نتیجه استفاده از لیرز در پاکسازی آثار آهنی تاریخی

به گزارش ایسنا به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، شیبا خدیر، مجری این طرح، پاکسازی سطح آثار تاریخی را یکی از اقدامات چالش‌برانگیز در امر مرمت آثار تاریخی دانست و گفت: در این حوزه، روش‌های متعددی برای پاکسازی اصولی و علمی، مورد استفاده مرمتگران قرار می‌گیرد که هر کدام، مزایا، معایب و محدودیت‌های خاص خود را دارد.

وی یادآور شد: استفاده از لیزر به عنوان ابزاری با قابلیت‌های ویژه، همواره مطرح بوده است و از این فناوری در راستای تصویربرداری و مستندنگاری، تشخیص و پاکسازی در حفاظت و مرمت آثار تاریخی استفاده می‌شود.

این پژوهشگر افزود: لیزر (تقویت نور نشر برانگیخته) پس از اختراع در سال ۱۹۶۰ با رشد و توسعه سریع خود، به عنوان ابزاری مؤثر در علوم و صنایع مختلف تبدیل شده و استفاده از آن در پاکسازی سطح آثار تاریخی توسط “جان آسموس” در دهه ۸۰ میلادی آغاز شده و تا کنون پیوسته در حال رشد و تکامل است.

او در بین نمونه فعالیت‌های انجام‌شده در سال‌های اخیر توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی در  زمینه استفاده از لیزر،  به پاکسازی سطح مفرغ‌های متعلق به محوطه میراث‌جهانی بم، پاکسازی الیاف فلزی متعلق به پرچم نادری و رسوب‌زدایی سطح نقره تاریخی اشاره کرد و گفت: بهره‌گیری از این فناوری در کنار سایر روش‌های معمول پاکسازی برای تکمیل و بهبود عملیات حفاظت از آثار فلزی نقش بسزایی دارد و این روش به علت عدم تحمیل فشار مکانیکی خارجی بر اشیاء، بسیار ترد و تغییریافته می‌تواند در درمان برای جلوگیری از خرد شدن بیشتر، کاربرد مفیدی داشته باشد.

خدیر امکان پاکسازی دقیق جزییات و لایه‌های سطحیِ ظریف را از مزایای دیگر استفاده از لیزر برشمرد و بیان کرد: یکی از ویژگی‌های اصلی پرتولیزر به علت تک‌رنگ بودن آن، فرق قائل شدن بین سطح پاکیزه‌شده و لایه مدنظر برای حذف است. از طرفی، استفاده از این روش به علت تخریبی بودن نیاز به آگاهی و دانش کافی دارد.

این پژوهشگر با بیان ‌اینکه در مورد آثار آهنی تاریخی استفاده از لیزر برای پاکسازیِ چسب‌ها و پوشاننده‌های آثار آهنی و پاکسازی محصولات خوردگی حجیم کاربردهای گسترده‌ای دارد، اظهار کرد: اشیاء آهنی همواره با پدیده خوردگی روبه‌رو هستند و با محصولات خوردگی متنوعی پوشیده می‌شوند به دلیل این تغییرات، آثار شکننده، متخلخل و فاقد مغز فلزی می‌شوند؛ لذا در صورت نیاز به پاکسازی سطحی، باید از روش‌های مطمئن بدون فشار مکانیکی استفاده کرد تا هم بتوان مواد اصلی و هم اطلاعات ساختاری جزئی روی سطح آثار را حفظ کرد.

به گفته مجری طرح استفاده از فناوری لیزر در پاکسازی سطح آثار آهنی تاریخی، برای پاکسازی آثار آهنی بیشتر از لیزر ND:YAG استفاده می‌شود.

خدیر هدف از این تحقیق را بررسی تاثیر پرتوهای لیزر روی سطح آهن‌های تاریخی دانست و اظهار کرد: در این پژوهش از لیزرهای ND:YAG و   CO۲ استفاده شده که با کمک روش‌های میکروسکوپی و آنالیز دستگاهی به بررسی این تاثیر در پاکسازی سطح پرداخته می‌شود.

به گفته این پژوهشگر، نمونه‌های مورد استفاده در این پژوهش، آثار آهنی متعلق به محوطه ارزانفود همدان بوده و نتایج به‌دست آمده تا کنون (از فاز اول این طرح) حاکی از حذف رسوبات سطحی محیطی است، لیکن در نواحی با تغییر رنگ ناشی از تبدیل و تحولات محصولات خوردگی روبه‌رو هستیم.

وی بیان کرد: بررسی بیشتر تاثیر طول موج‌های مختلف لیزر و سایر متغیرهای آن در ادامه این طرح، انجام می‌شود و نتایج به‌دست آمده مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

مجری طرح استفاده از فناوری لیزر در پاکسازی سطح آثار آهنی تاریخی گفت: این طرح توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی با همکاری پرستو نعیمی طرئی، فرشته رحیمی، نازلی دارخال (پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی)، هادی ملکی (پژوهشگاه علوم فنون هسته‌ای)، اسماعیل همتی ازندریانی (دانشگاه بوعلی همدان) و علی خاکسار (میراث فرهنگی استان همدان) در دست انجام است.

«ارزانفود» در جنوب شرق شهر همدان واقع شده است. روستای ارزانفود تقریبا جزو آخرین روستاهای دره یلفان همدان است. در غرب روستا و در بین مزارع کشاورزی، تپه تاریخی وسیعی به چشم می‌خورد که سفال‌های سطحی آن، دوره‌های اسلامی و تاریخی بویژه اشکانی را معرفی می‌کند. در بستر این تپه، شهری اشکانی با دالان‌های متعدد، پنهان شده بود. این شهر دستکندِ زیرزمینی در سال ۱۳۸۹ اتفاقی کشف شد. این مجموعه با تعداد زیادی اتاق در عمق سه تا پنج‌متری زمین واقع شده است. در بررسی و کاوش‌های انجام شده این مجموعه در دوره تاریخی اشکانی شکل گرفته و در دوره‌های بعد به خصوص دوره‌های مختلف اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.

منبع:ایسنا