چهل‌منبر و گِل‌مالی دو آیین محرم در لرستان
آیین سنتی چهل منبر در خرم‌آباد
هرساله در روز نهم محرم مصادف با تاسوعای حسینی، مردم خرم‌آباد آیین سنتی چهل منبر را به یاد چهل منزل طی شده حضرت زینب (س) از کربلا تا شام برپا کرده و حاجات خود را از خداوند طلب می‌کنند.
شاید تعداد منبرها در این مراسم، برگرفته از فرهنگ ایرانی باشد، که در آن عدد چهل، برای مردم، معتبر و مقدس بوده و در زوایای مختلف فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
چهل منبر، آیینی است که در آن از صبح تاسوعا، زنان و دختران سیاهپوش و نقاب زده، در کوچه پس کوچه‌های قدیمی شهر (محله باغ دختران)، با پای برهنه و بدون آنکه با هم سخن بگویند به یاد اسارت و رنج‌های حضرت زینب (س)، با روشن کردن چهل شمع در چهل مجلس به عزاداری می‌پردازند و یا نذر خود را ادا می‌کنند. این بانوان در سقاخانه‌ها و یا هر مجلسی که مراسم روضه خوانی در آن برپاست، مکث می‌کنند و شمعی روشن نموده و نقل و یا قندی نیز در آنجا می‌گذارند، سپس به مجلس و منبر بعدی می‌روند و این عمل را تا چهل منزل انجام می‌دهند و حاجت خود را می‌خواهند. این مراسم سابقا، توسط زنان برگزار می‌شد و امروزه مردان نیز به انجام آن تمایل دارند. برای حاجتمندان و برگزارکنندگان، فرقی نمی‌کند که این مراسم در چه فصلی از سال برگزار می‌گردد، در تابستان‌های گرم و یا در سرمای زمستان، آنچه مهم است، نشان دادن عشق و علاقه به اهل بیت پیامبر بخصوص حضرت زینب (س) است. گاهی خستگی زیادی بر این عزادارن غالب می‌شود ولی باز همچنان این منازل را با اشتیاق و یکی پس از دیگری طی می‌کنند تا به منبر چهلم برسند. گاه این مراسم تا غروب تاسوعا طول می‌کشد. در سال‌های نخست، این رسم منحصر به همان منبری بود که در دهه عاشورا روضه می‌خواندند، بعدها در هر مجلس منبری می‌گذاشتند تا مردم در آن مکان، شمع روشن کنند.
مراسم چهل منبر خرم آباد، به شماره ۳۲۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آیین گِل‌مالی در لرستان
گِل مالی آیینی است که مردم لر در سوگواری‌های مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده یا عزاداری‌های مذهبی انجام می‌دهند. گل‌مالی در زبان لری با عنوان خَه‌رَّه گیری تلفظ می‌شود. خَرّه به معنای گِل است. آیین گل‌مالی در روز عاشورا دهم ماه محرم در استان لرستان برگزار می‌گردد.
با فرا رسیدن ایام محرم و صفر به ویژه روز عاشورا مردم لرستان غرق در عزا و ماتم می‌شوند و بر اساس رسم دیرینه خود که در عزای عزیزان، خود را سر تا پا گل مالی می‌کنند، بار دیگر خاک عزا بر سر می‌گیرند. آیین خاص گل مالی در خرم‌آباد و مناطق اطراف آن دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز تراش عباس موسوم است شروع می‌شودو در روز هفتم محرم عزاداران حسینی به حمام رفته و پس از اصلاح سر و صورت و نظافت کامل، لباس‌های تمیز می‌پوشند که این روز را تراش عباس می‌نامند. از این روز به بعد، عده‌ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گردآوری هیزم در سطح شهر می‌پردازند تا اگر در روز عاشورا برف و باران ببارد و هوا سرد باشد، عزادارانی که در گِل می‌افتند (مراسم گِل افتادن) از سرما حفظ شوند.
به این منظور عده‌ای در محل دوره افتاده و با خواندن جملات و ابیاتی از خانه‌ها تقاضای هیزم می‌کنند که مردم نیز با کمال میل بسته به نذری که دارند به آنان هیزم می‌دهند.
در روز تاسوعا نیز عزاداران خاک نرم و مخصوصی به نام گِل (گل رس) را مهیا کرده و در میدان‌های بزرگ و کوچک که معمولاً با آجر چینی در جلوی خیمه‌ها و تکیه‌های شهر درست می‌شود می‌ریزند و در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گِل روز عاشورا را مهیا می‌کنند.
روز عاشورا، عزاداران فراخوانده شده با حضور در تکیه‌های محله و گِل مالی کردن خود گرد آتش می‌ایستند تا از سرما محفوظ مانده و شروع به سینه زنی و عزاداری می‌کنند.
مردم لرستان از کودک و جوان، زن و مرد خود را همزمان با آغاز روز عاشورا در گِل و گلابی که از قبل آماده شده، گِل مالی می‌کنند.
زنان به یاد مصیبت و بی‌برادر شدن حضرت زینب (س) گِل را بر چادر سیاه و سر خود می‌مالند و دسته‌های عزاداری هر کدام سعی می‌کنند خود و دیگری را کمک کنند، تا سر تا پای خود را گِل یا همان خَ‌رَّه (به زبان لری) بگذارند. مردم در روز عاشورا لباس سیاه خود را به رنگ گِل در می‌آورند و نماز ظهر عاشورا را با همان لباس‌ها برپا می‌کنند. در حین گِل مالی نوحه‌های محلی نیز خوانده می‌شوند.
این آیین سوگواری مردم لرستان با شماره ثبت ۵۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.