کپی‌برداری اماراتی‌ها با معماری شهر بستک ایرانی

وقتی شیوخ عرب امارات در پی تاریخ‌سازی برای کشورشان هستند و محله بستکیه دوبی را مهمترین المان تاریخی خود می‌دانند، شهر بستک در ایران بناهای تاریخی خود را یک به یک از دست می‌دهد.سام سطوت‌زاده، از فعالان گردشگری و دوست داران میراث فرهنگی درباره ریشه شکل گیری محله تاریخی بستکیه در شهر دوبی کشور امارات اظهار کرد: شهر بستک در شمال غربی استان هرمزگان با استان فارس هم مرز است. در دوران صفویه، گروهی به شهر بستک و اطراف آن مهاجرت کرده و در سلسله افشاریه و زندیه با حکم حکومتی نادرشاه افشار و پس از آن کریم خان زند، خوانین بستک مشهور به خاندان بنی عباسی، حکومت محلی جهانگیریه را بنا کردند.وی گفت: حاکمان محلی بستک زیر نظر والی فارس بودند و چون از نظر سیاسی با آن‌ها در ارتباط بودند و بخشی از سواحل جنوبی از جمله بندر لنگه را نیز تحت حکومت خود داشتند؛ باعث شده معماری فارس در معماری بستک تأثیر بگذارد. بندر لنگه زمانی از نظر سیاسی و تجاری بسیار مورد اهمیت بود و تجار بستکی از طریق بندر لنگه با هند و آفریقا تجارت می‌کردند. این مسائل موجب شد تا معماری شهر بستک توسط این تجار با تلفیقی از معماری استان فارس، کرانه‌های خلیج فارس و کشورهایی از جمله هند و آفریقا شکل بگیرد. این نوع المان‌های معماری را می‌توان در شیشه‌های رنگی خانه صولت و چهلستون قلعه خان (خانه بنی عباسی) بستک، آئینه کاری‌های این قلعه نیز مشاهده کرد. این موضوع در کتاب دکتر فریدون فراهانی با عنوان «سبک معماری بستکی، سبکی فراتر از خاستگاه» نیز اشاره شده است.

این دوستدار میراث فرهنگی در استان هرمزگان تصریح کرد: گروهی از بستکی‌ها در بندر لنگه ساکن شدند تا بتوانند با کشورهای آفریقایی و هند تجارت مروارید داشته باشند چون بندر لنگه به شهر مروارید معروف تر بوده است. در اینجا نیز گروهی از مردم عرب کشورهای خلیج فارس به نام قواسم زندگی می‌کردند که تحت حکومت ایران و حاکمان بستک بودند این افراد به همراه تجار بستک در سال ۱۸۸۷ به کشورهای خلیج فارس مهاجرت کردند. در این زمان در واقع اولین مهاجرت بستکی‌ها به کشورهای خلیج فارس انجام شد. بعد از آن مهاجرت دوم بستکی‌ها به کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله به دوبی در امارات بود اما موج گسترده آن در دهه ۱۹۳۰ در واکنش به سیاست‌های رضاشاه از جمله عوارض گمرکی و کشف حجاب اتفاق افتاد. در این سال‌ها نیز خیلی از تجار بستکی از بندر لنگه شبانه به امارات مهاجرت کردند. به همین دلیل بندر لنگه اهمیت تجاری خود را از دست داد ولی از آن طرف بستکی‌های مهاجر نه تنها فرهنگ و آداب و رسوم و غذاهای محلی خود را به امارات بردند بلکه معماری بستکی را نیز در امارات پیاده کردند.

این فعال گردشگری در استان هرمزگان بیان کرد: تجار بستکی مهاجر مورد استقبال شیوخ دوبی قرار گرفتند و در زمین‌های بایر دوبی اقدام به ساخت و ساز کردند. در این میان فردی به نام محمد فاروق العرشی با امکاناتی که داشت، در زمین بایر دوبی پایه گذار محله بستکیه شد. محمد البنا و محمد معمار دو استادکار شهر بستک ایران بودند که به دعوت تجار به دوبی رفتند. آنها در محله‌ای که به نام بستکیه مشهور شد به دلیل شرایط اقلیمی مشابهی که با ایران و کرانه‌های خلیج فارس وجود داشت، معماری بستکی را با همان المان بادگیرها پیاده کردند.

وی افزود: اکنون می‌توان بادگیرهایی را در امارات مشاهده کرد که دارای تزئینات بادگیرهای بستک با سازه معماری سواحل خلیج فارس است. در تزئینات داخلی خانه عبدالرحیم زرعونی از آریه گچ‌های زغالی به تقلید از مسجد جامع بستک استفاده شده است. یکی از خانه‌ها متعلق به حاج محمودخان پسندخواه در هرنگ با یکی از خانه‌های محله بستکیه دوبی بسیار شباهت دارد. در مناطق دیگر امارات نیز از المان‌های معماری ایرانی و بستکی استفاده شده است.

وی گفت: نویسنده کتاب دوبی سریع‌ترین شهر جهان نوشته که در حدود سال‌های ۱۹۰۰ میلادی بیش از ۶۰ درصد از بازاریان دوبی ایرانیانی هستند که تجارت آنجا را راه اندازی کرده‌اند. اما حالا مشاهده می‌کنیم که اماراتی‌ها چند سالی است که نام محله تاریخ البستکیه را به الفهیدی تغییر داده‌اند. آنها قصد دارند تا این محله را به عنوان میراث جهانی خود در فهرست یونسکو ثبت کنند. حتی از همین المان‌های معماری ایرانی در المان‌های معماری خود به عنوان هویت امارات استفاده می‌کند.

سطوت‌زاده با بیان این‌که تنها محله تاریخی دوبی بستکیه است گفت: سالانه چندین میلیون نفر از این محله تاریخی دیدن می‌کنند و گردشگران زیادی به این‌جا رفته و تبلیغات وسیعی درباره آن انجام می‌شود. این در حالی است که معماری شهر بستک در ایران رو به تخریب است.

مهر نوشت، وی گفت: زلزله سال ۹۲ باعث شد چندین خانه و قلعه که بیش از صد اتاق داشتند از بین بروند یا آسیب‌های جدی ببینند. از جمله خانه قلعه خان بستک یا خانه کاظم که قابلیت مرمت داشتند اما به حال خود رها شدند تا جایی که در سال ۹۵ بیشتر این بناها تخریب شد چه آن‌هایی که در فهرست میراث ملی ثبت بودند و چه آن‌هایی که ارزش ثبت داشتند. این آثار و معماری و بناها در حالی تخریب می‌شوند و مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند که بناهای محله بستکیه در دوبی روزبه‌روز در حال مرمت و رسیدگی است.

منبع:اسکان