میراث‌فرهنگی جهانی ایران را بشناسیم

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ایرنا، ثبت ۲۶ اثر فرهنگی تاریخی و طبیعی در فهرست جهانی یونسکو پس از انقلاب اسلامی نشان از جایگاه درخشان فرهنگی، تاریخی و تمدنی ایران دارد. آثاری که ثبت و معرفی آنها نه تنها منجر به جذب گردشگر و توسعه گردشگری فرهنگی -که ایران عموماً در این گروه از گردشگری قرار می‌گیرد- می‌شود، بلکه شان و جایگاه فرهنگی کشور را در جوامع بین‌المللی ارتقا می‌دهد.

آثار و بناهای تاریخی و باستانی، تولیدات هنرهای‌ سنتی، چشم‌اندازهای طبیعی، بخشی از دارایی‌های فرهنگی، در گروه آثار و محصولات و میراث فرهنگی ملموس قرار دارند، که یا در قالب یک محوطه باستانی و یا به عنوان اموال فرهنگی در موزه حفظ و نگهداری می‌شوند، اما آثار فرهنگی ناملموس شکل‌هایی از فرهنگ به‌شمار می‌روند که اگر چه قابلیت ثبت و ضبط دارند، اما قابلیت ذخیره در یک محل فیزیکی مانند موزه را ندارند و به واسطه ویژگی‌های ذاتی و خاص خود، قابل انتقال، تکرار و تجربه‌کردن هستند.

تا پیش از انقلاب اسلامی هیچ‌کدام از آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور در فهرست میراث‌جهانی به ثبت نرسیده بود؛ در سال ۱۳۵۸ سه اثر چغازنبیل، تخت‌جمشید و میدان امام (نقش جهان) اصفهان در فهرست میراث‌جهانی قرار گرفت و از آن سال تا قبل از دولت یازدهم طی ۳۵ سال، ۱۶ اثر تاریخی جهانی شد و در دولت یازدهم و دوازدهم، به رغم تعویق اجلاس‌های یونسکو در دوران شیوع کرونا (از سال ۹۸ تا مرداد ۱۴۰۰)، ۱۰ اثر ثبت جهانی شده است.

اکنون با ثبت شهر سوخته، منظر فرهنگی میمند، محوطه باستانی شوش، بیابان لوت، قنات‌های ایرانی، شهر تاریخی یزد، منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس و جنگل‌های هیرکانی، راه‌آهن سراسری ایران و منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰، ایران با ثبت ۲۶ اثر ملموس فرهنگی، تاریخی و طبیعی در فهرست جهانی سازمان علمی، فرهنگی‌وآموزشی ملل متحد (یونسکو) در رتبه نهم جهان قرار دارد.

نیایشگاه چغازنبیل در خوزستان، تخت جمشید در فارس و میدان نقش جهان در استان اصفهان در سال ۱۳۵۸ (١٩٧٩) در حافظه میراث‌جهانی یونسکو ثبت شده است. از آن سال به بعد در حدود ۲۴ سال هیچ پرونده‌ای برای ثبت‌جهانی تشکیل نشد و بعد از بیش از دو دهه، تخت سلیمان در آذربایجان‌غربی در سال۱۳۸۲ (٢٠٠٣) و مجموعه ارگ بم کرمان ۱۳۸۲ و مجموعه پاسارگاد در فارس در سال ۱۳۸۳ (٢٠٠۴) در یونسکو به ثبت جهانی رسید. این روند در سال‌های بعد ادامه پیدا کرد و گنبد سلطانیه در زنجان در سال ۱۳۸۴ (٢٠٠۵) و محوطه بیستون در کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ (٢۰٠۶) هفتمین و هشتمین اثر ملی ایران هستند که در یونسکو ثبت‌جهانی شده‌اند.

مجموعه کلیساهای آذربایجان شامل قره کلیسا، سن استپانوس و زُر زُر در سال ۱۳۸۷ (٢٠٠٨) و سازه‌های آبی شوشتر در خوزستان در سال ۱۳۸۸ (٢٠٠٩) نهمین و دهمین آثار ثبت شده ایران هستند که در فهرست جهانی ثبت شده‌اند و در ادامه این روند در سال ۱۳۸۹ (٢٠١٠) ایران موفق به ثبت دو اثر در فهرست جهانی شد، بازار تبریز در استان آذربایجان‌شرقی و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در استان اردبیل به دلیل ویژگی‌های معماری و تاریخی در حافظه جهانی قرار گرفت.

با ثبت مجموعه باغ‌های ایرانی شامل ۹باغ پاسارگاد در مرودشت فارس، باغ ارم شیراز، چهل‌ستون اصفهان، باغ فین کاشان، عباس‌آباد بهشهر، باغ شاهزاده کرمان، اکبریه بیرجند، باغ دولت‌آباد یزد، پهلوان‌پور مهریز یزد در سال ۱۳۹۰ (٢٠١١)، مسجد جامع اصفهان و برج گنبد قابوس در گلستان در سال ۱۳۹۱ (٢٠١٢) و مجموعه فرهنگی تاریخی (کاخ) گلستان تهران سال ۱۳۹۲ (٢٠١٣)، در یونسکو تعداد آثار جهانی ایران به ۱۶ اثر رسید.

ثبت جهانی لوت و هیرکانی دو اثر طبیعی و راه‌آهن، میراث صنعتی

شهر سوخته در سیستان‌وبلوچستان در سال ۱۳۹۳ (٢٠١۴)،  منظر فرهنگی روستای میمند در کرمان و محوطه باستانی شوش در استان خوزستان در سال ۱۳۹۴ (٢٠١۵)، بیایان لوت که در پهنه استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و سیستان‌وبلوچستان قرار دارد در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) جایگاه جهانی پیدا کرد؛ همچنین در این سال مجموعه یازده رشته قنات و کاریز ایرانی شامل قصبه گناباد، بلده فردوس، باغ زارج یزد، حسن‌آباد مهریز، آسیاب‌آبی میرزانصرالله مهریز، گوهرریز جوپار کرمان، دوقلوهای اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات، مون اردستان، وزوان میمه و مزدآباد اصفهان که از قدیمی‌ترین و عجیب‌ترین سیستم‌های آبرسانی جهان و شاهکار معماری و مهندسی ایرانی است، ثبت جهانی شد.

با ثبت شهر تاریخی یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در سال ۱۳۹۶ (٢٠١٧)، چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی فارس در سال ۱۳۹۷ (٢٠١٨) و جنگل‌های هیرکانی در استان‌های خراسان شمالی، گلستان، مازندران، گیلان و سمنان در سال ۱۳۹۸ (٢٠١٩)، و بعد از وقفه‌ای دو ساله ثبت راه‌آهن سراسری ایران (مسیر ریلی از بندر ترکمن در شمال کشور تابندر امام‌خمینی (ره) در جنوب کشور حدود ۱۴۰۰ کیلومتر) و  همچنین منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان ۱۴۰۰ (۲۰۲۱)، تعداد آثار ثبتی ایران در فهرست یونسکو به ۲۶ مورد رسید.

استان اصفهان و کرمان در صدر آثار جهانی در ایران

در طول ۴۳ سال گذشته از مجموع ثبت ۲۶ پرونده در یونسکو، ۵۹ اثر فرهنگی،‌ تاریخی، طبیعی و صنعتی ملموس ایران از ۲۰ استان جایگاه جهانی پیدا کرده‌اند که ۲۰ اثر پرونده مستقل و ۳۹ اثر پرونده‌های مشترک داشته‌اند. پرونده قنات‌های ایرانی با یازده اثر، باغ‌های ایرانی با ۹ اثر، جنگل‌های هیرکانی از ۵ منطقه استانی، کلیساهای تاریخی با ۳ اثر، بیابان لوت از ۳ منطقه استانی و راه‌آهن سراسری از مسیری با عبور از ۸ استان (گلستان، مازندران، سمنان، تهران، قم، مرکزی، لرستان و خوزستان) در یونسکو ثبت جهانی شده‌اند.

استان‌های اصفهان و کرمان هر کدام با ۷ اثر جهانی در رتبه اول کشور، استان یزد با ۶ اثر، استان فارس با ۵ اثر به ترتیب در جایگاه دوم و سوم، استان‌ خوزستان ۴ اثر در جایگاه چهارم و استان‌های آذربایجان‌غربی و خراسان جنوبی، مازندران و گلستان هر کدام با ۳ اثر در فهرست جهانی یونسکو، در جایگاه پنجم استانی قرار دارند.

استان‌های آذربایجان‌شرقی، سیستان‌وبلوچستان، کرمانشاه، تهران و سمنان هر کدام دارای دو اثر جهانی هستند، و استان‌های زنجان، مرکزی، اردبیل، خراسان‌شمالی، قم و گیلان هر کدام با یک اثر ثبت شده جهانی در یونسکو، در جهان شناخته می‌شوند.

اگر چه حفاظت از آثار فرهنگی تاریخی و طبیعی یک وظیفه عمومی برای ملت‌ها و دولت‌هاست، اما تشکیل پرونده، معرفی و ثبت این آثار در فهرست ملی و فهرست جهانی در سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان یونسکو یکی از ماموریت‌ها و مسئولیت‌های ویژه دولت‌هاست. اکنون حفاظت و حراست بیشتر و دقیق‌تر از این ۲۶ اثر جهانی، رسالت همه ایرانیان اعم از مردم و دولت است و باید پس از مهار کرونا، برای حضور و بازدید از همه گردشگران جهان دعوت شود تا شکوه و عظمت فرهنگ و تمدن ایرانی را در مقابل چشمان جهانیان به زیبایی به نمایش گذاشته شود.

منبع:ایرنا