تاریخ نهفته در قلعه‌ها/ عمارت‌های فاخر کجا واقع شده‌اند؟
در دوران نظام ارباب رعیتی در سده‌های میانی، قلعه‌ها یا دژهایی برای اقامت و سکونت خوانین و صاحب منصبان در نقاط مختلف کشور و به‌ویژه مناطق خوش آب و هوا احداث می‌شد، اهداف نظامی، حکومتی و اجرایی از کارکردهای قلعه‌ها بود و در چهارمحال و بختیاری نیز به سبب وجود حاکمیت خوانین بختیاری و ایجاد روابط ارباب‌رعیتی قلاع بسیاری بنا شده است.
به گزارش ایسنا، عموما خوانین دارای اقامتگاه‌های سردسیری و گرمسیری بودند، بنابراین در مناطق گرمسیر و سردسیر برای خود قلعه احداث می‌کردند، قلعه‌های چهارمحال و بختیاری مانند قلعه چالشتر، سورک، دزک، جونقان، بارده، شمس‌آباد و… درحقیقت خانه مسکونی خوانین در گذشته بودند که به علت داشتن برج و باروهای بلند برای محافظت از خان و خانواده او در برابر مخالفان و دشمنان به نام قلعه شهرت پیدا کردند.
عموما در قلعه‌ها وقایع تاریخی مهمی نیز رخ می‌داد، بنابراین این قلعه‌ها از نظر تاریخی، معماری، فرهنگی و … بسیار حائز اهمیت هستند، برخی از صاحبان قلعه‌ها به دلیل اینکه سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مالکیت این قلعه‌ها را بر عهده نگیرد، اقدام به تخریب و فروش لوازم موجود در قلاع کردند.
قلعه‌های شگفت‌انگیز تاریخی موجود در چهارمحال و بختیاری یکی از جاذبه‌های گردشگری محسوب می‌شود، تاریخ استان در این بناهای تاریخی نهفته است و باید حفاظت و مرمت این بناها بیش‌تر از گذشته مورد تاکید متولیان قرار بگیرد.
قلعه تاریخی چالشتر
این قلعه یکی از بناهای به‌جا مانده از مجموعه بناهای ارگ چالشتر مربوط به اواخر دوره صفوی و اوایل دوره قاجار است، احداث این بنا در سال 1323 هجری قمری به پایان رسید و دارای اتاق‌های نقاشی، آزاره‌های سنگی منقوش، حوض سنگی و حمام خصوصی است، سه موزه آثار سنگی، کار و زندگی و مردم‌شناسی در این موزه قرار دارد و در این موزه‌ها نمونه‌هایی از آثار سنگی منقوش و کتیبه‌دار، وسایل و البسه روستایی و کشاورزی و سایر ابزار آلات به نمایش گذاشته شده است.
قلعه شمالی چالشتر در سال ۱۳۷۶ به مبلغ ۴۰ میلیون تومان از مالکین خریداری شد و قلعه جنوبی از سال ۱۳۷۸ تا سال ۱۳۸۲ به مدت چهار سال مورد مرمت و بازسازی کامل قرار گرفت به طوری که نمای اجزای سنگی شامل ستون‌ها، سرستون، پایه ستون، هزاره‌های سنگی و… از زیر آوار خارج شده و قلعه مجدد بازسازی شد.
قلعه داراب خان و محمد حسن خان بختیاری در روستای بارده
این بنا بر روی تپه‌ای مشرف به روستای بارده از توابع شهرستان بن به همت داراب خان و محمد حسن خان دو برادر از خوانین ایل چهار لنگ بختیاری در نزدیک به 130 سال قبل توسط معماری زبده و چیره‌دست به نام اسماعیل ترکان ساخته شد.
قلعه بارده دارای چهار برج، پلان مربع شکل، الگوی ساخت متقارن معکوس و همچنین اسطبل، حمام و هشتی است، هم‌اکنون این قلعه محل سکونت نوادگان این دو خان است و زیر نظر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مرمت شده است.
قلعه سردار اسعد بختیاری
کاخ قلعه سردار اسعد بختیاری در فاصله 42 کیلومتری شهرکرد و در مرکز شهر جونقان واقع شده است، این قلعه توسط علی قلی خان سردار اسعد بختیاری در دوره زمامداری وی در ایل بختیاری ساخته شد و فاقد هرگونه کتیبه تاریخ‌دار است و قدمت آن به بیش از یکصد سال می‌رسد.
هم‌اکنون طبقه زیرین قلعه سردار اسعد بختیاری به‌عنوان موزه صنایع‌دستی مورد استفاده قرار می‌گیرد، این قلعه تاریخی هر ساله پذیرای گردشگران از اقصی نقاط کشور است.
قلعه لطفعلی خان در کیار
این قلعه قدمتی بالای یکصد سال دارد و یکی از باشکوه‌ترین بناهای چهارمحال و بختیاری محسوب می‌شود، این قلعه در دو طبقه احداث و دارای ایوان‌های ستون‌دار شرقی و غربی است، در این بنا علاوه بر معماری‌های بی‌نظیر هنرهایی چون مشبک‌کاری، آینه‌کاری، گچ‌بری، حجاری و … به‌کار رفته که نشان از تبحر و چیره‌دستی هنرمندان این استان دارد.
علامه فقید استاد دهخدا، مولف لغت‌نامه دهخدا مدتی در این قلعه سکونت داشته است.
قلعه سورک
قلعه سورک در شهرستان شهرکرد واقع شده، این قلعه را نصیرخان ملقب به سردار جنگ حدود ۹۰ سال پیش یعنی در اواخر دوره قاجار با معماری جالب و درونگرا بنا کرده است، این قلعه در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرکرد و در روستای سورک از توابع بخش کیار قرار دارد، بنای قلعه شامل ساختمان اصلی با دو طبقه زیرزمین و همکف، ابنیه جانبی شمال وجنوب آن، ورودی و هشتی در جبهه جنوب‌غربی و حمام کوچک در جبهه شمال‌شرقی بوده و مصالح آن از خشت و نمای آن از آجر است، این اثر در تاریخ ۲۲ تیر ۱۳۷۶با شماره ثبت ۱۸۹۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
امروز دو طبقه اصلی ساختمان، محوطه قلعه، حوض، ورودی، بناهای جانبی و حمام خصوصی از بنای قلعه سورک باقی مانده است، این قلعه یک اثر منحصربه‌فرد محسوب می‌شود و با ظاهری کاملا ساده طراحی و ساخته شده است، سادگی و در عین حال ظرافت خاص بنا سبب جذابیت خاص این بنا شده، شواهد نشان‌دهنده آن است که ساخت و ساز این بنا به‌ویژه در خصوص تزئینات و نماسازی کامل نشده که این خود به دلایلی از جمله تحولات سیاسی و عدم مرکزیت بنا به‌عنوان محل استقرار دائمی بانی بنا نصیرخان ارتباط دارد.
قلعه شمس‌آباد
این قلعه در روستای شمس‌آباد در ۱۵ کیلومتری شهرکرد واقع شده که این روستا دارای جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز است، این قلعه در حدود ۱۲۰ سال پیش به دستور یوسف خان امیرمجاهد که از خوانین بختیاری بود، ساخته شد و قدمت این قلعه مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل عصر پهلوی است.
بنای قدیمی قلعه‌ی شمس‌آباد دارای حمام، درشکه خانه و چهار برج بوده که به مرور زمان تخریب شدند و در حال حاضر دروازه‌ای اصلی، اعیانی و بقایای یکی از برج‌ها در زاویه غربی ضلع شمالی به جا مانده است، این قلعه دارای یک ساختمان مرکزی نیر بوده که از دو طبقه تشکیل شده و یک طبقه در زیر و طبقه دیگر در قسمت فوقانی قرار گرفته، زیرزمین قلعه از جبهه جنوبی دارای چهار در، دو پنجره و راه‌پله سنگی برای طبقه فوقانی بوده، راه‌پله به عمق حدود یک متر از محوطه‌ی بیرون واقع شده و سکویی برای طبقه فوقانی ایجاد کرده است.
زوال قلعه‌ها از کی آغاز شد؟
آیت‌الله آزادگان_ مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلاع تاریخی چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه قلعه در لغت‌نامه دهخدا به‌معنای دژ است، اظهار کرد: عبارت قلعه به عمارت‌های خانی تعلق می‌گیرد، این عمارت‌های فاخر محل سکونت و اقامت خوانین بودند.
وی با بیان اینکه کارکرد قلعه نوعی پایگاه اقامتی متولیان و صاحب منصبان بوده است، گفت: عمده خوانین و حکام محلی که به‌نوعی صاحب منصب نیز محسوب می‌شدند، عموما در تهران سکونت داشند و در مواقع خاص و تابستان‌ها جهت سرکشی به رعایای خود به منطقه می‌آمدند و در قلعه‌های خود ساکن می‌شدند.
آزادگان گفت: پس از فروپاشی نظام پهلوی، جمع شدن خان‌بازی وهمچنین با ضعف قدرت سیاسی، جایگاه اجتماعی و مالی خوانین، خیلی از نوادگان و پسران این اشخاص اقدام به فروش تزئینات وابسته به معماری در قلعه‌ها کردند، به‌همین علت زوال و نابودی این عمارت‌های خانی آغاز شد.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلاع تاریخی چهارمحال و بختیاری افزود: برای مثال بیژن خان از اعقاب ضرغام‌السلطنه از خوانین فرادنبه خود اقدام به فروش اجزای قابل فروش قلعه کرد.
وی با بیان اینکه قلعه‌ها برای پژوهش بر نوع مصالح و تکنولوژی معماری در زمان اجرا حائز اهمیت هستند، عنوان کرد: همچین این عمارت‌ها از پتانسیل‌های قابل توجه گردشگری محسوب می‌شوند.
آزادگان در پایان خاطرنشان کرد: قلعه چالشتر، قلعه دزک، قلعه سورک، قلعه شمس‌آباد، قلعه فرخشهر، قلعه جونقان، قلعه بارده، قلعه شلمزار از جمله عمارت‌های فاخر خانی در چهارمحال و بختیاری هستند که در معرض دید گردشگران قرار می‌گیرند، همچنین قلعه تک، چنار سبز، دستگرد و هرچگان از قلاع از بین رفته در استان محسوب می‌شوند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.