میدان نقش جهان اصفهان (میدان امام)
میدان نقش جهان در شهر اصفهان همچون فرشی گرانبها و خوش بافت در میان این شهر تاریخی گسترده شده است و با آغوشی باز پذیرای گردشگران و مهمانان از سراسر دنیا می باشد. با قدم گذاشتن بر روی این فرش زیبا، به یکباره خود را در ایرانِ عصر صفوی خواهید یافت و با نگریستن به هر گوشه ی آن، شاهد اوج هنرِ معماران، کاشیکاران و نقاشان عصر صفوی خواهید بود.
معرفی میدان نقش جهان
میدان نقش جهان تا پیش از انقلاب اسلامی با نام میدان شاه شناخته می‌شد و پس از انقلاب، نام آن به میدان امام تغییر یافت. البته این میدان در طول تاریخ به نام های دیگری همچون میدان بزرگ، میدان اصلی، میدان نو، میدان قصر و میدان سلطنتی نیز خوانده می شده است که همه ی این اسامی گواهی بر اهمیت این میدان در طول تاریخ می باشند.
به طور کلی میدان ها یکی از اجزای مهم در شهرسازی می باشند و اشاره به فضاهای باز و گسترده ای دارند که به عنوان محل تجمع افراد و برگزاری فعالیت ها و رویدادهای مختلف، مورد استفاده قرار می گیرند. این فعالیت ها که وجه اشتراک همه ی آنها در تجمع و گردهمایی مردم است، شامل فعالیت های اقتصادی (دستفروشی، بازارهای گوناگون)، فرهنگی (برپایی جشن ها و مراسم های ملی و مذهبی) و یا رویداد های دیگر همچون برپایی تظاهرات و …می باشند. علاوه بر آن ارگان های حکومتی و کشوری همچون شهرداری ها و وزارتخانه‌ها معمولاً پیرامون میادین اصلی شهرها ساخته می شوند تا مردم بتوانند راحت تر به این مراکز دسترسی داشته باشند.
میدان نقش جهان در شهر اصفهان نیز از این قاعده مستثنی نیست و همه ی ویژگی های ذکر شده را دارد. این میدان در زمان حکومت صفویان به عنوان یک مرکز سیاسی، تجاری، فرهنگی و مذهبی احداث گردید. حضور عمارت هایی همچون بازار قیصریه به عنوان مرکزی تجاری، کاخ عالی قاپو به عنوان دولتخانه ی شاهان صفوی و مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام به عنوان مراکز مذهبی در میدان نقش جهان، همگی گواهی بر جایگاه رفیع و اهمیت این میدانِ تاریخی می باشند. اهمیت و جایگاه میدان نقش جهان در عصر صفوی و دوره های بعد از آن را می توان با میدان الکساندر در شهر برلین، میدان بورگ دو فور در شهر ژنو، میدان قهرمانان در شهر وین، میدان سرخ مسکو و میدان کنکورد در شهر پاریس مقایسه کرد.
این جایگاه رفیع تاریخی، سیاسی و فرهنگی باعت شد تا نام میدان نقش جهان در هشتم بهمن ماه سال ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران و در اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود.
تاریخچه ی میدان نقش جهان
تاریخ میدان نقش جهان به پیش از حکومت صفویان باز می گردد؛ در آن زمان در محلِ فعلی میدان نقش جهان، باغی بزرگ و وسیع به نام نقش جهان قرار داشت که محل استقرار عمارت های حکومتی و دولتی امپراتوری تیموری و آق‌قویونلو ها بود. بخش میدانی این باغ که به درب کوشک شهرت داشت، در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل عمارت عالی قاپو قرار داشت. در آن دوران از این محل برای برگزاری جشن ها و مراسم های ملی و مذهبی و یا اعدام محکومان استفاده می شد.
شاه عباس اول پس از به قدرت رسیدن و تغییر پایتخت از قزوین به اصفهان، دستور داد تا شهر اصفهان دچار تغییر و تحول شود و عمارت ها، کاخ ها و مراکز نوینی درخور پایتخت جدید ساخته شوند. به همین جهت او دو تن از معماران سرشناس آن دوران یعنی استاد محمدرضا اصفهانی و استاد علی اکبر اصفهانی را مامور ساخت تا بنای اولیه ی میدان نقش جهان را پایه‌گذاری کنند. با بررسی و مطالعه ی منابع تاریخی متوجه می شویم که ساخت میدان نقش جهان در سال 1011 هجری قمری (980 شمسی / 1602 میلادی) آغاز شد و پس از گذشت سی و پنج سال نهایتا در سال 1046 هجری قمری (1015 شمسی / 1637 میلادی) و در زمان حکومت شاه صفی یکم به پایان رسید. گفته می شود میدان نقش جهان در قرن هفدهم میلادی یکی از بزرگترین و مطرح ترین میدان های دنیا بوده است و جهانگردان و سفرنامه نویسان بسیاری همچون ژان شاردن فرانسوی از آن به عنوان زیباترین میدان در دنیا نام برده اند. شایان ذکر است پیش از ساخته شدن میدان نقش جهان، میدان کهنه یا همان میدان عتیق (سبزه میدان) به عنوان مهمترین میدان در شهر اصفهان شناخته می شد. اما با تکمیل ساخت میدان نقش جهان، کسبه، تجار و بازاریان به سوی این میدان سرازیر شدند و میدان قدیمی، کهنه میدان نام گرفت.
میدان نقش جهان به سرعت در مسیر پیشرفت و رونق قرار گرفت و به دستور شاه عباس اول عمارت های حکومتی و مذهبی در اطراف این میدان بنا گشتند. از مهمترین این عمارت ها می توان به بازار قیصریه واقع در ضلع شمالی میدان، کاخ عالی قاپو واقع در ضلع غربی، مسجد امام در ضلع جنوبی و مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی اشاره کرد. به عبارت بهتر می توان گفت میدان نقش جهان پیوندی مستحکم میان حکومت، مذهب و بازار ایجاد کرد و به سرعت تبدیل به یکی از مراکز مهم در شهر اصفهان شد. میدان امیرچخماق در شهر یزد و میدان صاحب آباد در شهر تبریز نمونه های دیگر این نوع میدان می باشند.
میدان نقش جهان در دوران شاه عباس کبیر و جانشینانش محل برگزاری جشن های ملی همچون نوروز و اعیاد مذهبی بود. شاهان صفوی از ایوان کاخ عالی قاپو رژه ی ارتش، بازی چوگان، مسابقات اسب سواری و پهلوانی را که در این میدان انجام می شد، مشاهده می کردند و در سایر روزها نیز مردم در آن به گشت و گذار و خرید و فروش مشغول می شدند.
با نزدیک شدن به پایان حکومت صفوی و به خصوص در زمان سلطنت شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، میدان نقش جهان نیز به مرور شکوه و رونق پیشین خود را از دست داد و دیگر خبری از آب های روان و درختان سرسبز نبود. با حمله اشرف افغان به اصفهان این روند تخریب شدت گرفت و تا زمان حکومت قاجار نیز ادامه داشت. در این دوران بخش‌های زیادی از عمارت نقاره خانه از بین رفت و به دلیل تغییر پایتخت از اصفهان، این میدان نیز جایگاه پیشین خود را از دست داد و مورد بی مهری قرار گرفت.
پس از به قدرت رسیدن خاندان پهلوی، مرمت و بازسازیِ میدان نقش جهان همچون بسیاری دیگر از ابنیه ی تاریخی آغاز شد و این میدان بار دیگر شکوهِ پیشین خود را یافت. در دوران پهلوی میدان نقش جهان به میدان شاه و مسجد جامع عباسی نیز به مسجد شاه تغییر نام پیدا کردند. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز میدان شاه به میدان امام خمینی تغییر نام پیدا کرد. امروزه این میدان یکی از برجسته ترین جاذبه تاریخی و گردشگری در شهر اصفهان می باشد و همچون دوران صفوی محلی برای کسب و کار، برگزاری نماز جمعه و اجتماعات سیاسی و فرهنگی می باشد.
دیدنی های میدان نقش جهان
میدان نقش جهان به طول 560 متر و پهنای 160 متر یکی از بزرگترین میدان های مستطیل شکل در ایران است که در مرکز شهر اصفهان واقع شده است. در زبان فارسی معمولا “میدان” را به اشتباه معادل “فلکه” می دانند، اما کاربری میدان و فلکه در شهر سازی متفاوت است: همانطور که پیشتر گفته شد، میدان مکانی وسیع اغلب به شکل مستطیل یا دایره است که برای حضور و تجمع افراد پیاده مورد استفاده قرار می گیرد، در حالیکه فلکه محل توزیع و تفرق اتومبیل های عبوری می باشد و جریان وسایل نقلیه به دور آن به گردش در می‌آید.
با ورود به میدان نقش جهان اولین چیزی که توجه شما را به خود جلب می کند، فضای سبز با گلکاری های زیبا و حوض آب وسط میدان می باشد. دور تا دور میدان، دویست حجره دو طبقه دیده می شود که در بیشتر آنها صنایع دستی و سوغاتی های شهر اصفهان فروخته می شود. همچنین در هر ضلع میدان و در میان این حجره ها، چهار بنای کاخ عالی‌قاپو، مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه ساخته شده‌اند که هرکدام از آنها را به اختصار معرفی خواهیم کرد.
بازار بزرگ قیصریه که به آن بازار سلطانی، بازار بزرگ و بازار شاهی نیز می گویند، در ضلع شمالی میدان نقش جهان قرار دارد و شناخته شده ترین راسته ی بازار اصفهان می باشد. بازار قیصریه در عهد صفوی از برجسته ترین مراکز داد و ستد در اصفهان بود و برترین تجار و کاسبان اصفهانی در این بازار حجره داشتند و به خرید و فروش مشغول بودند. امروزه بازار قیصریه بیشتر محل فعالیت فرش فروشان است و افراد برای خرید فرش های اصیل و پر نقش و نگار به این بازار می آیند.
کاخ عالی قاپو یادآور شکوه و عظمت شاهنشاهی صفوی است که همچون الماسی گرانبها در ضلع غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف الله خودنمایی می کند. این کاخ که از آن با نام های دیگری همچون “دولتخانه مبارکه نقش جهان” و “قصر دولتخانه” نیز یاد می شود، عمارتی است با مساحت 1800 متر مربع که در شش طبقه و به ارتفاع 48 متر احداث شده است. این کاخ در گذشته دروازه ی ورود به مقر حکومت شاهان صفوی و مدخل سایر بناهای سلطنتی واقع در میدان نقش جهان بوده است. کاخ عالی قاپو به دستور شاه عباس اول و با هدف نشان دادن شکوه و عظمت حکومت صفویان احداث گردید و در زمان خود بزرگترین بنای پایتخت به شمار می رفت.
مسجد امام اصفهان با گنبد بزرگ فیروزه ای رنگ و سردر آبیِ مقرنس کاری شده اش، نقطه ی اوج هزار سال مسجد سازی در ایران است و نهایت شکوفایی هنر و معماریِ ایرانی-اسلامی را می توان در شبستان ها، ایوان ها و مناره های این مسجد صفوی به نظاره نشست.
مسجد امام در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع شده است و جایگاه ویژه ای در میان بناهای مذهبیِ ساخته شده در ایران دارد. این مسجد در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارۀ ثبت ۱۰۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و همراه با میدان نقش جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت.
ضلع شرقی میدان نقش جهان قرن هاست که میزبان یکی از زیباترین مساجدِ دنیا می باشد؛ مسجد شیخ لطف الله یکی دیگر از شاهکارهای طراحی، معماری و کاشیکاری در عصر صفوی است که همچون بسیاری دیگر از بناهای تاریخیِ شهر اصفهان به دستور شاه عباس کبیر احداث گردید. این مسجد دیدنی بر خلاف بسیاری دیگر از مساجد، صحن و مناره ندارد و به شکل اختصاصی برای نماز خواندن شاهان صفوی و همسران آنها ساخته شده بود. مسجد شیخ لطف الله در سبک معماری اصفهانی توسط معمارِ نامی عصر صفوی -استاد محمدرضا اصفهانی- در ضلع شرقی میدان نقش جهان احداث گردید و روبروی عمارت عالی قاپو قرار دارد. این مسجدِ تاریخی در 15 دیماه سال 1310 با شماره 1050 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
- دروازه های چوگان
چوگان یک بازی و ورزش کهن ایرانی است که قدمت آن به زمان هخامنشیان باز می گردد. در این بازی اسب‌سواران باید بتوانند با دسته هایی چوبی که در اختیار دارند توپ را وارد دروازه حریف کنند. این بازی در گذشته بیشتر میان پادشاهان و نجبا رواج داشته است و از این رو به آن بازی شاهان نیز می گویند. در عصر صفوی، میدان نقش جهان محل برگزاری این بازی بوده است و شاهان صفوی از ایوان کاخ عالی قاپو، این بازی مهیج را تماشا می کردند.
امروزه در ضلع جنوبی و شمالی میدان نقش جهان، ستون هایی کوتاه و سنگی دیده می شوند که در گذشته دروازه های بازی چوگان بوده اند. اما متاسفانه به دلیل معرفی نامناسب این دروازه ها بیشتر گردشگران بی تفاوت از کنار آنها گذر می کنند.
- خرید سوغاتی، درشکه سواری و شکم گردی
بازدید از اماکن گردشگری و تاریخی تنها جاذبه های میدان نقش جهان نیستند. پیشنهاد می کنیم پس از اتمام بازدید از این اماکن تاریخی، سری به حجره های فروش صنایع دستی بزنید و یک یادگاری زیبا برای خودتان و یا یک سوغاتی برای عزیزانتان خریداری کنید. با درشکه سواری دور میدان نقش جهان به گذشته های دور سفر می کنید و بعد از آن نیز می توانید برای استراحت و تجدید قوا به یکی از کافه ها و یا رستوران های سنتی در گرداگرد این میدان بروید و طعم لذیذ غذاهای سنتی اصفهان را تجربه کنید.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.