سی و سه پل، نماد اصفهان
اگر پس از غروب آفتاب و تاریک شدن هوا به سمت خیابان چهارباغ بالا و حاشیه ی زاینده رود بروید، گردنبندی بسیار زیبا با سی و سه دانه ی طلایی رنگ را بر روی زاینده رود خواهید یافت که تصویر آن بر روی آب منعکس شده است. این گردنبند طلایی که دو طرف زاینده رود را به یکدیگر متصل ساخته است، شناخته شده ترین نماد شهر اصفهان می باشد که ازعهد صفوی برای ما به یادگار مانده است.
معرفی سی و سه پل
اولین تصویری که با شنیدن نام شهر اصفهان در ذهن تداعی می شود، تصویر زاینده رود و پل معروف سی و سه پل می باشد. به عبارتی می توان این پل صفوی را سنبل اصفهان دانست که قسمت شمالی و جنوبیِ زاینده رود را به یکدیگر متصل ساخته است.
سی و سه پل که در گذشته به پل الله وردی خان یا پل شاه عباسی نیز شهرت داشته است، طولانی ترین و در عین حال یکی از زیبا ترین پل های ساخته شده بر روی زاینده رود می باشد. این شاهکارِ پل سازی و معماری در زمان سلطنت شاه عباس کبیر زیر نظر الله وردی خان گرجی (سپهسالار حکومت صفوی) ساخته شد و در کنار پل خواجو تبدیل به یکی دیگر از یادگار های ماندگار حکومت صفوی در اصفهان شد. آن چیزی که سی و سه پل را از سایر پل ها جدا می سازد، هماهنگی و هارمونی بی نظیر این پل با زاینده رود و محیط اطراف خود می باشد، به گونه ای که سی و سه پل در طول قرن ها به بخشی جدایی ناپذیر از زاینده رود بدل گشته است و نمی توان زاینده رود را بدون سی و سه پل تصور کرد. سی و سه پل تنها پلی ساده برای عبور و مرور نمی باشد، بلکه از روزگاران گذشته تا به امروز جایگاه ویژه ای بین اهالی اصفهان داشته است و همچنان نیز دارد؛ مردمی که خسته از زندگی روزمره به سی و سه پل پناه می برند تا خستگی های خود را به زاینده رود بسپارند و برای ساعاتی ذهن خود را از هیاهوی زندگی و کار، آرام سازند. با ما همراه باشید تا از این جاذبه ی گردشگری تاریخی دیدن کنیم.
تاریخچه ی سی و سه پل
در منابع مختلف، تاریخ های متفاوتی برای سال ساخت سی و سه پل ذکر شده است. اما بدون شک می توان گفت سی وسه پل در زمان سلطنت شاه عباس کبیر و به دستور او ساخته شده است. شاه عباس که قصد داشت دو قسمت شمالی و جنوبی زاینده رود و به دنبال آن چهارباغ عباسی، چهارباغ بالا، باغ هزارجریب، عباس آباد و محله جلفا را به یکدیگر متصل سازد، یکی از سرداران مشهور خود به نام ” الله‌وردی‌خان اوندیلادزه گرجی” را مامور کرد تا مقدمات ساختِ این پل را فراهم کند. الله‌وردی‌خان نیز یکی از برترین معماران آن دوران یعنی “استاد حسین بنای اصفهانی” را برای احداث این پل انتخاب کرد.
در برخی منابع آمده است که اندیشه ی ساخت سی و سه پل به سال 977 شمسی (1008 هجری قمری) مقارن با دوازدهمین سال سلطنت شاه عباس کبیر باز می گردد و شاه عباس، الله‌وردی‌خان را در سال 1011 هجری قمری مامور کرد تا ساخت پل را به اتمام برساند.
در برخی منابع دیگر نیز آمده است که طبقه ی زیرین سی وسه پل در سال 1005 هجری قمری ساخته شد و در سال 1011 نیز طبقه ی بالا تکمیل شد تا در صورت طغیان زاینده رود، مردم در هنگام گذر از پل دچار مشکل نشوند. به هر روی همانطور که گفته شد، بدون شک سی وسه پل در زمان سلطنت شاه عباس کبیر، تحت نظارت الله وردیخان و با دستان هنرمند استاد حسین بنای اصفهانی ساخته شد.
سی و سه پل، محلی برای برای برگزاری جشن ها و مراسم
سی و سه پل از دیرباز به عنوان محل اتصال ساحل شمالی و جنوبی زاینده رود، جایگاه ویژه ای بین مردم کوچه و بازار دارد و همچون آهنربایی قدرتمند مردم را از سراسر شهر اصفهان به خود جذب می کند. در قرونِ گذشته جشن ها و اعیاد مختلفی بر روی این پل یا نزدیک آن برگزار می شده است. به عنوان مثال مردم اصفهان در زمان حکومت صفویان برای برگزاری جشن ها و مراسم مختلفی همچون جشن آب پاشان، مراسم خاج‌شویان و یا نوروز باستانی بر روی این پل و اطراف آن جمع می شدند و به جشن و شادی می پرداختند.
جشن آب پاشان
جشن آب پاشان یا جشن آبریزگان که به نوروز طبری نیز شهرت داشته است، یکی از رسوم مشهور و سنتی است که در موعد نوروز انجام می‌شده است و با شست‌وشو، غسل و آب پاشیدن به یکدیگر همراه بوده است. این جشن در روز شش فروردین انجام می شده است و مردم برای تبرک و دفع کثیفی ها با آب قنات و حوض خود را می شسته اند.
مراسم خاج شویان
مراسم خاج شویان یکی از رسوم مذهبی مسیحیان است که در سیزدهمین روز از سال نوی میلادی برگزار می شود. مناسبت این جشن بنا به باور مسیحیان شرقی غسل تعمید حضرت عیسی در رود اردن می باشد. در گذشته مسیحیان در این روز در آب های جاری غسل می کرده اند و ارامنه ی اصفهان نیز در زمان صفویان مراسم خاج شویان را در کنار سی وسه پل برگزار می کرده اند.
نام های دیگر سی و سه پل
پل زاینده رود: از آنجا که سی و سه پل طولانی ترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود است، به این نام شهرت یافته است.
پل شاه عباسی: از آنجا که این پل در زمان سلطنت شاه عباس کبیر و به دستور او ساخته شد به پل شاه عباسی شهرت یافته است.
پل الله ورديخان: سی وسه پل تحت نظارت الله وردی خان گرجی -سردار سپاه صفوی- احداث شد. از این رو به آن پل الله وردی خان نیز می گویند.
پل جلفا: زیرا مردم ساکن در قسمت شمالی اصفهان برای رفتن به محله ی جلفا-واقع در قسمت جنوبی اصفهان- از روی این پل عبور می کرده اند.
پل چهل چشمه: گفته می شود سی و سه پل در ابتدا چهل دهانه داشته است و عبور آب از میان این چهل دهانه، به مثابه عبور آب از چهل چشمه بوده است. از این رو در گذشته به آن چهل چشمه می گفته اند.
سى و سه چشمه: به مرور زمان با کاشت درخت در مسیر زاینده رود، مسیر آب دچار انحراف شد و دیگر نیازی به بخشی از این پل نبود. از این رو هفت دهانه ی این پل با گذشت زمان تخریب شدند و تنها سی و سه دهانه باقی ماند که به آن سی و سه چشمه می گفتند.
معماری سی و سه پل
ژان شاردن جهانگرد فرانسوی که در زمان شاه عباس دوم به ایران سفر کرده بود، معماری سی و سه پل را شاهکار و شگفت آفرین خوانده است. گارسیا دِ سیلوا -سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس- نیز از سی و سه پل به عنوان یکی از برجسته ترین آثار معماری در ایران یاد کرده است.
همانطور که پیشتر گفته شد الله وردیخان که از طرف شاه عباس مامور ساخت سی و سه پل شده بود، استاد حسین بنای اصفهانی را برای احداث این پل برگزید. معمار اما بر خلاف رسوم پیشین که پل ها را بر روی قسمت کم عرض رودخانه می ساخته اند، عریض ترین قسمت از زاینده رود را برای ساخت این پل انتخاب کرد. انتخاب این قسمت از رودخانه به آن جهت بود که عریض تر شدنِ بستر رودخانه باعث می شد از شدت فشار آب تا حدی کاسته شود و عمق آب نیز کاهش یابد و از این رو کار ساخت پل آسانتر می شد. از طرفی منظره ی این قسمت از زاینده رود بهتر از قسمت های دیگر بود و در نهایت همه ی این موارد باعث شد تا سی و سه پل در این قسمت احداث شود.
مصالح به کار رفته در ساخت سی و سه پل سنگ و ملات ساروج و گچ می باشد. شالوده و پایه های پل از سنگ و آهک و قسمت های بالایی نیز از آجر و ملات ساخته شده اند. ساروج از ابتکارات کهن معماران ایرانی و نوعی ملات از خاک رس، آهک و مواد دیگر است که برای ساخت حوض، پل، آب‌انبار، برکه، گرمابه و سد استفاده می شده است. استفاده از ملات ساروج برای ساخت سی و سه پل، خود گواه دیگری بر نبوغ معمار می باشد، چرا که استحکام و مقاومت ساروج در برخورد با آب و رطوبت افزایش می یابد و از این رو عبور دائمی آب نه تنها ضرری برای بنا نداشته است، بلکه باعث استقامت بیشتر آن نیز می شده است. به همین دلیل برخی کارشناسان بر این باورند که خشکی بیش از اندازه ی زاینده رود ممکن است به پل آسیب بزند.
سی و سه پل به صورت دو طبقه ساخته شده است؛ طبقه‌ی زیرین پایه و شالوده‌ی پل می باشد و پایه های سی و سه پل به گونه ای ساخته شده اند که آب به راحتی از کنار آنها عبور می کند و مانعی برای عبور آب نمی باشند. طبقه ی دوم پل از سه مسیر تشکیل شده است: مسیر عریض میانی که مخصوص عبور چهارپایان و درشکه بوده است و دو مسیر در طرفین پل که مخصوص رفت و آمد مردم بوده است. امروزه اما از هر سه مسیر برای عبور و مرور مردم استفاده می شود. پشت بام طاق ها نیز در زمان طغیان رودخانه مورد استفاده قرار می گرفته است و قسمت زیرین پل نیز در زمان های خشکسالی، محل عبور و مرور بوده است.
سی و سه پل در ابتدا چهل دهانه (طاق) داشته است و طول آن به 360 متر می رسیده است. اما با گذشت زمان و انحراف مسیر آب، هفت دهانه پل تخریب شدند و امروزه تنها سی و سه دهانه باقی مانده است. در حال حاضر سی و سه پل با 298 متر طول و 14 متر عرض، طولانی ترین پل ساخته شده بر روی زاینده رود می باشد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.