ارگ بم

ارگ بم یا “قلعه خداي آفرين” بزرگترین سازه خشتی در جهان است که در 200 کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمان در مجاورت شهر تاریخی بم قرار دارد. بنای تاریخی ارگ بم در واقع یک شهر کامل با همه ی عناصر شهری همچون مقر حکومت، مسجد، کاروانسرا، مدرسه، حمام، خانه های مردم و … است که روزگاری نه چندان دور محل زندگی و کسب و کار بوده است. آنچه که این شهر را از دیگر شهرهای تاریخی متمایز می سازد، وجود حصار های بلند و برج و باروهای متعدد است که حالتی دژگونه و نظامی به شهر بخشیده است و آن را در طول تاریخ پر فراز و نشیبش از گزند راهزنان و شورشیان در امان نگه داشته است. اما مهمترین ویژگی ارگ بم، استفاده از خشت و کاهگل در ساخت بناهای آن می باشد، به گونه ای که با شهری تماماً خشتی روبرو هستیم. ارگ بم یکی از برترین آثار ملی ایران است که در سال 2004 میلادی نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این بنای تاریخی با شکوه و با عظمت در زلزله ی سال 1382 به شدت آسیب دید، اما به سرعت در فهرست آثار میراث جهانی در خطر قرار گرفت و با همکاری یونسکو و بسیاری از کشورها از جمله ژاپن، ایتالیا و فرانسه پروژه نجات بخشی این اثر انجام شد.

 

سرگذشت 

تاریخ دقیقی در خصوص قدمت ارگ بم و سال شروع به ساخت آن وجود ندارد، اما بر طبق برخی از منابع تاریخی اولین سکونتگاه بشر در این منطقه به قلعه ای ساخته شده در دوران هخامنشیان باز می گردد که همچون تخت جمشید بر روی تپه ای قرار داشته است. به باور بسیاری از تاریخ دانان این قلعه سنگ بنای ارگ بم می باشد. در زمان حکومت اشکانیان هسته اصلی شهر بم و بخش فرمانداری ساخته شد و قلعه ی مذکور نیز گسترش یافت و به ارگ بم تبدیل شد. در زمان ساسانیان این قلعه توسط اردشیر بابکان تصرف شد و استحکامات و دیوارهای جدید بین سالهای 224 و 637 میلادی ساخته شدند.

در سال 645 میلادی ، منطقه کرمان توسط اعراب فتح شد و احتمال می رود در جریان تسخیر کرمان، ارگ آسیب دیده باشد. در سال 656 میلادی، خوارج که از امام علی(ع) شکست خورده بودند، به کرمان و بم گریختند و در ارگ بم مستقر شدند. در سال 869 میلادی یعقوب لیث صفاری در لشکرکشی به کرمان باقی مانده ی خوارج را شکست داد، ارگ بم را به دست گرفت و آن را پایگاه خود کرد. نام بم اولین بار توسط نویسندگان مسلمان در قرن دهم ذکر شده است. بنا به گفته این نویسندگان، بم توسط مزارع وسیع کشاورزی احاطه شده بود و به خاطر بازارهای شلوغ، درختان خرما، پارچه های نخی ظریف و البته قلعه ای غیر قابل نفوذ شهرت داشت. در این دوران و حکومت های بعدی شهر بم از یک موقعیت ویژه برخوردار بود و منطقه را به جاده ابریشم متصل می کرد. شهر بم همچنین به دلیل پرورش کرم ابریشم و صنعت ابریشم شهرت بسیار داشت.

در زمان حكومت سلجوقيان، غزها و قراختاييان بر كرمان، ارگ بم موقعيت نظامي و تجاري ويژه‌اي داشت، يورش ‌هاي مختلف را تجربه كرد و مأمن مناسبي براي مردم بود.

در دوران حکومت صفویه ارگ بم همانند بسیاری دیگر از مناطق کشور بطور قابل توجهی توسعه یافت و کاخ چهار فصل در ارگ، مربوط به این دوره می باشد. در زمان حکومت افشاريان و زنديان خاندان‌ هاي سيستاني در آنجا حكومت می کردند و لطفعلي خان زند پس از فرار از مقابل سپاهيان آقا محمدخان قاجار به ارگ بم رفت و در آنجا اسير شد.

 آقا محمد خان قاجار از ارگ بم به عنوان یک نقطه استراتژیک برای جلوگیری از حمله نیروهای افغانی و بلوچ استفاده می کرد و آن را به یک مجموعه نظامی تبدیل کرد. از ارگ بم تا اواسط حکومت قاجار به عنوان پادگان و محل سکونت استفاده می شد و بعد از آن ساکنین به تدریج ارگ را رها کردند و در مناطق اطراف ساکن شدند.

معماری و ساختار 

مساحت ارگ بم نزدیک به ۱۸۰ هزار متر مربع است که دور تا دور آن با دیوار هایی به ارتفاع ۶ تا ۷ متر احاطه شده ‌است. در واقع ارگ بم شهر کوچکی است که به ‌شکل دژی استوار و مستحکم بنا شده است تا ساکنین شهر را از گزند و نفوذ دشمنان در امان نگه دارد. این استحکام به گونه ای بوده است که در دوره قاجار ارگ بم را “قلعه خداي آفرين”  نیز می نامیدند. با توجه به شکل ظاهری شهر و موقعیت قرار گیری کوچه ها، معابر و ساختمان ها در ارگ بم می توان گفت که طراحان از همان مراحل ابتدایی، کل شکل نهایی شهر را پیش بینی کرده بودند و با شهری ساختارمند و مهندسی ساز روبرو هستیم.

ارگ بم از دو بخش کلی تشکیل شده است: بخش حکومتی و بخش رعیت نشین.

بخش حکومتی در شمال ارگ قرار دارد و به لطف وجود یک دژ نظامی مستحکم در این قسمت، به راحتی قابل شناسایی می باشد. این دژ نظامی در موقعیت بالاتری از سایر نقاط  شهر قرار دارد و مشرف به کل ارگ می باشد که امر حکمرانی و دفاع از شهر را آسان می کرده است. از دیگر عمارت های بخش‌ حکومتی می توان به خانه حاکم، سربازخانه، عمارت چهار فصل، اصطبل، آسیاب بادی، دروازه و برج و بارو اشاره کرد.

بخش رعیت نشین همان طور که از نامش پیداست محل زندگی و کسب و کار مردم عادی بوده است و پیرامون بخش حکومتی قرار دارد. بخش رعیت نشین از دروازه ی اصلی (جنوبی)، معابر متعدد، بازار، تکیه، مسجد جامع، مدرسه، کاروانسرا، حمام و صدها خانه ی  بزرگ و کوچک تشکیل شده است. جالب است بدانید محققان در جریان بررسی و کاوش های خود در ارگ بم توانسته اند سه نوع خانه را شناسایی کنند؛ خانه ‌های کوچک متشکل از دو تا سه اتاق برای خانواده ‌های فقیر، خانه ‌های بزرگتر با سه تا چهار اتاق برای طبقه ی متوسط و خانه های اشرافی با حیاط بزرگ و طویله که البته تعداد این خانه ها بسیار کم است.

ساعت بازدید: شش ماهه اول سال۹ الی ۱۹ – شش ماه دوم سال ۹ الی۱۹

تعطیل : ایام سوگواری رسمی

بهای بلیط داخلی : 2 هزار تومان

بهای بلیط خارجی : 15 هزار تومان