خواب پنجاه ساله عروس لوت

دریاچه جوان بسان عروسی زیبا در دل بیابان لوت ، یکی از بهترین جاذبه های طبیعی ایران بود که اکنون به نمک زار تبدیل شده است.در سال ۱۳۹۸ سیلاب، جاده شهداد نهبندان را تخریب کرد که بخشی از پیامدهای ناگوار این سیلاب بود. از منظری دیگر که به این سیلاب بنگریم خواهیم دید که در نتیجه آن، دریاچه‌ای در بیابان لوت و کلوت شهداد پدیدار شد. پس از پیدایش دریاچه جوان، پرنده‌های مهاجر بسیاری به این منطقه جذب شده‌اند.

بر پایه این گزارش، پهنای دریاچه باعث شد که مسیر جاده شهداد به نهبندان که ۴۰ کیلومتر بود، مسدود شود. بقایای جاده هنوز موجود و تیرهای برق در میان آب این دریاچه قرار داشتند. کلوت‌هایی که مانند جزیره های بسیار زیبا سر از آب دریاچه جوان برآورده بودند.

دریاچه جوان، پیری کهنسال است

اکبر رشیدی‌مقدم، پژوهشگر حوزه لوت ایران درباره تاریخچه و علت ایجاد دریاچه جوان می‌گوید: در لوت نقاطی وجود دارد که نسبت به محیط اطراف گودتر است و بیشتر این گودها یا چاله‌ها (گودهای بزرگ را چاله می‌گویند) محل انتهای حوضه های آبریز رودخانه‌هایی که به لوت می‌ریزند، هستند.

وی گود نمک سر را یکی از گودهای معروف از ایام قدیم دانست و بیان کرد: گود نمک سر در انتهای یکی از سرشاخه‌های رود شور که رود دائمی است، قرار دارد و این رود از ارتفاعات خراسان جنوبی سرچشمه می‌گیرد و رودخانه شور به چاله رودشور در بیابان لوت منتهی می‌شود.

این پژوهشگر حوزه لوت ایران افزود: اگر بارندگی باعث طغیان رودخانه‌های که به لوت می ریزند، شود، آب وارد سرشاخه‌های رود شور می‌شود باید مدنظر داشت وقتی رود شور از کنار منطقه گندم بریان(گرمترین نقطه جهان) عبور می کند به صورت دامن عروس (شاخه شاخه) می شود.

وی اضافه کرد: اگر در حاشیه لوت مخصوصا در شمال و شرق آن بارندگی از حد معمول بیشتر شود، آب وارد سرشاخه‌ها شده و گودها را پر می‌کند.

رشیدی مقدم نامگذاری دریاچه لوت تحت عنوان دریاچه جوان را اشتباه دانست و بیان کرد: این دریاچه از روزگاران قدیم به گود نمک سر معروف بوده و به طور متوسط هر ۵۰ سال یکبار این گود آبگیری و تبدیل به دریاچه می‌شده است و آخرین بار در اوایل دهه ۵۰ آبگیری شده و همواره به دلیل تبخیر، دریاچه پس از حدود دو یا سه سال تبدیل به نمک زار می شود.

وی اظهار کرد: گود نمک سر محلی بوده که مردم منطقه شهداد از آنجا نمک استخراج می‌کردند هرچند در لوت معادن نمک زیادی وجود دارد.

این پژوهشگر حوزه لوت ایران با یادآوری این‌که نام اصلی گود نمک سر، نمک سار یا نمک زار بوده که به مرور به این نام تبدیل شده است، تصریح کرد: ایجاد دریاچه در این منطقه کاملا طبیعی بود و در بارندگی‌های اوایل سال ۱۳۹۸ این گود به وسعت ۷۰۰ هکتار و به عمق حدود ۷ متر آبگیری شد و به مرور زمان آب آن تبخیر و خشک شد.

وی درباره راهکار زنده نگهداشتن این دریاچه می‌گوید: برای این مهم باید روی سرشاخه‌های رود شور کار شود و تغییراتی در زمین ایجاد کنیم تا آب همیشه به داخل آن سرازیر شود و خیلی‌ها با چنین تغییراتی مخالف هستند و فقط بارندگی‌های زیاد باعث آبگیری طبیعی گود نمک سر می‌شود.

دریاچه جوان بیش از ۲۰۰ هزار گردشگر را به خود جذب کرد

معین افضلی، مدیر پایگاه میراث جهانی لوت در استان کرمان نیز با تبیین تاریخچه تشکیل این دریاچه می‌گوید: این دریاچه هر چند ده سالی یکبار تشکیل می‌شود و این پدیده در برخی مناطق بیابانی دیگر جهان نیز مشاهده شده است.

وی بیان کرد: در بیابان لوت حدود ۱۵ نقطه مانند گود نمک سر است که در ادوار گذشته گاهی بزرگتر از این دریاچه شکل می‌گرفته و این‌که نام این دریاچه را جوان گذاشتند به دلیل توسعه مسیرهای دسترسی و گسترش رسانه‌ها و فضای مجازی برای اولین بار به عموم معرفی شده است.

مدیر پایگاه میراث جهانی لوت در استان کرمان با بیان این مطلب که این دریاچه در طول هزار سال قبل بیش از صدها بار تشکیل و خشک شده است و در ادامه با اشاره به اینکه میزان گردشگر را براساس تردد خودرویی محاسبه می کنیم، افزود: بیش از ۲۰۰ هزار گردشگر در سال‌های ۱۳۹۸ و ۹۹ از این دریاچه بازدید کرده‌اند.

وی تاکید کرد: اکنون دریاچه جوان به طور کامل خشک و به نمک زار تبدیل شده هرچند اکنون جذابیت بیشتری دارد.

افضلی درباره حفظ دریاچه نیز گفت: با توجه به اینکه لوت ثبت جهانی است نمی توانیم به تنهایی درباره آن تصمیم گیری کنیم اما یک تیم پژوهشی در حال بررسی میزان تاثیر آن بر اکوسیستم منطقه هستند اما پایگاه میراث جهانی لوت بر حفظ روال طبیعی حیات و ممات آن تاکید دارد.

وی بیان کرد: با توجه به شیوع کرونا متاسفانه گردشگر خارجی مانند سال‌های قبل از شیوع این اپیدمی در بیابان لوت نداشتیم اما گردشگر خارجی داشتیم هرچند دریاچه جذابیت خاصی داشت اما دلیل اصلی ورود گردشگران خارجی به لوت نبود. گردشگران داخلی نیز بیشتر از استان تهران و خراسان رضوی بوده‌اند.

تاثیر خشکیدگی دریاچه جوان بر تعداد گردشگران منطقه

امیرهوشنگ زنده‌دل‌مقدم، راهنمای تخصصی بیابان جهانی لوت نیز می گوید: وقتی دریاچه هنوز نفس می‌کشید بازدید کننده زیادی داشتیم به طوری که در روزهای پنجشنبه و جمعه مردم استان کرمان برای گردش به این منطقه می‌آمدند.

وی با اشاره به محدودیت‌های تردد بین شهری به دلیل شیوع کرونا اظهار کرد: با توجه به محدودیت‌ها بیشتر بازدیدکنندگان دریاچه جوان از مردم استان کرمان بودند.

ایسنا نوشت، این راهنمای طبیعت گردی و تاریخی فرهنگی ایران از تاثیر منفی خشکیدگی دریاچه جوان بر تعداد گردشگران کلوت‌های شهداد سخن گفت و اظهار کرد: اکنون تعداد گردشگران دریاچه جوان به یک دهم زمانی که آب داشت، رسیده است.

منبع:اسکان