گردشگری آب و جوامع محلی

آب و آفرینش و آبادانی واژگان دیرپای شکل‌گیری هستی هستند، ایرانیان باستان در این سرزمین کم آب و نیمه بیابانی همواره آب را گرامی داشته‌اند و ارزش قطره‌ قطره آن را دانسته‌اند به‌گاه خشک‌سالی، نذر و نیاز و قربانی و هنگام بارش باران جشن و سرور می‌کردند.

 اهمیت آب در اساطیر کهن تا حدی است که ایرانیان الهه‌ای به نام آناهيتا برای نگهبانی‌اش متصور شده‌اند این اعتقاد از دوران باستان تا اسلام نیز تداوم یافت و به‌جایی رسید که آب را مهر حضرت فاطمه (س) پنداشتند. در باور مردمان این سرزمین نگاه معنوی به آب جایگاه رفیعی دارد نگاهی به جشن‌های آب در تاریخ ایران و زمان و شیوه‌ اجرای آن پیوندی میان آب و گردشگری برقرار می‌سکند که گویی حلقه‌ مفقوده گذشته و زمان حال است.

عموم صاحب‌نظران و اندیشمندان صنعت توریسم بر این باورند که گردشگری بدون آب معنی و مفهوم دیگری پیدا می‌کند. اکنون اکثر کشورهایی که چرخ اقتصادشان از این طریق می‌چرخد، آب را سنگ بنای گردشگری قرار داده‌اند. از آب‌گرم‌های معدنی تا رودهای خروشان، دریاچه و تالاب، چشمه‌سار و آبشار، غارهای آبی و موجودات غارزی، ورزش‌های آبی و ماهیگیری تنها گوشه‌ای از مقوله آب گردشگری در صنعت توریسم است.

آب بناهای کهن موجود در ایران که تنوع آن‌ها در لرستان بسیار چشم‌گیر است، توجه گردشگران زیادی را در دنیا به خود جلب کرده است. قنات، پایاب، گاو چاه، سد یا بید، پل، کانال و تونل‌های آببر، یخچال، مهراوه، آسیاب، حوض‌های صحرایی و آب‌انبار، برخی از این نمونه‌هاست. این سازه‌های آبی‌تاریخی با عنوان گنجینه آب، نقش بی‌بدیلی در میان جاذبه‌های تاریخی‌طبیعی ایفا می‌کند. در بسته‌های گردشگری استان‌هایی مانند یزد، کرمان و کاشان، بازدید از این قبیل آثار در اولویت قرار دارد.

براساس آمار، سالانه حدود ۱۲میلیارد مترمکعب آب شرب و شیرین از استان لرستان خارج می‌شود؛ درحالی‌که نه اجازه‌ برداشت کافی از آن به کشاورزان لرستان داده می‌شود و نه امکان احداث برای سدهای بزرگ و نیروگاه برق ‌آبی بر روی رودخانه‌های خروشان کشکان، زال و سزار وجود دارد بنابراین در چنین شرایطی تنها راه بهره‌مندی از این ثروت و فرصت جاری، گردشگری است.

خوشبختانه جریان رودخانه‌ها در لرستان و محل زایش سراب‌ها و تالاب‌ها با  رشته‌کوه‌های درهم‌تنیده و جنگل‌های زاگرس، طبیعتی کم‌نظیر آفريده که دل هر بیننده‌ای را می‌رباید تنگه‌های شیرز، هلد، دره خزینه کول راد، لی‌لی، نی‌گاه، شوه‌خو به‌عنوان جاذبه گردشگری نقش کلیدی ایفا می‌کنند.

در هیچ کجای ایران تجمع ۱۱ تالاب متنوع در یک مکان وجود ندارد، کمتر نقطه‌ای از کشور را سراغ داریم که ده‌ها پدیده ژئوتوریسمی را با هم دارا باشد یا بیش از هزار سازه آبی‌تاریخی در آن خودنمایی کند، اما شوربختانه باوجود برخورداری از این ظرفیت‌ها و استقبال پرشور گردشگران صنعت گردشگری لرستان از این حضور منتفع نمی‌شود و اقدامی نیز برای سامان‌دهی تورهای ورودی به استان و دریافت هزینه از آنان صورت نمی‌گیرد.

در بسیاری از مواقع شاهدیم که خیل گردشگر داخلی، از تنگه‌های زیبای لرستان بازدید می‌کنند اما ریالی از این سفر عاید صنعت گردشگری استان یا جوامع محلی نمی‌شود و برآیند این‌گونه سفرها، رهاسازی پسماند و زباله در عرصه طبیعت و تخریب محیط‌زیست انسانی و جانوری منطقه است.

می‌دانیم که امکانات دولتی محدود و جذب سرمایه‌گذار برای تک‌تک این آثار امری دشوار یا محال است و نیک‌تر می‌دانیم که وضعیت اسف‌بار بیکاری به‌ویژه در جوامع روستایی دردی گران است. بنابراین در شرایط فعلی، جوامع محلی به خاطر حضور دائم و اشراف کامل به محیط پیرامون، می‌توانند بهترین متولی و بهره‌بردار از بخش گردشگری آب باشد.

با تقویت این قشر اجتماعی به همراه آموزش‌های لازم و مدیریت صحیح می‌توان به‌راحتی، بخش گردشگری آبی را به درآمدزایی ‌رساند و اشتغال صدها نفر از روستاهای دوردست لرستان را رقم زد. نمونه موردی تنگ لی‌لی شهرستان دورود است که مالک منطقه به‌صورت خودجوش وارد عمل شده و با ارائه خدمات اندکی به متقاضیان، اشتغالی به نسبت پایدار را در منطقه ایجاد کرده است، اگرچه در این میان جای آموزش و مدیریت صحیح خالی است اما از نظر ورود جوامع محلی به‌عنوان بهره‌بردار از آب‌های روان و بلااستفاده، قابل‌تحسین است.

امید که مسئولان امر با الگوبرداری از این نمونه، به شیوهای منطقی‌تر و علمی از ظرفیت فوق‌العاده جوامع محلی و آب‌های سطحی بهره‌مند شوند و گامی مثبت و ماندگار در راستای تقویت صنعت توریسم و توسعه پایدار لرستان بردارند.

منبع:میراث آریا