اسرار قلعه پرتغالی‌ها به روایت اسماعیل یغمایی

کتاب دژ استعمار بر پایه‌ دو فصل کاوش باستان‌شناسی در دژ پرتغالی‌های جزیره قشم گردآوری شده و یغمایی در شرح مختصر آن نوشته است: «از هزاره‌های دور جایگاه رزمایشی و ویژه تنگه هرمز مورد نگرش بسیاری از شاهان، حکمرانان و امرای محلی بوده است. دریانوردان کارآزموده و توانای اسپانیایی و پرتغالی نیز از دیرباز چشم طمع داشته و به دست‌اندازی‌های گاه و بی‌گاه به آن می‌پرداختند.

سرانجام در نخستین سال‌های سده شانزدهم مسیحی پرتغالی‌ها بر این تنگه چیره شده و به برپایی دژهایی چند در کناره‌های دریای پارس پرداخته که یکی از آن‌ها دژ یک‌پارچه از سنگ و ساروج قشم است.

آنان با زیرکی تمام دریافته بودند که کلید دستیابی به هندوستان دارا و تاراج این نیم‌قارۀ زرخیر، تنگه هرمز است و اگر دهانه دریای پارس را در اختیار داشته باشند از آن‌جا بر سراسر آب‌های مدیرانه تا اقیانوس هند چیره خواهند شد. ماندگاری پرتغالی‌ها بیش از یک سده به درازا انجامید و این نبود مگر به دلیل درگیری شاهان صفوی با ترکان عثمانی.

سرانجام در دهه‌های آغازین سده هفدهم، ایرانی‌ها با یاری انگلیسی‌ها به دست‌اندازی پرتغالی‌ها بر تنگه هرمز و سراسر کناره‌های دریای پارس پایان دادند.»

دژ استعمار که یغمایی حدود ۲۰ سال وقت صرف گردآوری و نگارش آن کرده، در ۳۰۰ صفحه و با جلد گالینگور توسط انتشارات دادکین منتشر شده است. طراحی جلد و پوستر آن نیز از زهرا پزشکی است.

اسماعیل (احسان) یغمایی که سرپرست بسیاری از کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق مختلف ایران بوده، متولد شهریورماه ۱۳۲۰ است و تحصیلات تکمیلی خود را در دانشکده باستان‌شناسی و هنر دانشگاه تهران گذرانده است. یغمایی در اردیبهشت ۱۳۴۶ در ادارهٔ باستان‌شناسی کل کشور استخدام شد و از آن تاریخ به بعد، به عنوان سرپرست در شمار زیادی از کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران همکاری کرد. او تاکنون در هیأت کاوش و بررسی محوطه‌هایی از هفت تپه خوزستان، تپه چغاگاوانه اسلام‌آباد غرب، شوش و شهر سوخته، مرودشت و کرمانشاه و گوشه شمال باختری ایران، گرگان، دشت قزوین، کرمان و کنگاور حضور داشت است.

ایسنا نوشت، «شوش: کاوش‌های باستان‌شناسی در شهر پانزدهم دوره عیلام میانی»، «گیسوان هزارساله: گوشه‌هایی از خاطرات یک باستان‌شناس»، «آن قصر که جمشید…: پژوهشی در پیشینه‌شناسی تخت جمشید»، «نقاط امن» و «وقتی که بچه بودم» دیگر کتاب‌های اسماعیل (احسان) یغمایی است که تا کنون منتشر شده است.