آگاهی‌بخشی، راه مقابله با وندالیسم فرهنگی
در آخرین روز از دومین ماه پاییز ۱۴۰۰، گردشگری از کشور اوکراین در بازدید از محوطه چغازنبیل بی‌توجه به منشور بازدید، از حفاظ مسیر بازدید عبور کرده و روی پوستامنت (سکو) صحن زیگورات رفته و دیگری از او فیلم‌برداری کرده و در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته لود؛ اتفاقی که متأسفانه علاوه بر ایران و چغازنبیل، در بسیاری از کشورها و محوطه‌های باستانی آن‌ها اتفاق افتاده است.
به پدیده آسیب رساندن به آثار تاریخی بدون توجه به ارزش و اهمیت آن‌ها «وندالیسم» گفته می‌شود؛ وندالیسم زمانی بروز پیدا می‌کند که آگاهی و تعلق خاطر وجود نداشته یا کم باشد. اقدام این گردشگر اُکراینی نیز در رسته وندالیسم فرهنگی قرار می‌گیرد. مواجه شدن با این موضوع، ابتدا این سوال را مطرح می‌کند که «چه عواملی در محوطه باستانی می‌تواند از آثار محافظت کند؟» در اینجا لازم است یادآوری کنم در محوطه میراث جهانی چغازنبیل در بدو ورود و پیش از تهیه بلیت تابلویی به نام «منشور بازدید از محوطه» قرار گرفته که به زبان فارسی و انگلیسی و پیکتوگرام‌هایی قوانین بازدید را معرفی کرده است.
«عبور نکردن از حفاظ‌ها»، «قدم نگذاشتن بر آثار» و… از جملۀ این قوانین است. پیکتوگرام‌های منشور بازدید در طول مسیر نیز روی تابلوهای معرفی ساختارها و بناها تکرار شده‌اند؛ اما متأسفانه نه گردشگر و بیشتر اوقات نه راهنمایان گشت به این قوانین توجهی ندارند و این‌عدم توجه منجر به رفتاری دور از شأن میراث‌جهانی می‌شود.
سؤال دیگر در مورد نیروهای حراست از محوطه است. آیا این تعداد نفرات با این ابعاد و گستردگی محوطه کفایت می‌کند؟ متأسفانه تعداد نیروهای حراست از محوطه به دلیل اعتبارات و مسائل اداری پیوست آن، بسیار کمتر از نیاز و وسعت محوطه است که همین موضوع امکان حضور این نیروها در همه نقاط محوطه را ناممکن می‌سازد.
خوشبختانه نصب دوربین‌های مداربسته در سال جاری کمک شایانی به نگهداری از محوطه و سرعت‌بخشی توجه به هرگونه هنجارشکنی در محوطه کرده است؛ اما باتوجه به وسعت محوطه، قطعاً از زمان مشاهدۀ چنین رفتاری از راه دوربین تا دسترسی به گردشگر و تذکر لازم، زمان زیادی صرف خواهد شد. آموزش نیروهای حراست در نحوۀ برخورد با چنین گردشگرانی نیز از موضوعاتی بوده که به صورت کارگاه‌هایی تاکنون به کرات در پایگاه برگزار شده است.
پیام مهم‌تر اما مسئلۀ آموزش راهنمایان گردشگری است که بارها در مورد ضرورت انجام آن تأکید شده، تا جایی که در اسفند سال ۱۳۹۸ تصمیم بر آن شد با همکاری انجمن راهنمایان گردشگری استان، برنامه‌ای برای آموزش بیشتر راهنمایان گردشگری برگزار شود تا در آن بر اهمیت میراث‌جهانی، ارزش برجسته جهانی اثر و نقش گردشگر و گردشگری در صیانت از یک محوطه باستانی بیش از پیش برای راهنمایان گردشگری روشن شود.
متأسفانه در نبود راهنمایان آگاه، وقوع چنین رویدادهای ناگواری پیش‌بینی خواهد شد. این برنامه با همه‌گیری کرونا متأسفانه به تعویق افتاد که امیدوارم در آینده نزدیک زیرساخت برگزاری این دوره‌های آموزشی فرآهم آید.
در پایان مایلم تأکید کنم آثار تاریخی به‌ویژه آثار جهانی متعلق به شخص یا ارگان خاصی نیست؛ تفاوتی ندارد ما از آثار کدام کشور، قوم و یا منطقه بازدید می‌کنیم، همه ما در نگهداری از آثار تاریخی باید نقش و وظیفه داشته باشیم. مهمترین اقدام زیرساختی برای حفاظت از آثار تاریخی، منابع طبیعی و محیط‌زیست، آگاهی‌بخشی است و مردم نیز باید در این راستا مشارکت کنند؛ به عبارت دیگر با زور و یک دستگاه متولی تنها نمی‌شود از هیچ‌یک از موارد گفته‌شده مراقبت کرد و به مشارکت مردم نیاز است.
امیدوارم با همکاری صدا و سیما و دستگاه‌های متولیِ آگاهی‌بخشی فرهنگی، بتوانیم گام‌های بزرگ و روشنی به سمت آگاهی‌بخشی اهمیت آثار تاریخی برداریم.
کهنه دلقی است ولی تازه برای دل ما/ یادگاری‌ست ز ایام عزیزش می‌دار.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.