گردشگری در ایران/ بندرگز پیوندگاه طبیعت و دریا

 ۵۰۰ سال قبل که شاه اسماعیل صفوی در روستای کناره اطراق کرده بود تا خستگی لشکرکشی به سواحل جنوب شرقی دریای خزر را از تن بزداید و چند روزی را بیاساید، پایه های ساخت ایجاد شهری شکل گرفت که چند سده بعد با ایجاد تجارت خانه به یکی از قطب های مهم تجاری استرآباد تبدیل گردید.

پایه های اصلی شکل گیری شهر بندرگز در غرب گلستان در زمان حکومت کریم خان زند بنا نهاده شد و ظرفیت بندری این منطقه برای برقراری ارتباط با تزار روس مورد متوجه قرار گرفت.

پس از آن در دوره حکومت محمد علی شاه قاجار، تجارت خانه و انبارهای بزرگ کالا توسط روس ها بندرگر ساخته شد و سپس در دوره حکومت ناصرالدین شاه با احداث اسکله چوبی و عامل شعب بانک استقراضی روس، بندرگز زمینه ارتباط تجاری گرگان، دامغان، شاهرود، مازندران و تهران با باکو (بادکوبه) و آستاراخان (هشترخان) روسیه را فراهم کرد و به یکی از قطب های مهم اقتصادی و تجاری منطقه تبدیل شد.

با شکل گیری ارتباط تجاری و اقتصادی، مهاجرت از شهرهای روسیه به‌ بندرگز آغاز شد و مهاجریان بسیاری از این کشور راهی این شهر کوچک ساحلی ایران شدند و بیشترین آن ها را ارامنه تشکیل می دادند که وجود قبرستان ارامنه در این شهر گواه محکم برقراری این ارتباط و سکونت مهاجرین در بندرگز است.

روس‌ها برای آسان سازی تجارت، در یک کیلومتری ساحل بندرگز انبار و فانوس دریایی بلندی احداث کردند که پس از تخلیه کالاها از کشتی‌های بزرگ، در حاشیه آن انبار می‌شد و سپس توسط لُتکا (قایق به زبان روسی) آن‌ها را به ساحل می‌آوردند و از طرف دیگر کالاهای خریداری شده از مازندران، شاهرود، دامغان و استرآباد را از همین مسیر به روسیه حمل می‌کردند.

یک گزارش تاریخی در سال ۱۲۸۷ شمسی درباره بندرگز چنین نوشت: “بندرگز از دهات انزان است. بندری معروف که تجار ارامنه در آنجا مغازه‌های فراوان دارند. همه قسم خرازی، پارچه‌های روسی، بلور، آرد حاجی طرخان و شکر را دارند و با تجار استرآباد با پنبه، پوست، کنجد، برنج و پشم داد و ستد می‌کنند. اغلب ترکمانان یموت هم در آنجا خرید و فروش دارند. تلگراف و پست هم دارد.”

با ساخت راه‌آهن سراسری و ورود آن در سال ۱۳۰۶ شمسی به بندرگز، حمل و نقل کالا به نقاط دیگر ایران راحت‌تر و تجارت رونقی مضاعف یافت اما چند سال بعد با برپا شدن شهر بندر ترکمن، و تاسیس اسکله دریایی بزرگ آن، همچنین عقب‌نشینی آب دریا در ساحل بندرگز، دوران رونق تجاری و اقتصادی بندرگز به مرور روند افول را در پیش گرفت و ضربه سنگین بر زندگی اهالی این ناحیه وارد شد و از آن پس بخش زیادی از جمعیت بندرگز به کشاورزی روی آوردند.

این شهر که در کنار دریای خزر قرار دارد و یک شهر بندری به شمار می‌شود به دلیل رویش درختچه های گز در مناطق ساحلی و اراضی شوره‌زار به بندرگز مشهور است.

بندرگز از شمال به خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله در دریای خزر، از شرق به کردکوی از غرب به گلوگاه و از جنوب به نواحی جنگلی کوه‌های جهان مورای رشته کوه البرز محدود است.

بندرگز سابقه کمی در شهرنشینی ندارد و به همین علت مراکز اداری، آموزشی و اقتصادی مهمی از گذشته‌های دور در بندرگز بنا گردیده‌اند.

راه اندازی اولین مدرسه در سال ۱۲۸۷ شمسی، اولین دبیرستان در سال ۱۳۰۷، ساختمان گمرک در سال ۱۲۸۱، آموزش و پرورش در سال ۱۲۹۳، اولین کارخانه پنبه پاک کنی در سال ۱۲۹۴، کارخانه برق حرارتی در سال ۱۲۹۶، شهرداری ۱۳۰۵ و سینما در سال ۱۳۴۰ شمسی از جمله مظاهر شهرنشینی در این شهر کوچک غرب گلستان است.

خرابه های آتشکده قدیمی در جنوب شرقی روستای کهنه کلباد، مارقلعه، عروس قلعه، تپه های باستانی دین تپه، بزغاله تپه، تپه عبدالهی، تپه سنان، قلعه تپه، امامزاده حبیب الله، امامزاده علیرضا، ساختمان گمرک، فانوس دریایی، ذخیره گاه شمشاد، جنگل باغو، چشمه قلقلی و ساحل آرام، از جمله جاذبه های تاریخی و تفریحی و گردشگری بندرگز است.

تماشای درختان جنگلی و به صف ایستاده بلوط‌، نمدار، راش‌، ازگیل‌، توسکا، ممرز و گیاهان دارویی از جمله گل ختمی‌، گل‌گاوزبان‌ و بارهنگ  در ارتفاعات بندرگز پس از یک سال زندگی ملال آور شهری، اندکی آسودگی خیال به همراه خواهد داشت و روح خسته آدمی را جلا خواهد بخشید.

اگر در سفر به جنگل بکر بندرگز بخت و اقبال هم همراهتان باشد دیدن حیواناتی مثل گرگ‌، گراز، خرس و شغال و انواع پرندگانی مانند تیهو، مرغابی وحشی‌، سار، قرقاول‌، پولا و کبک هم دور از تصور نیست و سفری به یادماندنی را رقم خواهد زد.

در کنار این جاذبه ها، ساحل بندرگز هم آغوش بازی برای مسافران دارد.

اگر چه در ساحل بندرگز دیگر نشانی از موج های بلند و چشم انداز غروب خورشید در عمق آب نیست اما یادگاری های به جا مانده از روزهای شکوفایی بندرگز مانند فانوس دریایی دوره قاجاری که در گذشته نقش راهنمای کشتی ها را بر عهده داشت، چشم انتظار ورود میهمانان نشسته و میخواهد برگی کوچک از تاریخ پرافتخار این شهر را به رخ بکشد.

آبشار چلم ‌ریز یکی دیگر از نقاط دیدنی بندرگز است که با ارتفاع حدود ۱۵ متر و هوای خنک و مرطوب به گردشگران انرژی و نشاط می‌دهد.

یکی از نقاط دیدنی بندرگز روستای ول‌افرا است که یکی از تولیدکنندگان اصلی و مهم مرکبات استان گلستان به شمار می رود و مرکز مهم تهیه سوغاتی برای میهمانان نوروزی بندرگز است که در ۶ کیلومتری جنوب این شهر قرار دارد.

در ابتدای ورودی غربی استان گلستان و در پنج کیلومتری بندرگز، روستای کهنه کلباد قرار دارد که درگذشته، یک بار بر اثر زلزله تخریب شد و پس از مدتی در  ۲کیلومتری همین روستا، روستای جدیدی به نام کهنه کلباد با همان پیشینه شکل گرفت.

کسانی که اهل شاهنامه‌خوانی هستند می‌دانند که طبق روایات شاهنامه، رستم هنگام سفر به مازندران برای نجات کیکاووس با قهرمانی مازنی روبه‌رو می‌شود و پس از مبارزه او را به درختی می‌بندد. مردم کهنه کلباد معتقدند که این روستا همان محل بسته‌شدن آن قهرمان به درخت است.

حتی اسم روستای کهنه کلباد در بسیاری از متون تاریخی، در توصیف لشکرکشی‌های شاه عباس صفوی و آقامحمدخان قاجار آمده است‌.

در سفر به بندرگز غذاهای سنتی و معروف آن را امتحان کنید. هلی آش غذای لذیذی است که به آن آش آلو هم می‌گویند. این آش که نخود و لوبیا در کنار برنج و سبزی، آلوچه، پیاز داغ و شکر مواد اصلی آن را تشکیل می‌دهند در میان مردم این منطقه طرفداران بسیاری دارد.

در کنار این غذا، حلوای گردویی یک خوراک پرطرفدار و از معروف‌ترین سوغاتی‌های ‌بندر گز است که در بیشتر مهمانی‌ها و مراسم‌ها مثل جشن‌ها، مراسم عزاداری و شب‌نشینی‌ها از آن استفاده می‌شود و به‌عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است‌.

گلستان یکی از استان های شمالی و گردشگری ایران بوده که در کنار دریای خزر، کشور ترکمنستان، استان های خراسان شمالی، سمنان و دامنه های شرقی البرز و مازندران واقع شده و در ایام سال میزبان مسافرانی است که برای اقامت یا ادامه سفر این استان و مسیرهای آن را انتخاب می کنند.

گلستان واقع بین دو قطب گردشگری شمال کشور و زیارتی مشهد به نگارستان ایران نیز شهر بوده و اقوام متعددی را در خود جای داده است که شامل فارس، ترکمن، سیستانی، ترک (آذربایجانی و قزلباش)، مازندرانی‌ ها، بلوج و قزاق‌ها هستند.

بر اساس اعلام سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان از روز بیست و ششم اسفند سال ۱۴۰۰ تاکنون افزون بر ۲۰۰ هزار نفر از جاذبه های گردشگری طبیعی، تاریخی و مذهبی این استان دیدن کردند.

رحمان فرمانی اظهارداشت: بندرترکمن، جنگل های ناهارخوران و النگدره، آبشار کبودوال علی آباد کتول و آرامگاه خالد نبی کلاله پربازدیدترین جاذبه های گردشگری گلستان در تعطیلات نوروزی سال جاری بوده است.

منبع:ایرنا