عروسک داربید، عروس چوبی بستک

تعریف عروسک

عروسک‌ها هم به یکدیگر شبیه‌اند و هم از یکدیگر متفاوت. عروسک‌ها تمثیلی از آن‌ها به‌خودی‌خود می‌توانند متحرک یا ثابت باشند، ولی وقتی شیء معنی عروسک به خود می‌گیرد که توسط شخصی به آن قدرت حرکت داده شود، یعنی او گرداننده یک شیء بیجان شود، با این کار خودبه‌خود این حس جان‌بخشی به بیننده القا می‌شود و این جان‌بخشی مرز پیکره و مجسمه را با عروسک تعریف می‌کند. با این تعاریف می‌توان یک شیء دور از ذهن را نیز عروسک نامید.

کاربرد عروسک‌ها

عروسک‌ها، گونه‌های مختلفی دارند. نخی، میله‌ای، عروسک‌های سایه‌ای، دستکشی، آیینی، بازی و…. باز هرگونه در نوع خود می‌تواند متفاوت از دیگری باشد. اما در ابتدا می‌توان گفت این پیکرک‌ها بودند که راهی به عروسک‌ها گشودند. پیکرک‌هایی که بیشتر برای دفع شر و نیایش استفاده می‌شدند. کم‌کم، انسان جان‌بخشی به اشیاء را یاد گرفت و از روح خود در پیکرک‌ها دمید و خود الگوی خلق پیکرک‌ها شد، پیکرک‌هایی که بیشتر جنبه آیینی داشتند و نه برای سرگرمی و بازی ساخته می‌شدند. درواقع می‌توان ریشه ساخت عروسک‌ها را همین پیکرک‌ها دانست. عروسک‌ها کاربردهای متفاوتی دارند، نمایشی، بازی، آیینی و…

برای یک نمایش عروسکی، صحنه‌ای که عروسک روی آن به حرکت درمی‌آید، از اهمیت زیادی برخوردار است، این صحنه با گروهی متشکل از نمایشنامه‌نویس، بازیگر، خواننده، طراح، عروسک‌ساز و… به سرانجام می‌رسد.

برای بچه‌ها بازی با عروسک‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. در آیین‌ها برای دفع شر و رسیدن به آرزوها، گاهی عروسک‌ها را می‌کشتند و گاهی هم‌آرزوهایشان را به آن‌ها می‌گفتند. اکثر این عروسک‌ها توسط کسانی ساخته می‌شدند که بخشی از زندگی آن‌ها بوده و به این فکر نمی‌کردند که آن‌ها را در موزه قرار دهند یا موردتوجه دیگران قرار گیرد و یا اینکه زمانی آن‌ها را به‌عنوان هنر تلقی کنند.

عروسک داربید

در زبان مردم بستک دار به معنی چوب و بید به معنی عروس است و داربید به معنای عروس چوبی است. داربید عروسکی است که از چوب درخت نخل، سکه و پارچه از گذشته‌های دور در روستای هرنگ از توابع شهرستان بستک ساخته می‌شود. در این روستا زمانی که دختری عروس می‌شود و برایش لباس می‌دوزند، از باقی پارچه‌های لباس عروس، عروسک داربید طی مراسمی می‌سازند و به دختران دم بخت یا دختربچه‌ها به‌رسم میمنت و بخت‌گشایی داده می‌شود.

تاریخچه

تاریخ دقیقی از ساخت داربید در دست نیست و به گفته قدیمی‌های روستا، ساخت این عروسک در مراسم عروسی سال‌هاست نسل به نسل گشته است.

ابزار ساخت

پارچه، نخ، سوزن، چوب درخت نخل و سکه

نحوه ساخت

برای ساخت عروسک داربید ابتدا شاخه میانی برگ درخت نخل را به تکه‌های کوچک تقریباً بین ده تا بیست سانتی‌متری تقسیم کرده و با استفاده از پارچه سفید و نخ محکم می‌کنند. مرحله بعد ساخت لباس برای عروسک است.

لباس عروسک را از تکه پارچه‌های رنگی اضافه‌های پارچه‌های عروس، می‌دوزند. برای دوخت لباس عروسک پارچه‌های رنگی را به‌صورت دولا روی‌هم قرار داده و با دست آن را چین می‌دهند. سپس پارچه چین‌خورده را به بدنه عروسک با پیچیدن چند دور نخ محکم می‌کنند، بعد تکه پارچه رنگی دیگر را به‌عنوان بلوز بر روی تنه و قسمت بالایی دامن با نخ و سوزن می‌دوزند. در آخرین مرحله برای عروسک چشم و دهان و بینی رسم می‌کنند.

در گذشته این کار به‌وسیله رنگ طبیعی انجام می‌شد. این رنگ از گیاهی خودرو در منطقه به نام علف مار به دست می‌آمد. امروزه به‌وسیله مداد و خودکار برای صورت عروسک چشم، دهان و بینی می‌کشند. سپس تکه‌ای پارچه سیاه را بر روی سر عروسک با نخ محکم می‌کنند تا نشانگر موی سر باشد.

در خصوص قدمت و تاریخچه ساخت عروسک باید گفت که ساخت عروسک در هرنگ از قدیم وجود داشته و به‌صورت سینه‌به‌سینه منتقل‌شده است به‌گونه‌ای که در تحقیق از افراد مسن متوجه شدیم که آن‌ها نحوه ساخت عروسک را از مادرانشان و مادرانشان نیز از مادران خود یاد گرفته‌اند و کسی نمی‌تواند تاریخ دقیقی برای آن مطرح کند.

نکته جالبی که می‌توان در خصوص سخت عروسک به آن اشاره کرد این است که عروسک با اضافه‌های پارچه لباس عروس می‌ساختند و با دادن این عروسک به دختربچه‌ها به نحوی به آن‌ها نوید عروس شدن در آینده را می‌دادند.

عروسک داربید چندی پیش در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا