که در فهرست میراث ملی و برخی هم در یونسکو ثبت شده‌ و حال و هوایشان شما را به صدها سال پیش می‌برد. آنهایی که در رقابت با پاساژهای مدرن و مراکز خرید چند طبقه‌ای که شهر را به تسخیر خود درآورده‌اند همچنان یکه‌تاز مانده‌اند. مردم هم به رسم به جامانده از گذشته مایحتاج روزانه‌شان را با قیمت کمتری از آنجا تهیه می‌کنند و البته اینکه هنوز هم اولویت گردشگران هستند. هر چند این اسناد فرهنگی، هنری، معماری و اقتصادی که ارکان اساسی هویت تاریخی هر شهر به شمار می‌روند سال‌هاست که در تب اجرا نشدن طرح‌های مرمت و البته اجرا شدن برخی طرح‌های شهری آسیب‌زا می‌سوزند. در این بین بازار تاریخی زنجان با قدمتی از دوران قاجاریه در قلب بافت قدیمی این شهر، عنوان طولانی‌ترین بازار ایران را بر پیشانی دارد. بازاری که علاوه بر راسته‌ ها، سراها، میادین، تیمچه‌ها، دالان‌ها، مساجد، حمام‌ها و تکیه‌ها، هزار باب مغازه در خود جای داده است. اغلب این مغازه‌ها در راسته فرعی به علت پایین بودن اجاره، تبدیل به انباری مغازه‌های راسته اصلی شده‌اند و درهایشان بسته و کرکره‌هایشان روزهای متمادی پایین است. به همین دلیل هم اداره میراث فرهنگی زنجان برای جان بخشیدن به راسته فرعی بازار، قرار است این سراها را به کارگاه‌ها و بازارچه‌های صنایع دستی تبدیل کند.

احیای ۱۴ سرا در بازار زنجان

مرمت سراهای بازار زنجان از سال گذشته آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد. قرار است حجره‌هایی که کاربری خاصی ندارند و مدت‌هاست بلااستفاده خاک می‌خورند، بشوند جایی برای عرضه محصولات صنایع دستی تا هم این صنعت رونق بیشتری پیدا کند و هم تن نحیف گردشگری استان جانی دوباره یابد. یکی از جاذبه‌های گردشگری بازار زنجان، سرای ناصری است که بیش از ۹۰ درصد آن تاکنون مرمت شده و موزه، فضای پذیرایی و حجره‌های صنایع‌دستی، فضاهای پیش‌بینی شده در آن هستند. ۱۳ سرای دیگر بازار هم بناست به همین ترتیب مرمت و بازسازی شوند و بازارچه های صنایع دستی، این صنعت را هم از رکود نجات دهد.

رونق کسب و کارها

در بازار چاقوسازان، مردان روی چهارپایه‌های کوتاه با کمرهای خمیده و سرهای به زیر افتاده، تمام حواس‌شان به حرکت پرشتاب دستگاه‌هاست. چشم‌هایشان، خیره به حرکت لغزنده و لرزان ورقه‌های فولاد که تا چند ساعت دیگر چاقو، قمه و قداره و داس و ساطور می‌شود، با دسته‌های عجیب و تراش‌های ظریف، با عاج و صدف و دسته‌های چوب گردو و گیلاس. استاد غلامرضا چاقوها را با دسته‌های هم‌شکل و تیغه‌های ظریف ردیف می‌کند روی میز و می‌گوید: «یکی از حجره‌های سرای ناصری بازار را سال‌ها پیش اجاره داده بودم که شده بود انباری. از سازمان میراث فرهنگی آمدند و گفتند ۵۰ درصد هزینه را می‌دهند که حجره را بازسازی کنیم. قبول کردم تا پسر کوچکم در همان حجره کارگاه چاقوسازی راه بیندازد.» همانطور که حرف می زند، دسته چاقو را می‌چرخاند روی دستگاه تا صیقل بخورد: «چند ‌سال گرفتار واردات بودیم. آن‌قدر چاقوی چینی وارد کردند که بازار از دست ما رفت. حالا هم گرفتار کرونا شده‌ایم. امیدمان به راه اندازی همین بازارچه‌هاست شاید کسبمان کمی رونق بگیرد.»

مالکان همکاری کنند

امیر ارجمند، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان امید زیادی به همکاری مالکان حجره‌های بازار تاریخی دارد. می‌گوید تا حالا هم استقبال خوبی از طرح بازسازی سراها شده و فروشگاه‌های صنایع دستی که در خیابان های مختلف شهر پراکنده‌اند، قرار است در بازار مغازه اجاره کنند و در سراها و راسته‌ها متمرکز شوند. ارجمند معتقد است با رونق یافتن سراها، مالکانی که هنوز متقاعد نشده‌اند هم، برای بازسازی و مرمت ترغیب می‌شوند.

اکنون سرای ملک و سرای بهجت نیز در بازار زنجان در حال مرمت هستند. ارجمند درباره این سراها می‌گوید: در سرای بهجت ۱۷ حجره به‌عنوان انبار فرش استفاده می‌شوند؛ در حالی‌که با احیای آن‌ها می‌توان بهره‌وری بخش‌های مختلف میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را ارتقا داد. صنایع‌دستی هم جزو جاذبه گردشگری به حساب می‌آید و می‌تواند مردم را به حضور در مکان‌های تاریخی دعوت کند. راسته‌ جگرپزها و غذاهای سنتی زنجان، راسته فرش فروشان، راسته چاقوسازان و مواردی از این دست نیز، باید در رونق گردشگری مورد توجه قرار بگیرد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان کرونا را عاملی برای کاهش گردشگران در استان می‌داند و اضافه می‌کند: هرچند صنعت گردشگری تحت تاثیر همه‌گیری کرونا به شدت ضعیف شده اما بالاخره این دوران هم تمام می‌شود و بازسازی بازار پس از کرونا می‌تواند باعث رونق دوباره صنایع دستی و گردشگری در استان شود. ما تسهیلات مورد نیاز را در اختیار مالکان ابنیه تاریخی قرار می‌دهیم و انتظارمان این است که آنها هم در این بازسازی همکاری داشته باشند. اکنون هم فروش صنایع دستی در فضای مجازی انجام می‌شود تا هنرمندان این حرفه آسیب کمتری ببینند.

منبع:همشهری