حفاظت از سوسن چلچراغ در گیلان

فرشته رضایی-همشهری آنلاین:

خرداد، ماه گلدهی سوسن چلچراغ در گیلان است. گل‌هایی که بر فراز ارتفاعات گیلان شکوفه می‌دهند و تا تیرماه کوهستان‌ها را با چراغ‌های واژگون خود روشن می‌کنند. سوسن چلچراغ تنها گل ثبت ملی ایران است که رویشگاه آن اولین بار در داماش گیلان مشاهده شد. این گل نادر و محافظت شده به تازگی در بخش‌هایی از گیلان خصوصا شرق استان در شهرستان املش نیز دیده شده است. هر چند که پیش از این رویش آن در ارتفاعات تالش و کهنه ماسوله هم گزارش شده بود.
سوسن چلچراغ از سال ۵۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و در تالش، اشکورات رودسر و ارتفاعات اردبیل هم رویش داشته است. تا پیش از ایام کرونا تورهای گردشگری بازدید از سوسن چلچراغ و جشنواره آیینی خاص آن هر ساله در رودبار برگزار می‌شد اما اکنون این بازدیدها محدود و محافظت شده است.

گل‌های محصور سوسن چلچراغ 
علی فرهی، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست رودبار درباره رویشگاه این گل در شهرستان رودبار به همشهری می‌گوید:  سوسن چلچراغ در مناطق داماش، سی‌دشت، سلانسر رستم آباد، بره‌سر و دامنه‌های قله درفک رودبار مشاهده شده است.
وی در مورد گسترش رویشگاه این گل حفاظت شده در سال‌های اخیر هم بیان می‌کند: مطالعه‌ای درباره گسترش این گل در مناطق خارج از محدوده اثر طبیعی ملی صورت نگرفته است و از کشف مناطق جدید گل در شهرستان رودبار نمی‌توان استنباط کرد که این گل در حال پراکنش است. اما بیشتر جانمایی‌های جدید، حاصل گزارش گردشگران و طبیعت دوستانی بوده که به طور اتفاقی متوجه رویش سوسن‌ چلچراغ در آن مکان‌ها شده‌اند.
فرهی درباره نحوه حفاظت محدوده این گل نادر در برابر گردشگران و بازدیدکنندگان هم به همشهری می‌گوید: گل سوسن چلچراغ که با عنوان اثر طبیعی- ملی مورد حفاظت سازمان محیط‌زیست است، در حال حاضر محصور بوده و با استقرار یک پاسگاه محیط‌بانی و نیروی محیط‌بان به صورت شبانه‌روزی محافظت می‌شود. در ایام کرونا نیز خبررسانی‌های لازم برای ممنوعیت بازدید از محوطه گل سوسن چلچراغ انجام شد اما همچنان ما شاهد ورود گردشگران بی‌شمار برای بازدید گل هستیم. در همین راستا برای گردشگران امکان بازدید گل از پشت فنس فراهم شد و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی در اکیپ‌های محدود، گردشگران امکان بازدید گل را دارند.

دلایل ایجاد رویشگاه‌های جدید 
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست رودبار ادامه می‌دهد: برای حفاظت هرچه بهتر گل، دومین محیط‌بان اداره به نیروهای پاسگاه محیط‌بانی داماش اضافه و برای رفاه این نیروها، امکانات لوله کشی آب و گاز و تجهیزات رفاهی و خدماتی نیز فراهم شد. علی فرهی درباره دلایل رشد و افزایش رویشگاه سوسن چلچراغ در ارتفاعات دیگر شهرستان‌های گیلان به همشهری می‌گوید: پاسخ به این پرسش نیازمند تحقیق و بررسی میدانی است. تا به حال تحقیقی در این زمینه صورت نگرفته اما دو فرضیه برای این موضوع می‌توان طرح کرد. اول اینکه ممکن است محدوده فوق زیستگاه طبیعی گل بوده و به دلیل شباهت اقلیم و شرایط رشد، گل از دیرباز در آنجا رویش داشته. نظر دوم که محتمل‌تر است، اینکه بذر یا پیاز گل توسط افرادی به آنجا منتقل شده و در حال حاضر به مرحله گلدهی رسیده است. این بدان معناست که زیستگاه جدید مستعد و مناسب برای گل است. ولی اگر انتقال گل به صورت پیاز بوده است بایستی منتظر گذشت زمان شد و نتایج را بررسی کرد. چون در صورت بهینه نبودن شرایط رشد در بهترین حالت پس از چند سال گل‌ها از بین خواهند رفت. البته بوته‌کنی یا انتقال پیاز این گونه کمیاب ممنوع است و سازمان حفاظت محیط‌زیست به شدت با این موضوع برخورد می‌کند.

 

رویشگاه جدید، اینبار در املش 
اما به تازگی رویشگاه دیگری نیز در شهرستان املش شناسایی شده است که رئیس محیط‌زیست املش در این باره می‌گوید: در پایش میدانی محیط‌بانان و یکی از همیاران این شهرستان در ارتفاع ۱۲۰۰ متری از سطح دریا نزدیک به ۲۰۰ شاخه گل سوسن چلچراغ در محدوده‌ای به وسعت ۲ هکتار شناسایی و ثبت شد. محمدرضا روشنی به همشهری توضیح می‌دهد: این گل نادر نیازمند حفاظت بیشتر است و حتی علاقمند نبودیم رویشگاه جدید را اعلام کنیم. اما چون در محدوده منابع طبیعی روییده، لازم است نهادهایی چون گردشگری و یا منابع طبیعی نیز در حفاظت از این گونه نادر با محیط‌زیست مشارکت کنند. روشنی ادامه می‌دهد: گشت و کنترل توسط نیروهای حفاظت از محیط‌زیست ادامه دارد و تلاش می‌کنیم با کمک سپاه و بسیج و همیاران محیط‌زیست از عرصه‌هایی که رویشگاه این گل است مراقبت بیشتری داشته باشیم. قطعا برای بهبود نظارت‌ها نیازمند نیرو، خدمات خودرویی و… هستیم تا دست افراد سودجو از آسیب و صدمه به سوسن چلچراغ کوتاه بماند. روشنی اضافه می‌کند: سوسن چلچراغ یا لیلیوم لدربوری، گیاه خاص و بومی ایران است و فقط در ارتفاع حدوداً ۱۲۰۰ متری تا ۲۱۰۰ متری در ایران یافت می‌شود. سوسن چلچراغ یک گیاه علفی مقاوم است که بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر رشد می‌کند. این گیاه که یکی از گونه‌های تیره سوسن است، پیاز گل زرد بیضی شکل دارد، قطر آن به ۵-۷ سانتیمتر می‌رسد و به بخش‌های زیادی تقسیم می‌شود. ساقه سوسن چلچراغ، قوی و برگ‌های آن به طور عمودی و دارای موهای ظریفی بر روی لبه هستند. برگ‌هایی که گیاهچه به عنوان یک رویان ساخته، پس از آنکه از  خاک در می‌آیند به صورت فتوسنتیک تبدیل می‌شوند. علت ساطع شدن نور از این گل پرچم آن است که دارای موادی موسوم به فلئورسانس است و به همین سبب قابلیت بازتابش نور در شب را دارد.

روشنی می‌افزاید: این گیاه فقط سالی یک بار در ماه‌های خرداد و تیر رشد می‌کند که همین موضوع باعث شده افراد زیادی بخواهند در این زمان از سال آن را ببینند. اما از آنجایی که سوسن چلچراغ خیلی علاقه‌ای به ازدیاد و تکثیر ندارد با گذشت زمان بیش از پیش در معرض انقراض قرار می‌گیرد و این موضوع، بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست را نگران کرده است. این گل به محیط خشک و آفتابی در کنار خاک قابل نفوذ نیاز دارد تا بتواند در آنجا پرورش یابد.

به گزارش همشهری، برای نخستین بار در سال ۱۳۵۴ یک گیاه‌شناس آلمانی به نام «کارل فردریش فون لدبور» این گیاه را در داماش گیلان کشف کرد و در کتابی به نام «فلور شرق» که به بررسی پوشش گیاهی مناطق شرقی می‌پردازد، از آن سخن گفت. به افتخار این گیاه شناس در خارج از ایران نام این گل را   «لیلیوم لدربوری» گذاشتند. شورای عالی محیط‌زیست هم در همان زمان درخواست ثبت این گل را از دولت کرد و نام سوسن چلچراغ از سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی قرار گرفت.

منبع:همشهری