مشهد اردهال، هویت تاریخی و فرهنگی منطقه کاشان است

محمد مشهدی نوش‌آبادی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: معیارهای مرمت این بنای تاریخی نادیده گرفته شده و ساخت و سازهای دوره‌ معاصر و ایجاد فضاهای جدید تا حدود زیادی بر این مجموعه آسیب وارد کرده است.

وی افزود: شیوه معماری و توسعه این مجموعه در دهه‌های اخیر تناسب چندانی با فضای قدیمی و اصلی ندارد و بسیاری از آثار قدیمی نیز به بهانه نوسازی تخریب شده و به جای آن، سازه‌های غیر ضرور و آسیب‌زا بالا رفته است.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه کاشان، تصریح کرد: در طرح توسعه امامزاده، گنبد بخش اداری مجموعه مشهد اردهال، که داخل خود این مجموعه و نزدیک گنبد ساخته شده است عظمت گنبد اصلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

وی تاکید کرد: مشهد اردهال تنها بنایی است که در آثار دوره سلجوقی از جمله دو کتاب ارزشمند دیوان راوندی و النقض قزوینی، توصیف شده است. ابوالرضا راوندی هنگامی که اقدامات خیرخواهانه مجدالدین کاشی، بانی ساختمان زیارتگاه را ذکر می‌کند، توصیفات جالبی از این زیارتگاه به ارایه داده است.

این کاشان پژوه گفت: بنای فعلی را دقیقه نمی‌دانیم از چه دوره‌ای است، ولی ممکن است از دوره سلجوقی باشد. همچنین کتیبه‌هایی از دوران ایلخانی در این بنا کشف شده و آثاری از دوره تیموری در آن قرار دارد، به ویژه کتیبه‌ای با نام شاهرخ میرزا که در بالای ورودی شکوهمند صحن اصلی قرار دارد.

مشهدی نوش‌آبادی افزود: بخش مهمی از آثار موجود در این بقعه از دوران صفوی و قاجاری است. ایوان اصلی زیارتگاه بر در ورودی قسمتی که تزئینات منبت‌کاری، فلزکار و کتیبه‌نگاری دارد در دوره شاه‌طهماسب مرمت و یا ساخته شده است. عمده تزئینات ایوان نیز از دوران صفوی است.

وی اظهار کرد: کتیبه سردر ورودی بقعه دارای تاریخ ۹۵۸ قمری و از دوران شاه ‌طهماسب است که در آن به مرمت ایوان اصلی اشاره شده و نشان می‌دهد که اصل بنای بقعه و ایوان از دوره صفوی قدیمی‌تر است.

این کاشان پژوه با اشاره به اولین خوانش کتیبه، آن را متعلق به سال ۹۵۸ قمری دانست و افزود: بقعه مشهد اردهال در دوره قاجاری نیز توسعه قابل ‌ملاحظه‌ای داشته که نمونه بارز آن صحن سردار در ضلع شمال شرقی است که توسط ماشاالله خان کاشی پسر نایب حسین ایجاد شده و غیر از تزئینات کاشی‌کاری، نقاشی‌های جالبی دارد که هنوز بررسی دقیق نشده است.

مشهدی نوش‌آبادی تاکید کرد: مرمت‌ و ساخت ‌و سازهای دوران پیشین به علت انتخاب مصالح مناسب و ترکیب متناسب به بنا عظمت بیشتری داده و در هر دوره‌ای بخشی از کار تکمیل شده است. صحن پیش از صفوی با تزئینات نقوش گچ‌بری نفیس در پیشانی و اضافه شدن در نفیس و کتیبه‌ها و نقوش هنری جلوه‌ای تازه و متناسب یافته است.

وی گفت: ارزش معماری بقعه مشهد اردهال، کمتر از آثاری مانند مجموعه بایزید و ابوالحسن خرقانی نیست که از آن‌ها به‌خوبی مراقبت می‌شود، اما این مجموعه کم‌نظیر به حال خود رها شده و دستخوش سلیقه‌ها است و این نوع برخوردها نشان می‌دهد که ما درک درستی از ارزش‌های تاریخی، معماری و معنوی نداریم.

مشهدی نوش‌آبادی افزود: شگفت آنکه هنوز مدیران مجموعه از دخل و تصرف‌های بی‌رویه در این بنا خسته نشده و طرح بسیار گسترده‌ای را برای توسعه زیانبار و بی‌رویه مجموعه اردهال برنامه‌ریزی کرده اند.

وی تصریح کرد: به نظر می‌رسد این‌گونه طرح‌ها که در آن نسبت‌های فنی رعایت نمی‌شود و هیچ مطالعه اجتماعی، فرهنگی و نیازسنجی در پس آن نیست، بیشتر ماجراجویانه است و معلوم نیست که چه بر سر اصل اثر خواهد آورد.

مشهدی نوش‌آبادی گفت: فقدان مستندسازی عناصر تاریخی، معماری، هنری و فرهنگی مجموعه، از دیگر نقصان‌های طرح توسعه است که امیدواریم متصدیان آن به ویژه هیئت امنا، اداره اوقاف و اداره میراث فرهنگی نسبت به مطالعه و پژوهش جامع به هدف مستندسازی و معرفی این اثر ارزشمند ملی که آیین‌ قالیشویان آن ثبت جهانی شده است، اهتمام کنند.

این پژوهشگر تاریخ و تمدن، اظهار کرد: انتظار است که مسئولان امر، مدیران سیاسی و اجتماعی، اداره میراث فرهنگی و اداره اوقاف در شهرستان کاشان و استان اصفهان، حسب وظیفه قانونی خود، با حساسیت بیشتری این طرح‌ها را مورد بررسی قرار دهند.

وی گفت: از متولیان امامزاده درخواست داریم با درک ارزش‌های ذاتی این اثر مذهبی و تاریخی، از توسعه‌ بی‌رویه دست برداشته و به تکمیل کارهای ناتمام همت کنند. چون ارزش‌های فرهنگی، تاریخی، معماری و هنری مجموعه اردهال از هر امر دیگری بیشتر اهمیت دارد و مراسم آیینی که در اینجا انجام می‌شود نیز پیوند محکمی با این ارزش‌ها دارد.

منبع:ایسنا