وجود یک سند تاریخی از لافندبازی گیلانی در باغ فین کاشان

علی خوشتراش – همشهری آنلاین: «لافندبازی» اصطلاح گیلکی «بندبازی» هست که از گذشته‌های دور در مناطق جلگه‌ای گیلان برپا می‌شود، اما رونق گذشته را ندارد. زیرا تا چند دهه پیش مردم به بهانه برپایی مراسم و جشنی مانند عروسی فرزندان، لافند بازان را برای اجرای نمایش لافند بازییا بندبازی به مکان برگزاری مراسم دعوت می‌کردند تا زمینه شادی و سرگرمی دعوت شدگان را فراهم سازند، اما اکنون این نمایش ورزشی بیشتر در جشن‌ها و رسم‌های عمومی به اجرا در می‌آید و کمتر کسی از آنها برای حضور در عروسی‌ها دعوت می‌کند.

لافندبازی در گیلان

این ورزش آئینی کم‌نظیر در اکثرشهرها و روستاهای  مناطق جلگه‌ای گیلان به ویژه خمام، لشت نشاء، لنگرود و رودسر  و بخش غربی مازندران مانند رامسر و تنکابن که از نظر فرهنگی با فرهنگ گیلانی قرابت صد درصدی دارند، طرفداران زیادی دارد و اغلب در جشن‌های عروسی، نوروز، سیزده بدر، همایش‌ها، جشنواره‌ها و حتی در بازارهای هفتگی اجرا می‌شود.

این بازی دارای چند شخصیت اصلی و فرعی است. به لافند باز یا بندباز که شخصیت محوری و بازیگر اصلی است پهلوان می‌گویند. کار پهلوان اجرای انواع نمایش‌های آکروباتیک و هیجان‌آور روی بند است که یکی از آنها پهن کردن رختخواب روی بند و خوابیدن روی آن است. در این بخش پهلوان حتی لحافی روی خود می‌کشد. لنگر هم وسیله‌ای چوبی‌است که باعث حفظ تعادل پهلوان روی بند یا لافند می‌شود.

پهلوان دستیاری نیز به همراه دارد که در پایین طناب و روی زمین می‌ایستد که به آن «پهلوانِ شیطونی» یا شیطانک می‌گویند که کارش شیطنت کردن، دلقک بازی و اجرای حرکات خنده‌آور است. این شخصیت مجاز است هنگام شوخی کردن حتی با تماشاگران و حتی چهره‌های خاص روستا و شهرستان نیز شوخی کند و آنها را دست بیاندازد.

در این میان دو نفر دیگر که نقش نقاره‌چی و سرناچی هم با نواختن آهنگ‌های شادمحلی زمینه‌های نشاط آوری و هیجانی‌تر شدن بازی را فراهم می‌سازند.

البته باید ذکر کرد که بسیاری از پهلوانان هنگام بندبازی از افراد دیگری بهره می‌برند که این افراد را نباید جزو کاراکترها و شخصیت‌های آئینی و نمایشی لافند بازی به شمار آورد. این افراد معمولا فرزندان واقعی(پسر و دختر) و حتی همسر پهلوان هستند که با او روی بند می‌روند و به اجرای نمایش می‌پردازند که آنها نیز در غالب پرسوناژ و شخصیت پهلوان گنجانده می‌شوند.

لافندبازی روی طنابی که به ۲ ستون فلزییا چوبی محکم که به صورت ضرب دری طرف مهار شده، انجام می‌شود. طول طناب لافند بازی۴۵ تا۵۰متر است و ارتفاع آن از زمین ۵ تا  ۶متر است.

وجود سندهای قابل اعتنا

متاسفانه با وجود تاریخی بودن این نمایش آکروباتیک و مهیج، سند تاریخی خاصی از زمان شکل‌گیری و پیدایش آن وجود ندارد و فقط در برخی منابع به صورت مختصر به آن اشاره شده و معلوم نیست که بندبازی مورد نظر مربوط به مردم کدام منطقه بوده است. یکی از این مستندات کتاب «نمایش در عصر صفوی» یعقوب آژند، پژوهشگر ارشد حوزه تاریخ هنر است که در آن به انواع نمایش‌ها و بازی‌های اجرا شده در مجموعه میدان نقش جهان اصفهان و در عصر صفوی اشاره می‌کند که یکی از آنها بندبازی است، ولی ذکری از خاستگاه آن نمی‌شود.

تیم خبری همشهری آنلاین که به تازگی هنگام تهیه گزارش و تصویر به کاشان در استان اصفهان رفته بود، هنگام عکاسی از مجموعه تاریخی باغ فین کاشان به سقف‌نگاره‌هایی برخورد می‌کند که تا حدی خاستگاه و قدیمی‌ترین زمان برگزاری این بازی را نمایش می‌دهد.

در سقف یکی از کوشک‌های مجموعه تاریخی باغ فین که به نگارگری ایرانی مزین است، تابلوهایی قرینه‌وار دیده می‌شود که در هریک بازی‌ها، تفریحات و مجالس مختلفی به تصویر کشیده شده‌اند. در یک بخش از سقف دو تابلو قرینه‌وار کنار هم قرار دارند که یکی مربوط به شکار و دیگری مربوط اجرای نمایش بندبازی است. اما اینکه بخواهیم این بندبازی را به لافند بازی گیلانی نسبت بدهیم کار دشوار و رای دادن بدون پشتوانه است. به همین دلیل باید عناصر دیگر و تابلوهای سقفی دیگرکوشک را مورد مداقه و مطالعه قرار داد تا به نتیجه رسید. در  پس‌زمینه دو تابلوی شکارگاه و بندباز نقاش از نمادها و المان‌های استفاده کرده که در دیگر تابلوها وجود ندارد و هر سقف‌نگاره‌ای که دورتادور سقف بنا را پوشانده نیز المان‌های مختلفی دارند. مثلا دریکی از تابلوها المان‌هایی وجود دارد که مبین آن است که نقاشی مزبور مربوط به مناطق کویری است. زیرا بادگیرها و نوع پوشش گیاهی تابلو این موضوع را بیان می‌کند.

در تابلوی شکارگاه نیز همین اتفاق روی‌داده زیرا نگارگر در پس زمینه تابلو بناهایی را کشیده که همگی دارای شیروانی و شبیه معماری رایج گیلانی هستند. همچنین پوشش گیاهی نشان داده شده در این دو تابلو با پوشش گیاهی سایر نقاط متفاوت است که به نظر خالق اثر می‌خواستهاقلیم‌های فرمانبردار و تحت حاکمیت را نمایش بدهد. از نکات قابل توجه دیگر شیوه بستن بند و ستون گذاری برای بستن طناب در تابلو نقاشی است که هنوز همین شیوه ترسیم شده در سقف‌نگاره‌های کوشک فین بین لافندبازان گیلانی مرسوم است.

این بازی آیینی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ثبت ملی رسیده است.

منبع:همشهری