ثبت ملی “عروسک وَیو” آستارا در فهرست آثار ناملموس کشور

مجتبی آب روشن، در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: ثبت ملی آثار ناملموس شهرستان مرزی بندر آستارا از مهمترین اهداف فرهیختگان و دست اندرکاران میراث فرهنگی در این شهرستان است.

وی با بیان اینکه در اینگونه اقدام ها، همه کارشناسان، محققان و اصحاب قلم و رسانه شهرستان آستارا و استان گیلان نقش بهینه و تأثیرگذار دارند، ادامه داد: در همین راستا، ثبت ملی عروسک وَیو در دستور کار محققان و کارشناسان این شهرستان قرار گرفت.

آب روشن، افزود: محقق و نگارنده پرونده ثبتی این عروسک، “آرمین حیدریان” نویسنده و پژوهشگر حوزه ایران شناسی می باشد که این پرونده را با همکاری “آناهیتا پوررستم” مدیرعامل مؤسسه انجمن آیین کیش تالش و “سیده منصوره قیّمی” پژوهشگر عروسک های گیلان آماده کردند و با تلاش “سپیده آشفته پور لیلاکوهی” مسئول کمیته ثبت میراث فرهنگی ناملموس استان گیلان، به تاریخ 21 دی ماه 1400 در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت ملی رساندند.

وَیو، ریشه در اساطیر باستانی تالشان آستارا دارد

آرمین حیدریان، نویسنده و پژوهشگر حوزه ایران شناسی ضمن تقدیر از حمایت های رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بندر مرزی آستارا در این خصوص، خاطرنشان کرد: «وَیو» در زبان تالشی رایج در شهرستان آستارا به معنای عروس می باشد و عروسک «وَیو» یکی از صنایع دستی تالشان بومی شهرستان آستارا و جزئی از فرهنگ اصیل مردم این منطقه است.

وی با اشاره به اینکه این عروسک، ریشه در اساطیر باستانی تالشان آستارا بویژه اهالی روستای کوته کومه دارد و به صورت متمرکز تنها در این روستا از توابع بخش لوندویل ساخته می شود، تصریح کرد: تاریخ مکتوب دقیقی از زمان ساخت عروسک در دسترس نیست ولی بومیان آستارا عمر آن را چند هزار ساله می دانند و معتقدند این عروسک و باورهای پیوسته با آن از زمان های بسیار دور باقی مانده و به نسل امروز رسیده است.

حیدریان، با تأکید بر اینکه در افسانه های تالشی مردم این منطقه وَیو نام شخصیتی اسطوره ای است که ایزدبانوی بادها، ابر و مه بوده و در واقع نماد قدرت، میهن پرستی، ایستادگی و شکیبایی بالای دختران این دیار در برابر سختی ها و مشکلات است، اضافه کرد: در همین رابطه داستان بلندی در بین اهالی وجود دارد که بر اساس چکیده آن، در زمان های قدیم دسته ای از دیوها به این نواحی هجوم می آورند و دژی را که در منطقه لاتون بود و امروزه «دیوَه قلعه» و «قَلعه کِر» نامیده می شود را تصرف می کنند و به از بین بردن جنگل ها و مزارع، آلوده کردن آب ها و کشتار و ترساندن اهالی دست می یازند که در نهایت “وَیو” به همراه دو شخصیت اساطیری دیگر به نام «آسترا» و «بارز» رشادت های فراوان از خود نشان داده و بزرگان دیوها را که «اُوهشکی/ اُو هشک» و «سیج» نام داشته اند را شکست داده و باقی همه دیوان را از این دیار بیرون می کنند.

وی با بیان اینکه که در برخی از روایت ها وَیو از اهالی روستای کوته کومه بود، گفت: طبق داستان، وَیو پیش از پایان حیات خود از خداوند می خواهد که او را به شکل سنگ دربیاورد تا اگر دوباره زمانی منطقه مورد هجوم بیگانگان واقع شد به شکل انسان درآمده و باقی مانده عمرش را نیز از مردم این نواحی دفاع کند و خداوند خواسته ی او را اجابت می نماید.

وی توضیح داد: امروزه مجسمه سنگی عروس مانندی در ارتفاعات وجود دارد که بومیان به آن «وَیوئَه سغ» به معنای سنگ وَیو (عروس) می گویند.

وی اضافه کرد: بنابر این روایت برای جلوگیری از  فراموشی یاد و خاطره دلاوری های این بانوی شجاع و باشهامت، تندیس او به صورت عروسک بازی کودکان ساخته شد تا کودکان منطقه با تاریخ و فرهنگ کهن و شخصیت های اساطیری دیار خود در قالب عروسک بیشتر آشنا شوند.

این پژوهشگر در پایان با اشاره به اینکه این عروسک با پارچه، نوار تزئینی مخصوص لباس تالشان، نخ و سوزن، چوب و گاهی چهارپایی گِلی برای نشاندن ویو روی آن که نماد “رفتن وَیو به خانه بخت” است، ساخته می شود، یادآور شد: در سال های اخیر نمونه های مختلفی از این عروسک ها توسط آناهیتا پوررستم احیاء شده است که پاسداشت شیوه های ساخت و باورهای مرتبط با این عروسک از جنبه های گوناگون بویژه دیدگاه فرهنگی مهم بوده و ارزش فوق العاده زیادی دارد.

به گزارش ایسنا، “کوته کومه” روستایی کوهستانی از توابع بخش لوندویل در شهرستان مرزی بندر آستارا می باشد که به دلیل دارا بودن آب گرم طبیعی و قرار گرفتن در مسیر بلندترین آبشار چهارفصل کشور، لاتون “بارزاو” و منطقه تاریخی آسیو شوان، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

منبع:ایسنا