گردشگری داوطلبانه، سفری همراه با اهداف انسان‌دوستانه

فرید جواهرزاده در گفت‌وگو با ایسنا درخصوص گردشگری داوطلبانه و گسترش این نوع از گردشگری اظهار کرد: گردشگری داوطلبانه از ادغام دو کلمه کار داوطلبانه و گردشگری گرفته شده است. در واقع نوعی از گردشگری است که پس از دهه ۸۰ میلادی به سبب تخصصی شدن و موضوعات متنوع دیگر شکل گرفته و رواج پیدا کرد و به تعبیری به محبوبیتی نسبی دست یافت. اغلب افرادی که به گردشگری داوطلبانه می‌پردازند، علاقه‌مند به مسائل انسان‌دوستانه بوده و معمولا از دانشجویان و افراد فرهنگی به این نوع از گردشگری می‌پردازند.

وی ادامه داد: این نوع از گردشگری، شکل خاصی از گردشگری است که به صورت هدفمند و به طور داوطلبانه برای رفع نیازهای جامعه مقصد که عمدتا کشورهای توسعه‌نیافته و عقب‌مانده است، شکل می‌گیرد. در واقع هدف از گردشگری داوطلبانه حمایت از افراد نیازمند در جوامع مختلف، با بهره‌گیری از گردشگری است.

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران بیان کرد: در این نوع از گردشگری اغلب افراد فقیر با توجه به اینکه از امکانات آموزشی، بهداشتی و خدماتی بی‌بهره‌اند، مخاطب قرار می‌گیرند، لذا گردشگری داوطلبانه شامل طیف وسیعی از فرصت‌ها می‌شود که فعالیت‌های بسیار متنوعی را در خود جای می‌دهد.

جواهرزاده خاطرنشان کرد: طیف وسیع فعالیت‌های گردشگری داوطلبانه در گروه‌های مختلفی قرار می‌گیرد. به عنوان مثال می‌توان به فعالیت‌هایی مانند مراقبت از سالمندان، مراقبت از کودکان، معلولین و مسائل حقوق بشری اشاره کرد. دسته دیگری از فعالیت‌های گردشگری داوطلبانه شامل فعالیت‌های آموزشی می‌شود. بخش دیگری از فعالیت‌ها نیز دربرگیرنده فعالیت‌های محیط‌ زیستی مانند حفاظت از گونه‌های مختلف حیات وحش، حفاظت از محیط‌ زیست و منابع طبیعی مانند تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین و … است.

وی افزود: فعالیت‌های سلامتی و پزشکی، مانند حمایت‌هایی مانند حضور در بالین بیماران دسته دیگری از فعالیت‌های گردشگری داوطلبانه را شامل می‌شود. فعالیت‌هایی در زمینه ساخت‌وساز نیز از جمله گروه‌بندی‌های فعالیت‌های این نوع از گردشگری است که از جمله آن می‌توان به ساخت یا بازسازی منطقه یا فعالیت‌های کشاورزی اشاره کرد.

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران اضافه کرد: همچنین برخی از فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی آزمایشگاهی و محیطی نیز در راستای گردشگری داوطلبانه انجام می‌شود. بنابراین شاخه‌های مختلفی از گردشگری می‌تواند در زمره اهداف گردشگری داوطلبانه قرار گیرد. اکوتوریسم، گردشگری پایدار، گردشگری جایگزین که تعامل با جوامع محلی، هدف آن‌ است، گردشگری مسئولانه و مسئولیت‌های اجتماعی مردم که امروزه مورد توجه قرار گرفته است و همچنین گردشگری خیرخواهانه نیز از جمله فعالیت‌های گردشگری داوطلبانه محسوب می‌شود.

تعامل با جامعه محلی یکی از نکات مهم گردشگری داوطلبانه است

جواهرزاده عنوان کرد: بنابراین تعامل با جوامع محلی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در گردشگری داوطلبانه وجود دارد، است. در واقع در گردشگری داوطلبانه به دنبال ایجاد توسعه پایدار در مقاصد گردشگری هستیم. حفظ مشاغل محلی، کمک به اشتغال محلی، ارتقاء سطح دانش افراد بومی و محلی و دانش‌آموزان از جمله اموری است که در گردشگری داوطلبانه انجام می‌شود.

وی تصریح کرد: به عبارتی توسعه اقتصادی محلی و تقویت فرهنگ‌های بومی و محلی، تنوع بخشیدن و تعامل با برخی جوامع، افزایش کیفیت سوغاتی و محصولات محلی و … نیز از دیگر اهداف گردشگری داوطلبانه به شمار می‌رود که در یک یا دو دهه اخیر نیز در ایران رشد پیدا کرده است، در حالی که در خارج از کشور و کشورهای مختلف نمونه‌های بسیار خوبی از توجه به این نوع گردشگری وجود دارد.

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران گفت: متاسفانه بر خلاف بسیاری از کشورها این نوع از گردشگری در ایران و به ویژه در سطوح بومی به شکل شایسته مورد توجه قرار نگرفته است. با این وجود در جزیره قشم اتفاقات خوبی رقم خورده است، اما در سایر نقاط ایران گردشگری داوطلبانه کمتر مورد توجه قرار دارد.

جواهرزاده بیان کرد: از جمله دلایل توجه کم نسبت به این نوع از گردشگری را می‌توان کمبود سازمان‌های مدیریت داوطلب برای هدایت، برنامه‌ریزی، بازاریابی و حتی بازارسازی چنین اقداماتی دانست. به تعبیری علی‌رغم وجود سازمان‌های مختلف تأثیرگذار در حوزه‌های داوطلبانه مانند حفظ محیط ‌زیست، میراث فرهنگی، موضوعات اجتماعی و … گردشگری داوطلبانه، بخش مهجورمانده‌ای در بازار گردشگری کشور است و در واقع این سازمان‌ها تعامل کمی با بخش گردشگری ایجاد می‌کنند.

وی اظهار کرد: استرالیا، نمونه موفق در زمینه گردشگری داوطلبانه است که در این زمینه بسیار خوب اقدام کرده است. به گونه‌ای که در خارج از کشور، سازمان‌هایی با عنوان اختصاری  VSA  در زمینه امور داوطلبانه فعالیت می‌کنند و معمولا امکان تعامل و همکاری گردشگران با جوامع محلی را بررسی و فراهم می‌کنند. برخی از این سازمان‌ها برنامه‌ریزی کرده و مشارکت مردم به صورت داوطلبانه را تبلیغ می‌کنند.

فعالیت‌های گردشگری داوطلبانه اغلب از سوی کشورهای غنی به سمت کشورهای فقیر حرکت می‌کند

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران افزود: عمدتا گردشگری داوطلبانه در مقاصد فقیر و مناطقی که با مشکلات اجتماعی، زیست‌محیطی و حتی سیاسی مواجه هستند، اتفاق می‌افتد و گاهی مواقع برخی اقدامات مانع از توسعه اقتصادی آن‌ها می‌شود، اما به طور کلی فعالیت‌های گردشگری داوطلبانه معمولا از سوی کشورهای غنی به سمت کشورهای فقیر حرکت می‌کند و سازمان‌های فعال در این حوزه نیز عمدتا خدمات پشتیبانی خود را از کشورهای توسعه‌یافته دریافت می‌کنند.

جواهرزاده عنوان کرد: متخصص نبودن و عدم مهارت یا زمان کافی برای آشنایی کامل با فرهنگ جوامع و درک عمیق نیازهای آن‌ها  از جمله عواملی است که ممکن است عوارضی ایجاد کند، اما به طور کلی برآیند آسیب‌ها و اثرات مثبت گردشگری داوطلبانه نشان می‌دهد که مزیت گردشگری داوطلبانه بیشتر از آسیب‌ها و عوارض آن است.

وی تصریح کرد: از این رو گاهی مواقع برخی از فعالیت‌های گردشگری داوطلبانه مورد انتقاد قرار می‌گیرد، زیرا این نوع از گردشگری گاهی اوقات تأثیرات منفی در جامعه محلی ایجاد می‌کند، زیرا در برخی مواقع ممکن است افراد کم‌توان‌تر یا غیرمتخصص در این نوع از گردشگری شرکت کنند و شرایط و محدودیت‌هایی در مقصد ایجاد کنند.

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران خاطرنشان کرد: معمولا پروژه‌هایی از این دست در مدت زمان محدود انجام می‌شود، لذا اثرات آن بلافاصله نخواهد بود. بنابراین ممکن است عوارضی ایجاد کند، با این وجود مسلما طبق مطالعاتی که در حوزه اهمیت توسعه پایدار در گردشگری داوطلبانه انجام شده است، گردشگری داوطلبانه می‌تواند فرصتی برای تعامل فرهنگی با مقاصد مختلف و رفع نیازهای جوامع مقصد باشد و به توسعه پایدار کمک کند، بر این اساس هرروزه بر تعداد علاقه‌مندان آن افزوده می‌شود.

منبع:ایسنا