پرونده سراسری راه آهن با ورسک جهانی شد

عباس مهدوی، فعال گردشگری و محقق حوزه راه آهن در یادداشتی نوشت: رضاشاه همیشه ارتباط خوبی با آلمانی‌ها داشت و به آلمانی‌ها به خاطر دیدگاه هیتلر نزدیک شد. در آن دوره عصر جدیدی از ارتباط ایران و آلمان شکل گرفت و رضا شاه و هیتلر پیام‌هایی با اهداف سیاسی رد و بدل می‌کردند یکی از این پیام‌های سیاسی درباره افتتاح خط راه آهن شمال به جنوب بود که هیتلر در نامه‌ای به مناسبت افتتاح این خط به رضاشاه این راه آهن را یکی از شاهکارهای مهندسی برای ایران و مفید دانست و تبریک گفت.

رابطه هیتلر و رضاشاه دو طرفه بود تا جایی که هیتلر در سال ۱۳۱۷ برای رضاشاه پیام تبریک نوروزی فرستاد ضمن این‌که آلمانی‌ها در مسیر ساخت راه آهن نقش پررنگی داشتند این مسیر به خاطر استفاده متفقین به نگرانی هیتلر منجر شد.

در سایت مؤسسه پژوهشی معاصر هم آمده ملکه مادر در خاطراتش گفته که چند روز بعد از اشغال ایران، رضا شاه به من گفت ما اشتباه کردیم که پل ورسک را منهدم نکردیم ما باید از همان اول مرداد ماه که زمزمه حمله به ایران را شنیده بودیم اقدام به نابودی راه آهن می‌کردیم.

می‌گویند که رضاشاه تا آخر عمر حسرت می‌خورده که چرا پل را خراب نکرد. راجع به این موضوع در دانشنامه مازندران هم نکاتی اشاره شده و نوشته که هیتلر توسط ژنرال مایلر به دربار نامه زده و نوشته پل ورسک منفجر شود که روس‌ها نتوانند نیرو و غذا از شمال به جنوب برسانند تا آلمانی‌ها در این مدت فرصت کافی برای نابودی استالینگراد را داشته باشند.

هیلتر قول داد که بعد از پایان جنگ بهتر از آن پل را به پاس زحماتی که رضاشاه کشیده بسازد اما رضا شاه در پاسخ نامه نوشته ایران عضو کنوانسیون ژنو بوده و هیچ کشوری حق ورود به ایران را ندارد. رضا شاه فکر می‌کرد که چون بی طرف هست کشوری به آن حمله نمی‌کند. اما این اتفاق نیفتاد. در خاطرات دکتر محمد سجادی هم که وزیر راه رضا شاه بود هم به تصمیم برای مین گذاری و از بین رفتن پل ورسک اشاره شده است.

این پل به صورت مخفیانه مین گذاری شد اما بعداً متفقین آن‌ها را پیدا کرده و خنثی کردند. مین گذاری پل و خنثی شدن آن و حسرت رضا شاه در منابع مختلف ذکر شده است.

مسیر راه آهن از نظر تاریخی و صنعتی جزو میراث ارزشمند ایران محسوب می‌شود. روزانه ۱۱ هزارتن سلاح و مهمات و اقلام مورد نیاز از این مسیر جابجا می‌شد که در زمان خودش در هیچ نقطه دنیا انجام نشده بود. پس گردشگران علاقمند فرهنگی روسی می‌توانند از این مسیر دیدن کنند.

حتی در مقطعی ریاست اداره مهندسی راه آهن شمال برعهده یک ژاپنی بوده است چند ملیتی بودن و این همکاری مشترک با کارگران و متخصصان ایران با این وسعت در هیچ مقطعی انجام نگرفته است.

هنوز تلفن‌های هندلی در ایستگاه‌های راه آهن استفاده می‌شود و حتی ابزار مورد نیاز نگهداری خطوط و مسیر نظیر بیل و کلنگ با همان شیوه ۸۰ سال قبل تولید می‌شود. این هم بخش کوچکی از جذابیت‌های آن است که می‌تواند جاذبه‌ای برای گردشگران داخلی و خارجی باشد.

اکنون راه آهن سراسری ایران که پل ورسک بخشی از آن است در فهرست جهانی به عنوان میراث صنعتی ایران ثبت شده است راه اهن شمال به دلیل چند ملیتی بودن قابلیت بسیاری در جذب گردشگران اروپایی دارد.