نگاهی به گنجینه‌های موزه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی
موزه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی با نگهداری از قرآن‌ها و آثار نفیس خطی از اهمیت بیشتری در نزد علاقه‌مندان برخوردار است.
این موزه مجموعه بی‌نظیری از آثار اسلامی و تاریخی و نیز منابع قرآن و حدیث را در بر می‌گیرد.
موزه آستان قدس از برجسته‌ترین موزه‌های ایران محسوب می‌شود که روایتگر پیشینه غنی فرهنگی، تاریخی و قرآنی کشورمان و نیز کشورهای دیگر به شمار می‌رود.
قرآن توسط شاه سلطان حسین صفوی
قرآنی که توسط شاه سلطان حسین صفوی وقف شده، دارای ۲۶۵ ورق از جنس کاغذ کشمیری به رنگ حنایی است. آغاز آن سوره مبارکه «فاتحه الکتاب» و پایان آن سوره مبارکه «ناس» است. بر هر ورق از این نسخه آیات در ۱۷ سطر، به خط اختراعی با مرکب مشکی، در جدولی به ابعاد ۸ در ۶ سانتی‌متر نوشته شده است.
صفحه اول و دوم این قرآن دارای دو کتیبه مستطیلی طلایی در بالا و پایین صفحه و جدول طلایی و قرمز بوده که متن با مرکب طلایی بر زمینه کاغذ نوشته شده است. سایر صفحات متن با مرکب مشکی و اسامی سورهها و بسم‌الله با مرکب طلایی نوشته شده است. فواصل آیات با دایره‌های کوچک طلایی با تحریر قرمز مشخص شده و همچنین علائم سجاوندی با مرکب قرمز مشخص شده است. به علاوه علائم خمس و عشر در حاشیه صفحات به وسیله نقوش طلایی مشخص شده‌اند.
جدول در برخی از صفحات طلایی و برخی دیگر از صفحات قرمز است. این نسخه دارای ۹ عرض دید از سال ۱۱۵۴ تا سال ۱۳۱۵ هجری قمری است. بر پشت لت اول جلد یادداشت و تاریخ وقف به خط نسخ با مرکب مشکی نوشته شده است. جلد این قرآن مقوایی لبه‌دار با روکش پارچه ابریشمی است. این قرآن را ظهیرالدین محمد بابر نوشته و توسط شاه سلطان حسین صفوی در سال ۱۱۱۹ هجری قمری وقف شده است.
قرآن وقف شده توسط محمد حسن‌خان ابن محمد جعفر بیگ هروی
قرآن وقف شده توسط محمد حسن‌خان ابن محمد جعفر بیگ هروی که دارای ۷۴۶ ورق از جنس کاغذ کشمیری به رنگ نباتی است که با سوره مبارکه «فاتحه‌الکتاب» آغاز شده و پایان آن سوره مبارکه «ناس» است. بر هر ورق از این نسخه آیات در ۹ سطر به خط نسخ با مرکب مشکی و ترجمه تحتالفظی فارسی در متن به خط نستعلیق با مرکب قرمز نوشته شده است. پنج تفسیر(حسینی، بیضاوی، مدارک، جلالین و کشاف) از تفاسیر مهم اهل سنت و شیعه در حاشیه صفحات در چهار ردیف جدول‌بندی به خط نسخ خفی با مرکب مشکی و قرمز به شیوه چلیپا به زبان عربی و فارسی در جدولی به ابعاد ۳۵ در ۱۹ سانتی‌متر نوشته شده است.
در آغار نسخه بر یک ورق الحاقی یادداشت وقف با تاریخ و رقم نوشته شده است. صفحه اول دارای یک شمسه طلایی و ۲ ترنج و چهار لچکی با حاشیه مذهب و دارای جدول الوان به رنگ سبز، سرخ، طلایی و با تحریر سیاه است. در ۶ صفحه آغاز قرآن، سوره فاتحه در چهار صفحه و آغاز بقره در ۲ صفحه در سه سطر مذهب نوشته و بین خط‌های آن طلااندازی شده است.
تمام صفحات دارای جدول و کمند بوده و در فضاهای خالی تفسیر در حاشیه صفحات نقوش گل و برگ تشعیری طلایی نقش بسته است. فواصل آیات دایره‌های طلایی مرصع نشان داده می‌شود. همچنین سر سورهها مستطیل شکل بوده و به خط رقاع با سفیداب بر زمینه طلایی نوشته شده است. در حاشیه صفحه پایانی قرآن تاریخ اتمام کتابت و نام کاتب در چند قسمت نوشته شده است. این نسخه دارای هشت عرض دید از سال۱۲۲۷ تا سال ۱۲۸۹ هجری قمری است.
جلد این قرآن چرم تیماج ضربی، درون آن چرم تیماج سبز و بیرون آن چرم تیماج سبز ضربی با ترنج و ۲ سرترنج طلایی است که با نقوش گل و برگ اسلیمی و جدول و لبه‌های گره‌بندی تزئین شده است. واقف این قرآن محمد حسن‌خان ابن محمد جعفر بیگ هروی است که در ۲۶ ذی‌القعده الحرام سال ۱۲۱۸ هجری قمری وقف شده و کاتب آن دولت محمد بوده است.
قرآن وقف شده توسط محمد شاه قاجار
قرآن وقف شده توسط محمد شاه قاجار دارای ۲۹۵ ورق از جنس پارچه کتان به رنگ نباتی است. آغاز آن سوره مبارکه «فاتحه الکتاب» و پایان آن سوره مبارکه «ناس» است. بر هر ورق از این نسخه، آیات در ۱۵ سطر، به خط نسخ با مرکب مشکی، در جدولی به ابعاد ۵/۲۸ در ۵/۱۱ سانتی‌متر نوشته شده است.
بر ورق اول این نسخه یاداشتی مبنی بر مفقود شدن و سرقت این مصحف شریف به خط و مهر مرتضی قلی‌خان طباطبایی در سال۱۳۴۰ نوشته شده است. ۲ صفحه آغاز قرآن(فاتحه الکتاب و آغاز بقره) مذهب و مرصع بوده که با ۲ سرسوره در بالا و پایین صفحه به خط رقاع طلایی تحریردار بر زمینه لاجوردی نگاشته شده و بین خط‌های آن طلااندازی شده است. ۲ صفحه سوم دارای حاشیه مذهب با نقوش گل و برگ تشعیری طلایی و مرصع و دارای جدول و کمند است که بین سطور آن طلااندازی دندان موشی شده است.
تمام صفحات دارای جدول طلا، الوان، کمند قرمز و طلایی همراه با تحریر و مرکب مشکی، شرفه‌های کوتاه طلایی است که بین سطرها طلااندازی دندان موشی وجود دارد که قلم‌گیری با مرکب مشکی نیز میان آن‌ها به چشم می‌خورد. فواصل آیات ستاره‌های طلایی و نشان‌های ترنجی‌شکل مذهب با زمینه لاجوردی و قرمز به خط رقاع با مرکب طلایی برای حزب، جزء و نصف جزء استفاده شده است.
در پنج صفحه آخر نسخه چگونگی نگارش قرآن شرایط وقف و رقم کاتب نوشته شده است. در بالای صفحه اول آن «بسم الله» نام «سلطان محمد شاه» و صفحه دوم «علی ابن موسی الرضا» و «عباس میرزا» که این قرآن به یادبود وی نوشته و وقف شده، نوشته شده است. در صفحه اول این نسخه یاداشت عرض دید و مهره تولیت آستان قدس رضوی در سال ۱۳۴۲ هجری قمری وجود دارد.
جلد این قرآن لاکی روغنی ۲ رو است، بیرون آن دارای نقش گلهای میخک، محمدی، رعنا، لاله، سنبل و زنبق است که به وسیله سه حاشیه مجدول با نقوش گل و برگ در برگرفته شده است. این قرآن توسط محمدعلی اردستانی حسینی(کاتب‌السلطان) نوشته شده است.
قرآن منسوب به خط بایسنقر میرزا
این ورق قرآن یک رو از آیه ۲۸ سوره عنکبوت(و لوطا إذ قال لقومه) تا آیه ۳۱ سوره عنکبوت(قالوا إنا مهلکو أهل) به خط محقق جلی در هفت سطر روی کاغذ خانبالغ ایرانی با مرکب مشکی کتابت شده و منسوب به خط بایسنقر بن شاهرخ تیموری شده است. این صفحه دارای سه دایره طلایی تزئین برای نشان آیات و حاشیه آن دارای جدول الوان است که در دوره پهلوی این ورق مرمت و وصالی شده است.
۶۸ ورق از این قرآن در مخزن کتب خطی و موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. بنا بر اسناد مکاتبات موجود در آرشیو مدیریت اسناد آستان قدس رضوی، تعدادی از این اوراق در آستان قدس رضوی موجود بوده که در سال ۱۲۷۷ هـجری قمری توسط ملامحمدعلی صحاف، مرمت شده و تعدادی نیز در سال ۱۳۰۳ هجری شمسی، از امامزاده ابراهیم در شهرستان قوچان به منظور حفاظت و مرمت و نگهداری به آستان قدس منتقل شده است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.