آیینه‌خانه سردار مفخم به‌جامانده از دوران قاجار
این بنا از آثار منحصربه‌فرد عصر ناصری خراسان شمالی است که درگذشته داخل باغ بزرگی قرار داشته و همراه ابنیه‌ی دیگر از جمله عمارت مفخم دروازه ورودی حوض‌خانه – باغ فواره و کلاه‌فرنگی تشکیل دارالحکومه مفخم را می‌داده که عمارت کلاه‌فرنگی بر اثر زلزله شدیدی که در بجنورد رخ داد تخریب شد وهم اکنون تنها آینه‌خانه و عمارت مفخم به‌جای‌مانده است.
بانی این اثر یارمحمدخان شادلو (سردار مفخم) و معمار آن ممتحن الممالک شقاقی بوده که مدرسه شهید مطهری تهران سپهسالار سابق از جمله کارهای اوست. معماری بنا تلفیقی است از معماری سنتی ایران و برداشت‌هایی از معماری مدرن اروپا بوده که به‌صورت اشکوبه وبا سقف شیروانی و مصالحی همچون آجر، ماسه، گچ، ملاط ساروج پی سنگی و شفته آهک است و کاشی‌کاری آن کار هنرمندان اصفهانی مقیم بجنورد بوده است.
اما آنچه اطلاق نام آینه‌خانه را بر این بنا موجب گشته وجود تالاری با تزئینات آینه‌کاری در طبقه فوقانی است کک به‌عنوان فضای اداری و دیوانی جهت ملاقات‌های رسمی سردار مفخم حاکم بجنورد و برپایی مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال مطرح قاجار مورداستفاده قرار می‌گرفته است.
از نکات قابل‌توجه این تالار وجود تصاویر ۱۳۴ تن از شخصیت‌های برجسته عصر صفوی تا دوره قاجار و همچنین سران حکومتی کشورهای هم‌جوار است که شاخص‌ترین آن‌ها شاه‌طهماسب – شاه‌عباس – آقا محمد خان – فتحعلی‌شاه و کریم‌خان زند است که در قسمت گلویی زیر سقف نصب شده و خود مروری است بر تاریخچه فعالیت‌های سیاسی انجام شده در این بنا است.
در تزئین تالار از ۱۷ طرح مختلف استفاده شده که شامل نقش چهل چراغ – مقرنس – نمای بیرون عمارت – نقوش استیلیزه گیاهی هندسی و… است.
آینه‌خانه توسط فضای سبز محدودی از جمله گل‌کاری و احداث چپر و پرچین از کل مجموعه دارالحکومه منفک می‌شده است. ساختمان دارای سه درب ورودی در اضلاع شمالی (ورودی اصلی) غربی و شرقی است که هر سه به راهرویی در طبقه اول منتهی می‌شوند. در یک طرف این راهرو حجره‌هایی قرار دارد و در سوی دیگر چهار اتاق. در دو انتهای راهرو پلکان‌هایی تعبیه شده که به طبقه فوقانی جایی که تالار آینه در آن واقع شده ختم می‌گردد. در طبقه دوم نیز شامل چهار اتاق و تالار آینه است. درب‌های این طبقه از جنس چوب صندل بوده که با استخوان تزئین شده‌اند. سقف‌ها مشبک چوبی‌اند که این خود از شاخصه‌های معماری عصر قاجار محسوب می‌شود.
در نمای شمالی (اصلی) عمارت چهار نیم ستون به قطر تقریبی ۱۱۰ سانتیمتر و ارتفاع ۱۰ متر مشاهده می‌شود، دو نیم ستون دارای یک تاج نیم‌دایره‌ای هستند که شکل گلدسته را تداعی می‌کنند و دو نیم ستون دیگر فاقد تاج هستند و این امر به دلیل زلزله بوده که باعث افتادن تاج‌ها شده و بعد از مرمت جای آن خالی گذاشته شده است. این نیم ستون‌ها با کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و نیز کاشی‌های سیاه‌وسفید و زرد مزین شده‌اند.
نیم ستون‌ها با خط معقلی بسیار زیبایی آراسته شده‌اند که کلمه محمد به طور منظم در این نیم ستون‌ها از پایین‌به‌بالا ۱۲ مرتبه تکرار شده است. یک‌مرتبه به رنگ سیاه و یکبار به رنگ زرد که نیم ستون‌ها به پایه‌ای از سنگ مرمر ختم می‌شوند
در قسمت فوقانی نمای اصلی یک تاج نیم‌دایره‌ای وجود دارد و در بخش میانی این نیم‌دایره با زمینه‌ای لاجوردی وجود دارد که نقش جدال بین شیر و اژدها در آن دیده می‌شود. در فرهنگ باستانی ایران‌زمین جدال بین شیر و اژدها سمبلی از جدال بین خیر و شر بوده است در این تصویر درحالی‌که اژدها (سمبل شر) شیر را دربرگرفته شیر (سمبل خیر) با فشردن گلوی اژدها شر را به آستانه نابودی می‌کشاند. در کنار جدال بین خیر و شر دو تفنگ‌دار درحالی‌که به زمین زانو زده‌اند محل جدال بین شیر و اژدها را نشانه رفته‌اند. در دو طرف درب ورودی نقش دو سرباز در حال نگهبانی از بنا به چشم می‌خورد که حالت چشم‌ها و طرز ایستادن سربازان یادآور تابلوهای تعزیه عصر قاجار است و همچنین نشان‌دهنده نوع لباس رزم و قدرت است.
به‌طورکلی در معماری این دوران رسم بر این بوده است که نام معمار و بانی بنا در قسمت بالایی ورودی به‌صورت کاشی‌کاری حک می‌شده در این بنا هم قبلاً در همین محل کتیبه‌ای وجود داشته که محدوده حکومتی سردار که از استرآباد و گوگلان و نردین – اسفراین – جوین – سبزوار و جاجرم و بجنورد را در برمی‌گرفته و همین‌طور نام بانی بنا در آن نقش بسته که در دوران پهلوی به دستور رضاشاه این کتیبه از سر درب بنا جداشده و به‌جای آن کاشی‌کاری فعلی نصب شده است.
مصالح استفاده شده در بنا را به‌طورکلی می‌توان گفت بومی بوده و از منطقه بجنورد تهیه می‌شده است. از نشانه‌هایی که می‌توان فهمید که این بنا برگرفته از طرح‌های اروپایی است استفاده از قوس‌هایی است که در تاج مناره‌ها ایجاد شده که بر اثر برداشت اشتباه از قوس اروپایی در ایران ایجاد شده است.
بنای تاریخی آینه خانه مفخم در شهریور ۱۳۷۶ این عمارت عظیم و باشکوه در اختیار اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بجنورد قرار گرفت و هم اکنون به موزه اسناد و نسخ خطی تبدیل شده است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.