گرمه، شهری در دل میراث ماندگار جاده ابریشم
شهرستان گرمه در جنوب غربی استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از شمال غربی به استان گلستان (شهرستان گالیکش)، از غرب و جنوب به استان سمنان (شهرستان میامی)، از جنوب و شرق به شهرستان جاجرم محدود می‌شود.
در شمال غربی روستای دشت مدخل محور باب‌الرضا (ع) و پیونددهنده دو استان خراسان شمالی و گلستان و در گوشه جنوب غربی شهرستان، استان سمنان از طریق جاده مهم جدیدالاحداث به میامی متصل می‌شود. اقتصاد این منطقه عمدتاً بر مبنای کشاورزی، دام‌پروری و در دهه‌های اخیر حمل‌ونقل و صنایع وابسته است. با توجه به وضعیت اقلیمی، کشاورزی در بیشتر مناطق شهرستان به‌صورت کشت آبی است.
پیشینه شهرستان گرمه
شهرستان گرمه دارای پیشینه و تاریخ مشترکی با شهرستان جاجرم بوده است. در بخش‌های خوش آب‌وهوای شمال شهرستان یعنی مناطق دشت و سپیدداری تا رباط قره‌بیل محوطه‌های باستانی متعددی کاوش شده‌اند که با اکثر محوطه‌های اوج دوران شهرنشینی دشت گرگان هم‌دوره و بالطبع در ارتباط بوده‌اند. به نظر می‌رسد با متروکه شدن این کانون‌های فرهنگی، الگوی زندگی در این منطقه تغییر کرده و بجای زندگی در حاشیه رودخانه‌ها، اجتماعاتی شکل گرفتند که ادامه همان جوامع فرهنگ‌های متروکه دشت گرگان باشند.
در منابع تاریخی متعلق به اواخر دوران تاریخی و دوران اسلامی، از گرمه به «جرمق» یاد شده است. میراث ماندگار جاده ابریشم و آثار ارزشمندی چون رباط دینارزاری (دشت)، رباط قره‌بیل، رباط عشق و نیز قلاع تاریخی مهمی چون قزلر قلعه دشت (سلجوقی)، قلعه باشکوه جلال‌الدین (خوارزمشاهی)، قلعه خواجه سنگاور نارنج قلعه و قلعه منیر آباد (قرون ۷و۸ هجری) نشان‌دهنده اهمیت و رونق گرمه در دوران میانه اسلامی است.
فرهنگ و هنر
شهرستان گرمه مردمی متدین و مذهبی هستند با ترکیب فرهنگی و زبانی تاتی و فارسی (به‌جز روستاهای کردزبان: رباط قره‌بیل (بخشی ترک‌زبان)، چهارچوبه، شورک، قزل حصار علیا و سفلی، برزنه و کرکی)، هر سه شهر گرمه، ایور و درق از گذشته دارای مسجد جامع بوده‌اند که مساجد جامع تاریخی در این دو شهر هم‌اکنون نیز پابرجا است و به همت میراث فرهنگی مرمت و احیا شده‌اند. اهالی شهرستان گرمه دارای آداب و رسوم و سنت‌ها و آئین‌های متنوع و ماندگاری چون آئین‌های پر شور سوگواری حسینی در ماه‌های محرم و صفر (تعزیه‌خوانی، نمایش تنور خولی، علم‌گردانی، مراسم بیل گردانی یا تعزیه‌خوانی قوم بنی اسعد) و تقدیم نذورات، فتیر و حلیم و… است.
جاذبه‌های گردشگری و تاریخی شهرستان گرمه
قلعه جلال‌الدین
شماره ثبت ملی: ۱۵۷۷
قلعه جلال‌الدین یکی از مشهورترین قلاع نظامی خراسان بشمار می‌آید که در سده‌های ۷-۶ هجری ساخته‌شده است. قلعه جلال‌الدین در ابتدای بلوار امام رضا (ع) از شرق و اول شهر گرمه قرار دارد و با مصالح سنگ و ساروج به‌صورت یک شش‌ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای بلند احداث شده است. قلعه جلال‌الدین ازنظر ابعاد معماری در نوع خود کم‌نظیر است. بی‌تردید حفر چاه در دل صخره در گوشه غربی حیاط قلعه از شاهکارهای مهندسی این بناست.
اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی با هدف احیای قلعه جلال‌الدین به‌عنوان موزه از سال ۱۳۸۶ مطالعه و مرمت این بنا را آغاز کرد و در خرداد سال ۱۳۹۰ این بنا با عنوان موزه معرفی شخصیت‌های «جلال‌الدین» با تأکید بر شخصیت جلال‌الدین خوارزمشاه و با استفاده از تکنیک‌های مدرن صدا و نور (سیستم دیجیتال) افتتاح شد. پای تپه قلعه جلال‌الدین و در گوشه جنوب غربی چشمه‌ای پر آب و باصفا قرار دارد که ازجمله جاذبه‌های ارزشمند طبیعی این مجموعه گردشگری است.
رباط عشق
شماره ثبت ملی: ۱۱۰۶۲
رباط یا کاروانسرای عشق یکی از چندین رباط تاریخی شهرستان گرمه است که در دورۀ تیموری بر سر شاهراه ارتباطی گرگان و نیشابور در روستایی به همین نام بنا شده است. آثار و شواهد موجود نشان می‌دهد که در دورۀ تیموری در این محل کاروانسرای قدیمی‌تری وجود داشته که قدمت آن دست‌کم به قرون ۵-۴ هجری می‌رسد. به دستور امیرعلی شیر نوایی، وزیر دربار سلطان حسین بایقرا در کنار آن، رباط کنونی ساخته‌شده است. این کاروانسرا دارای پلان مستطیلی، حیاط مرکزی و صحن چهار ایوانی است که از هر طرف با غرفه‌های متعدد و اتاق‌هایی برای استراحت کاروانیان و باراندازها و اسطبل‌هایی برای نگهداری حیوانات و احشام آن‌ها احاطه شده است. مصالح اصلی بنا سنگ و ساروج و آجر است و طرح کلی آن تا حد زیادی به رباط قلی شباهت دارد.
رباط قره‌بیل
شماره ثبت ملی: ۴۵۷۴
کاروانسرا یا رباط قره‌بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به‌احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون ۵-۴ هجری می‌رسد و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. بعدها در دورۀ تیموری و زمانی که شاهراه کهن گرگان- نیشابور برای دسترسی به مشهد احیا می‌شود، به دستور امیرعلی شیر نوایی وزیر تیموری، رباط‌هایی در طول این مسیر ساخته‌شده و یا رباط‌های قدیمی مرمت می‌شود. در این فرایند رباط قره‌بیل نیز توسعه‌یافته و با الحاق بخش‌هایی جدید احیا و مورداستفاده مسافران قرار می‌گیرد.
مسجد جامع درق
شماره ثبت ملی: ۱۷۳۸۷
مسجد جامع درق یکی از آثار ارزشمند مذهبی-تاریخی شهرستان گرمه بشمار می‌رود که در دوره صفوی احداث شده است. این مسجد کوچک با الگوی معماری سنتی و مصالح خشت و گل ساخته‌شده و سقف آن با مجموعه‌ای از قوس‌های ضربی پوشش یافته است. در وسط بنا چهارستون درشت چهارگوش وجود دارد که گنبد بزرگ مرکزی بر روی آن‌ها قرار گرفته است.
مسجد جامع ایور
شماره ثبت ملی: ۱۷۳۸۴
مسجد جامع ایور یکی دیگر از آثار مهم مذهبی-تاریخی شهرستان گرمه است که بر اساس کتیبۀ داخل بنا در سال ۱۱۷۱ هجری ساخته‌شده است. مسجد با مصالح خشت و گل ساخته‌شده و سقف آن با گنبدهای کوچک ضربی پوشش یافته که بر روی هفت ستون و شش نیم ستون مدور بزرگ قرار گرفته است. در کتیبه سنگی مسجد جامع ایور بانی آن «رحیم بک» و معمار «قنبر علی آقا خراسانی» ذکر شده است.
نظرگاه گرمه
شماره ثبت ملی: ۲۰۲۹۸
بنای تاریخی موسوم به نظرگاه در داخل شهر گرمه و در خیابان شهید ناطق در کنار مسجد جامع قرار دارد. بر اساس کتیبه‌ای، این بنا در سال۱۱۴۲یعنی کمی پیش‌تر از آغاز حکومت نادرشاه افشار ساخته‌شده است. در شعری که در این کتیبه آمده، فرد نابینایی به حضرت علی متوسل شده و حضرت علی (ع) به خواب وی آمده و شفایش داده است. ازآن‌پس این مکان را «نظرگاه علی (ع)» نامیده‌اند. مردم اعتقاد و احترام قابل‌توجهی به این نظرگاه دارند و در ایام سوگواری و اعیاد مذهبی مراسم و آئین‌های زیادی در آن برگزار می‌شود.
منطقه نمونه و روستای هدف گردشگری دشت
روستای دشت در ۸۰ کیلومتری شمال غرب گرمه، در مسیر جاده بجنورد- گرگان واقع شده است. آب‌وهوای این منطقه از نوع معتدل کوهستانی است و به دلیل نفوذ هوای مرطوب دریای مازندران مراتع سرسبز و در بخش‌هایی پوشش تنک جنگلی دارد. محیط مناسب دشت در دوره باستان نیز جوامع انسانی را به خود جذب کرده و امروزه آثار آن به شکل قلعه، سردابه، تپه و محوطه‌های باستانی نمود یافته است. عمده‌ترین صنایع‌دستی روستای دشت شال‌بافی و قالی‌بافی است و در بین ورزش‌های محلی آن کشتی باچوخه سرآمد است. سوغات دشت انواع تخمۀ آفتابگردان است. پخت غذاهای سنتی شامل انواع آش و نان محلی و رواج مراسم و آیین‌های محلی همچون جشن نوروز، ۱۳ بدر و مراسم سوگواری ایام محرم و جشن برداشت گندم، به این روستا چهره خاصی بخشیده است.
منطقه لاله‌های واژگون خمبی
خمبی نام منطقه‌ای تقریباً به وسعت ۱۰ هکتار در ۱۵ کیلومتری جنوب روستای رباط قره بیل و نیز حدود ۴۰ کیلومتری شمال غربی شهر گرمه است که ذخیره‌گاه ژنتیکی ارزشمندی از لاله واژگون در خراسان شمالی محسوب می‌شود. این منطقه یکی از رویشگاه‌های مهم گل لاله واژگون زرد یا اشک مریم از خانواده سوسن است که عمری بسیار کوتاه دارد و نهایتاً تا اوایل اردیبهشت‌ماه شاداب و دیدنی است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.